ਸ਼ੇਸ਼

ਸ਼ੇਸ਼ (ਸੇਸ) ਨੂੰ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ : शेषनाग) ਜਾਂ ਆਦੀਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਨਾਗਾਂ ਦੇ ਰਾਜਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੋਂਦ ਹੈ । ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫਣ 'ਤੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਮੂੰਹਾਂ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਗਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਨੰਤ ਸ਼ੇਸ਼, "ਅੰਤਹੀਣ-ਸ਼ੇਸ਼ਾ", ਅਤੇ ਅਦੀਸ਼ੇਸ਼, "ਪਹਿਲਾ ਸ਼ੇਸ਼ਾ" ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਾਂ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸ਼ੇਸ਼
ਨਾਗਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ [1]
ਅਨੰਤ ਸ਼ੇਸ਼
ਹੋਰ ਨਾਮ	ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ, ਅਨੰਤ, ਅਦੀਸ਼ੇਸ਼, ਸ਼ੰਕਰਸ਼ਨ
ਮਾਨਤਾ	Vaishnavism
ਨਿਵਾਸ	ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਮਾਤਾ ਪਿੰਤਾ	ਕਸ਼ਯਪ (ਪਿਤਾ) ਕਰਯਾਦੂ (ਮਾਤਾ)
ਭੈਣ-ਭਰਾ	Many including Manasa, Vasuki and Takshaka
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ	ਨਾਗਲਕਸ਼ਮੀ [2]
ਬੱਚੇ	Sulochana

ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਨਾਰਾਇਣ ਰੂਪ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸ਼ੇਸ਼ 'ਤੇ ਆਰਾਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਦੀਸ਼ੇਸ਼ ਨੂੰ ਗਰੁੜ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਵਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮਨੁੱਖੀ ਰੂਪਾਂ ਜਾਂ ਅਵਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਉਤਰਿਆ ਸੀ: ਲਕਸ਼ਮਣ, ਤ੍ਰੇਤਾ ਯੁਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਰਾਮ ਦਾ ਭਰਾ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦਵਪਾਰ ਯੁਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਭਰਾ ਬਲਰਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ (ਆਦਿ ਪਰਵ) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਕਸ਼ਯਪ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਕਾਦਰੂ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੋਰ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵ ਹੈ।^[3]

ਰੂਪ

Narayana resting on Adhishesha, with his consort Lakshmi massaging his feet

Narayana reclining on Shesha, as Brahma blooms on a lotus from his navel (palace of Bir Singh Dev, Orchha, early 17th c.)

ਅਦੀਸ਼ੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੂਪ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ, ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ 'ਤੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਬਿਸਤਰੇ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਲੇਟਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਸੱਤ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਦਸ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸੱਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲੇ, ਜਾਂ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲੇ, ਜਾਂ ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਇਕ ਮਿਲੀਅਨ-ਸਿਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸੱਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੀ; ਕਈ ਵਾਰ ਹਰੇਕ ਸਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਜਾਵਟੀ ਤਾਜ ਪਹਿਨਦੇ ਹੋਏ।

ਅਵਤਾਰ

As Lakshmana, Shesha accompanied his lord in his Rama avatar.

As Balarama, Shesha accompanied Vishnu in his Krishna Avatar.

ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਦੀਸ਼ੇਸ਼ ਨੇ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ੪ ਅਵਤਾਰ ਲਏ ਸਨ। ਸਤਿ ਯੁਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਰਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਸਿੰਘਾਸਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਹੰਕਾਰੀ ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼ਪ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਿਆ ਸੀ।

ਤ੍ਰੇਤਾ ਯੁਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸੇਸ਼ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਰਾਮ ਦੇ ਭਰਾ ਲਛਮਣ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਲਛਮਣ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਹੈ।

ਦਵਪਾਰ ਯੁਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਭਰਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਲਰਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਹਵਾਲੇ