ਲਕਸ਼ਮੀ

ਲਕਸ਼ਮੀ (ਜਾਂ ਲੱਛਮੀ) ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਧੰਨ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਕਿਸਮਤ, ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹਨ।^[1] ਸ਼੍ਰੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸਨਮਾਨਿਤ ਸ਼ਬਦ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਪਦਾਰਥਕ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਮਾਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਭੂ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪਛਾਣਾਂ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੇਵਤਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਵੈਸ਼ਨਵ ਧਰਮ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸਰਬੋਤਮ ਹੈ। ਪਾਰਵਤੀ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਨਾਲ, ਉਹ ਤ੍ਰਿਦੇਵੀ, ਪਵਿੱਤਰ ਤ੍ਰਿਦੇਵੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਦੀ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਦੇਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੈਨ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।^[2] ਲਕਸ਼ਮੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਅਤੇ ਕਿਸਮਤ ਦੀ ਦੇਵੀ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚੇ ਸਤੂਪਾਂ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਗੂਫ਼ਾ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇਵੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਤਿੱਬਤ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬੋਧੀ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਦੇਵੀ ਵਸੁਧਰਾ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।^[3][4]

ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਜਾਂ ਤਿਰੂਮਗਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਛੇ ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਗੁਣਾਂ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਬ੍ਰਹਮ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਮੁੱਢਲੇ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਦੀਵੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਸੀ।^[5] ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਰਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਵਤਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਿਆ, ਤਾਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੇ ਸੀਤਾ ਅਤੇ ਰੁਕਮਿਨੀ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਅਵਤਾਰ ਲਿਆ।^[6][7] ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ। ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪਤੀ ਵਜੋਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾੜੇ-ਲਾੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਧਰਮ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਉਸੀ ਸਰਬੋਤਮ ਦੇਵੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[8]

ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਹਿਨੇ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਾਲੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਦੀ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਵਾਹਨ ਇੱਕ ਉੱਲੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਉਸ ਦੀ ਚਲਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ, ਕੰਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭੰਬਲਭੂਤ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬਲ ਹੈ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਮਲ ਦੀ ਚੌਕੀ 'ਤੇ ਯੋਗੀਨ ਵਾਂਗ ਖੜ੍ਹੀ ਜਾਂ ਬੈਠਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮਲ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸਮਤ, ਸਵੈ-ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ‘ਚ ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹੱਥਾਂ ਵਾਲੀ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਚਾਰ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਚ ਧਰਮ, ਕਾਮ, ਅਰਥ ਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਤ੍ਰਿਦੇਵੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰਸਵਤੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਪਾਰਵਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲੀ ਹਿੰਦੂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਧੀ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।