ਸ਼ਿਵਾਨੀ

ਗੌਰਾ ਪੰਤ (17 ਅਕਤੂਬਰ 1923^[1] – 21 ਮਾਰਚ 2003), ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲੇਖਕ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ-ਆਧਾਰਿਤ ਗਲਪ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋਢੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ 1982 ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਨਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[2]

Gaura Pant
ਤਸਵੀਰ:Gaura Pant 'Shivani' (1923 –2003) .jpg
ਜਨਮ	(1923-10-17)17 ਅਕਤੂਬਰ 1923 Rajkot, Gujarat, India
ਮੌਤ	21 ਮਾਰਚ 2003(2003-03-21) (ਉਮਰ 79) New Delhi, India
ਕਲਮ ਨਾਮ	Shivani
ਕਿੱਤਾ	Novelist
ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ	Indian

ਉਸਨੇ ਪ੍ਰੀ-ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਕਾਲੀ ਨੂੰ ਧਰਮਯੁਗ ਅਤੇ ਸਪਤਾਹਿਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਰਗੇ ਹਿੰਦੀ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[3] ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਉਸਨੇ ਕੁਮਾਉਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਸਦੇ ਨਾਵਲ ਕਰੀਏ ਚੀਮਾ 'ਤੇ ਇੱਕ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੁਰੰਗਮਾ, ਰਾਤੀਵਿਲਾਪ, ਮੇਰਾ ਬੇਟਾ, ਅਤੇ ਤੀਸਰਾ ਬੇਟਾ ਸਮੇਤ ਉਸਦੇ ਹੋਰ ਨਾਵਲਾਂ ਨੂੰ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸੀਰੀਅਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[4]

ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਗੌਰਾ ਪੰਤ 'ਸ਼ਿਵਾਨੀ' ਦਾ ਜਨਮ 17 ਅਕਤੂਬਰ 1924 ਨੂੰ ਵਿਜਯਾ ਦਸਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਰਾਜਕੋਟ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ ਪਾਂਡੇ ਰਾਜਕੋਟ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ। ਉਹ ਕੁਮਾਉਨੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਮਹਿਲਾ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਨਵਾਬ ਅਤੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੀ ਬਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ ^[5] ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਿਵਾਰ ਓਰਛਾ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਦੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸਮਝ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦੀ ਸੀ। ਲਖਨਊ ਵਿਖੇ, ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲਖਨਊ ਮਹਿਲਾ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਬਣੀ।^[6]

1935 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਚਿਲਡਰਨ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨਟਖਟ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਸੀ।^[7] ਇਹ ਉਦੋਂ ਵੀ ਸੀ ਜਦੋਂ, ਤਿੰਨਾਂ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਵਿਖੇ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ-ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਹੋਰ 9 ਸਾਲ ਰਹੀ, 1943 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਈ। ਉਸਦੀਆਂ ਗੰਭੀਰ ਲਿਖਤਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਪੂਰੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਲਿਖਤੀ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ, ਅਮਦਰ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।^[8]

ਪਰਿਵਾਰ

ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਸ਼ੁਕ ਦੇਵ ਪੰਤ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਲਖਨਊ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਅਤੇ ਨੈਨੀਤਾਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਇਰੀ ਲਾਜ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਰਹੀ।^[9] ਉਸਦੇ ਚਾਰ ਬੱਚੇ, ਸੱਤ ਪੋਤੇ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਪੜਪੋਤੇ ਸਨ।

ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਇਕੱਲਿਆਂ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਸਨ, ਮ੍ਰਿਣਾਲ ਪਾਂਡੇ ਅਤੇ ਈਰਾ ਪਾਂਡੇ।^[10]

ਸਾਹਿਤਕ ਕਰੀਅਰ

1951 ਵਿੱਚ, ਉਸਦੀ ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀ, ਮੈਂ ਮੁਰਗਾ ਹੂੰ ਧਰਮਯੁਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਦੇ ਕਲਮੀ ਨਾਮ ਹੇਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਠ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਲਾਲ ਹਵੇਲੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਜੋ ਧਰਮਯੁਗ ਵਿੱਚ ਲੜੀਵਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਨੂੰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ 1982 ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[2]

ਉਹ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਲੇਖਕ ਸੀ; ਉਸਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 40 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਵਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਲੇਖ ਅਤੇ ਲੇਖ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚੌਦਾ ਫੇਰੇ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਕਾਲੀ, ਲਾਲ ਹਵੇਲੀ, ਸਮਸ਼ਾਨ ਚੰਪਾ, ਭਰਵੀ, ਰਤੀ ਵਿਲਾਪ, ਵਿਸ਼ਾਕੰਨਿਆ, ਅਪ੍ਰਧਿਨੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੰਡਨ ਯਾਤਰਾਵਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਯਾਤ੍ਰੀਕੀ, ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਚਰੇਵਤੀ ਵਰਗੇ ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ।^[11]

ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਆਪਣੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਲਿਖਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ 21 ਮਾਰਚ 2003 ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।^[12]

ਮੌਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ

ਉਸਦੀ ਮੌਤ 'ਤੇ, ਪ੍ਰੈਸ ਸੂਚਨਾ ਬਿਊਰੋ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਉੱਘੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਖਲਾਅ ਨੂੰ ਭਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ"।^[13]

2005 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਧੀ, ਹਿੰਦੀ ਲੇਖਿਕਾ ਈਰਾ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਯਾਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਦੀਦੀ! ਮਾਈ ਮਦਰ'ਜ ਵੋਇਸ ਸੀ। ਕੁਮਾਓਨੀ ਵਿੱਚ ਦੀਦੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਦੇ ਬੱਚੇ ਉਸਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤ ਸੀ।^[14]