ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ

ਰਾਮਚੰਦਰ ਕੁੰਦਗੋਲਕਰ ਸੌਣਸ਼ੀ, ਜੋ ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ ਅਤੇ ਰਾਮ-ਭਾਊ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ (19 ਜਨਵਰੀ 1886-12 ਸਤੰਬਰ 1952) ਕਰਨਾਟਕੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕ ਸਨ। ਉਹ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਉਹ ਉਸਤਾਦ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਪੰਡਿਤ ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸਨ।

Sawai Gandharva
Sawai Gandharva on a 2022 stamp of India
ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ	Ramchandra Kundgolkar Saunshi[1]
ਜਨਮ	(1886-01-19)19 ਜਨਵਰੀ 1886
ਮੂਲ	Kundgol, Karnataka
ਮੌਤ	12 ਸਤੰਬਰ 1952(1952-09-12) (ਉਮਰ 66)
ਵੰਨਗੀ(ਆਂ)	Hindustani Classical Music, Khayal, Thumri, Bhajan, Natyageet, etc.
ਕਿੱਤਾ	Hindustani Classical Vocalist

ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ ਆਪਣੇ ਕਾਬਿਲ ਚੇਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ, ਡਾ. ਗੰਗੂਬਾਈ ਹੰਗਲ, ਫਿਰੋਜ਼ ਦਸਤੂਰ ਅਤੇ ਬਾਸਵਰਾਜ ਰਾਜਗੁਰੂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ੋਕੜ

ਰਾਮਚੰਦਰ ਕੁੰਡਗੋਲ ਦਾ ਜਨਮ 19 ਜਨਵਰੀ 1886 ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ਸਤ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੁੰਡਗੁਲ,ਧਾਰਵਾੜ(ਅੱਜ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ) ਤੋਂ 19 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਵਕਤ ਰਾਮਭਾਉ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[1]  ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ, ਗਣੇਸ਼ ਸੌਣਸ਼ੀ, ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਕਲਰਕ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਰੰਗਨਾਗੌਡ਼ਾ ਨਾਦਿਗਰ, ਇੱਕ ਜਿਮੀਦਰ ਨੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ,ਰਾਮਭਾਊ ਨੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਹੁਬਲੀ ਦੇ ਲੈਮਿੰਗਟਨ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰਾਮਭਾਊ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਲਈ ਪੈਸੇ ਜੁਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸ ਦੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ।  ^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][<span title="This claim needs references to reliable sources. (February 2021)">citation needed</span>]}

ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ

ਆਪਣੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਬੰਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਮਭਾਊ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਲਵੰਤਰਾਓ ਕੋਲਹਤਕਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਰੱਖਿਆ, ਜੋ ਖੁਦ ਕੁੰਡਗੋਲ ਦਾ ਸੀ। ਕੋਲਹਤਕਰ ਤੋਂ ਰਾਮਭਾਊ ਨੇ 75 ਧ੍ਰੁਪਦ ਰਚਨਾਵਾਂ, 25 ਤਰਾਨਾ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਸੌ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਿੱਖੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਕੋਲਹਤਕਰ ਦੀ 1898 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਮਭਾਊ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧੂਰੀ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਰਹਿ ਗਈ।

ਉਸਤਾਦ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ

ਹੁਬਲੀ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ, ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ ਹੁਬਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਨਾਟਕ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਉਸਤਾਦ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਉਸ ਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਮਭਾਊ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕੀਤੀ।ਬਲਵੰਤਰਾਓ ਕੋਲਹਤਕਰ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਤਾਦ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਰਾਮਭਾਊ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨਾਦਿਗਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਥੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਪੰਡਿਤ ਗੰਧਰਵ ਵੀ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ।  ^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][<span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2018)">citation needed</span>]}

ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਉਸਤਾਦ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਕਰਨਾਟਕ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਨਾਦੀਗਰਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ, ਰਾਮਚੰਦਰ ਨੇ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮ ਕੇ ਜਮਨਾ ਕੇ ਤੀਰ, ਉਸਤਾਦ ਦੀ ਭੈਰਵੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਗੁਣਗੁਣਾਇਆ। ਇਸ ਨੇ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, "ਕੌਨ ਹੈ ਯੇ ਲਡ਼ਕਾ? ਗਾਤਾ ਅੱਛਾ ਹੈ"। ਰੰਗਨਾਗੌਡ਼ਾ ਨਾਦਿਗਰ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, "ਉਸਤਾਦ ਜੀ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਕਲਰਕ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ। ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।" "ਐ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ। ਰਾਮਚੰਦਰ 'ਤੇ ਕਿਸਮਤ ਮੁਸਕਰਾਈ। ਇਹ 1901 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਚੇਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬੇਤਰਤੀਬੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿੱਖਣ ਨਾਲ ਖਰਾਬ ਹੋਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਕਰਾਰਨਾਮਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 8 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣਗੇ।  ^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][<span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2018)">citation needed</span>]}

ਕੈਰੀਅਰ

ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ, ਉਹ ਇੱਕ ਡਰਾਮਾ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਲ ਗੰਧਰਵ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵਾ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਵੀ ਮਿਲਿਆ।^[2][3] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੋਵਿੰਦਰਾਓ ਟੇਂਬੇ ਦੀ ਸ਼ਿਵਰਾਜ ਨਾਟਕ ਮੰਡਲੀ ਲਈ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਮਹਿਲਾ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ।

1942 ਵਿੱਚ, 56 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਕੈਰੀਅਰ ਅਧਰੰਗ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਚਾਨਕ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਪਡ਼੍ਹਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।^[2]

ਚੇਲੇ

ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕ ਬਣ ਗਏ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਥਾਈ ਵਿਰਾਸਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੰਗੂਬਾਈ ਹੰਗਲ, ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ, ਬਾਸਵਰਾਜ ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ ਦਸਤੂਰ ਵਰਗੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਲੀਮ ਦਿੱਤੀ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਰਾਓ ਫੁਲੰਬਰੀਕਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬਾਲ ਗਾਇਕ-ਅਦਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਟਯਕਲਾ ਪ੍ਰਵਰਤਕ ਸੰਗੀਤ ਡਰਾਮਾ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਥੀਏਟਰ ਲਈ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।^[2]

ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ ਤਿਉਹਾਰ

ਉਸ ਦੇ ਚੇਲੇ ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਸਵਾਈ ਗੰਧਰਵ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਸਲਾਨਾ ਸਵਾਈ ਗੱਧਰਵ ਸੰਗੀਤ ਉਤਸਵ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।^[4] ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਮਾਮੂਲੀ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ।