ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ

ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Sukhmani Sahib), ਜਿਸਨੂੰ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਜਿਸ ਗੌਰੀ ਰਾਗ ਸੰਗੀਤਕ ਮਾਪ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ),^[1] ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ,^[2] ਇਹ 192 ਪਦਾਂ (10 ਭਜਨਾਂ ਦੇ ਪਉੜੀਆਂ) ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜੋ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥ ਅਤੇ ਅੰਗ 262 ਤੋਂ ਅੰਗ 296 (ਲਗਭਗ 35 ਗਿਣਤੀ) ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਜੀਵਤ ਗੁਰੂ ਹਨ। ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ (ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਲਿਖਤ) 5ਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ (1563–1606) ਦੁਆਰਾ ਲਗਭਗ 1602 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[3][4] ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ
ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਖਰੜੇ ਤੋਂ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਅਧਿਆਏ
ਜਾਣਕਾਰੀ
ਧਰਮ	ਸਿੱਖ ਧਰਮ
ਲਿਖਾਰੀ	ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ
ਭਾਸ਼ਾ	ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਜ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ
ਅਰਸਾ	ca.1602

ਬਾਣੀ ਬਾਰੇ

ਇਹ ਰਚਨਾ ਸਿਮਰਨ (ਆਮ ਧਿਆਨ ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਅਤੇ ਨਾਮ ਜਪਣਾ (ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨ),^[5] ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧ ਸੰਗਤ (ਪਵਿੱਤਰ ਸੰਗਤ) ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ,^[6] ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ,^[7] ਚੰਗੇ ਕਰਮ ਕਰਨਾ,^[8] ਮਨ ਦਾ ਸੁਭਾਅ, ਨਿੰਦਿਆ ਦੀ ਬੁਰਾਈ, ਬ੍ਰਹਮਵਿਦਿਆ, ਅਦਵੈਤ, ਸਰਗੁਣ ਅਤੇ ਨਿਰਗੁਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ,^[9] ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਅਤੇ ਮੌਤ, ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।

ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸੰਰਚਾਤਮਕ ਏਕਤਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ 24 ਸਲੋਕ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 8 ਛੰਦ ਹਨ ਤੇ ਹਰੇਕ ਛੰਦ ਦੀਆਂ ਦਸ ਸਤਰਾਂ ਹਨ। ਤਾਂ ਆਓ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਖੋਖਲੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਤੇ ਸੱਚੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੀਏ ਜੋ ਹਰ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਆਕਤੀ ਉਪਰੋਕਤ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਲੋਕੁ ॥ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰ੍ਸਾਦਿ ॥
ਆਦਿ ਗੁਰਏ ਨਮਹ ॥
ਜੁਗਾਦਿ ਗੁਰਏ ਨਮਹ ॥
ਸਤਿਗੁਰਏ ਨਮਹ ॥
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰਦੇਵਏ ਨਮਹ ॥੧॥

ਅਰਥ:- (ਮੇਰੀ) ਉਸ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ (ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ) ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਹੈ ਜੋ (ਸਭ ਦਾ) ਮੁੱਢ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੋ ਜੁਗਾਂ ਦੇ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੂੰ (ਮੇਰੀ) ਨਮਸਕਾਰ ਹੈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ (ਮੇਰੀ) ਨਮਸਕਾਰ ਹੈ।੧।

ਪਾਠ

ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਕਸਰ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਣੀਆਂ (ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।^[10] ਇਹ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ (ਗੁਰਦੁਆਰਾ) ਜਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[11] ਪੂਰੇ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 60 ਤੋਂ 90 ਮਿੰਟ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਪਾਠ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ^[12] ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਰੂਪ

ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਰਾਗ ਗੌਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸ਼ੁੱਧ।^[13] ਸੁਖਮਨੀ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਸੁਖ (ਸ਼ਾਂਤੀ) ਅਤੇ ਮਨੀ (ਮਨ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਜਾਂ ਗਹਿਣਾ)।^[14] ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁਟਕਾ ਰੂਪ (ਛੋਟੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਪੁਸਤਕ) ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਣਤਰ

ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ 24 ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ (ਭਾਗ) ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਸ਼ਟਪਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੱਠ (ਅਸ਼ਟ) ਛੰਦਬੱਧ ਪੈਰ (ਪਾੜੀ) ਹਨ। ਅਸ਼ਟਪਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਲੋਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਰੇਕ ਅਸ਼ਟਪਦੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਪਦੇ 10 ਭਜਨਾਂ ਦੇ ਅੱਠ ਪਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।^[15]