Ortografia di papiamentu

Ortografia ofisial di Kòrsou i Boneiru From Wikipedia, the free encyclopedia

Ortografia di papiamentu
Remove ads

Ortografia di papiamentu (òf papiamento na Aruba, papiamentu na Boneiru i Kòrsou) ta enserá e reglanan di puntuashon i di skirbi e idioma. E ortografia di papiamentu ta varia un poko entre esun usá den Antias Hulandes, ku tabata disidí pa e gobièrnu di Kòrsou for di aña 1976, i esun uzá na Aruba. Algun diferensia entre esun di Antias i esun di Aruba ta e preferensia di pronunsiashon di algun lèter i kon ta skirbi sierto palabra en general. Mihó bisá, e preferensia di tin reglanan fonétiko òf etimológiko. Un diferensia di e idioma mes ta e preferensia di uzo di algun palabra riba otro. (nota: papiamento na Aruba ta skirbi otro. por ehèmpel:

  • John ta bay hunto cu mi na mi wela su cas y come pisca crioyo (papiamento)
  • John ta bai huntu ku mi na mi wela su kas i kome piská krioyo (papiamentu)
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Quick facts Faseta di ...
Thumb
E prome analisis lingwistiko di e idioma Papiamentu, skirbi na idioma Italiano na 1863

Tur papiadó di papiamentu, tantu na Aruba, Boneiru i Kòrsou ta komprondé otro perfektamente.

Remove ads

Alfabèt

AJ (ye)S (ès)
B (be)K (ka)T (te)
C (se)L (èl)U
D (de)M (èm)V (ve)
EN (èn)W (we)
F (èf)OX (eks)
G (ge)P (pe)Y (igrèk)
H (ha)Q (kü)Z (zèt)
IR (èr)

Di e lèternan aki, por modifiká kuater vokal: è, ò, ù, ü.
ñ ta e úniko konsonante ku por modifiká i su nòmber ta eñe.

Ku e lèternan aki tin kuater dígrafo tambe. Esakinan ta ch, sh, dj i zj.

Tur e vokalnan menshoná tin un zonido so, ku eksepshon di e, ku por tin e zonido di shua (ə). Ehèmpel: "tres" vs. "mangel".

Sierto konsonante segun reglanan di Antias

Segun reglanan di Antias, tin sierto kaso ora ta usa e konsonantenan c, j, q i x. Esakinan ta:

  • Solamente den kombinashon ku otro konsonante, manera ch, dj, èts.
  • Den matemátika, kímika, èts.
  • Den nòmbernan propio: Carlos, Jacob, Quincy, Xavier
    • Esaki no ta inkluí nòmbernan di kariño adaptá di esaki
  • Den nòmbernan geográfiko
  • Palabranan fiá i adaptá di otro idioma
Remove ads

Vokal, diptongo i triptongo

Ora di skirbi palabra, partikularmente palabranan fiá di hulandes, no ta skirbi vokal dòbel, a menos ku ta tende dos vokal den pronunsiashon. Ta nifiká ku, por ehèmpel, no ta skirbi "spaar", pero "spar". Algun ehèmpel di palabranan ku si por: oochi, reeduká, koopera, kreensia. Tambe no ta sigui e regla hulandes di pone trema (¨) pa distinguí entre e dos vokalnan.

Den papiamentu por haña varios kombinashon di vokal, òf diptongo. Esaki ta un lista di nan tur:

aigaibaiskel
eimeimeiesei
ei1reipreis
euleupareu
oiroimorkoi
òibòikòtbòlpòint
ou2outoKòrsou
uikuidaruina
ùibrùinflùit
iapapiabiaha
iefieldies
ioodioavion
iufriuhudiu
uakuatersuave
uenuebefuerte
uokuotakontinuo
  1. Esaki ta un eksepshon di e regla di aksènt grave. Tin hopi palabra ku e diptongo èi i pa redusí signonan ortográfiko na un minimo, a disidi ku ta skirbi e diptongo aki sin aksènt.
  2. Esaki tambe ta un eksepshon di aksènt grave. Tin hopi palabra ku tin e diptongo òu i aki tambe tin ku redusí signonan ortográfiko den tekstonan. Tambe e diptongo au no ta korekto. Por ehèmpel, e palabra mester ta outo, no auto.

Algun regla di vokal i diptongo

  • No ta kuminsá ningun palabra ni ningun sílaba ku diptongo ku ta kuminsá ku i òf u. Na lugá di esaki ta usa y i w.
    • Ehèmpel: yabi, wowo.
  • No ta skirbi e konsonante y entre e vokal i i un otro vokal.
    • Ehèmpel: antiano, no antiyano.
  • No ta skirbi e konsonante w entre e vokal u i un otro vokal.
    • Ehèmpel: yuana, no yuwana.

Triptongo

Triptongo ta kombinashon di tres vokal. Aki ta lista nan tur:

iaumiau
ieubieu
ioubakiou
uaizuai
uei1zuei
  1. Pa limitá aksènt, no ta pone aksènt grave riba e di e triptongo uei, ounke ta pronunsiá un è.
Remove ads

Konsonante

bcdfghjklmn
pqrstvwxyz

Segun e reglanan di papiamentu di Antias, e konsonantenan vet tin algun regla i eksepshon.

  • Mantené e sílabanan inisial ab-, ob-, sub- i ad- solamente kaminda e konsonantenan b i d ta zona asina.
    • abreviá, pero apstene
    • obligá, pero ophetivo
  • Pa haña e zonido sonoro di g dilanti e, è òf i, mester interkalá un u.
    • guera, no gera
    • sigui, no sigi
      E regla no ta aplikabel ora ta pronunsiá un shua.
      • sanger
      • mangel

Sigun reglanan ortográfiko di 1976 ta solamente un konsonante, esta n por a skirbi dòbel, si ta trata di un palabra ku e sufiho di plural -nan. Ehèmpel: pannan, sènnan. Na 2007 a disidi ku ta usa tambe: 1. palabra ku ta kuminsá ku n i ta kompañá pa e prefiho in-. Ehèmpel: innatural, innesesario. 2. palabra ta kaba ku m i ta kompañá pa e sufiho -mentu. Ehèmpel: leimmentu. 3. palabra komponi di kua e promé ta kaba ku s i e di dos ta kuminsá ku s. Ehèmpel: dosshen, tresshen. 4 palabra ku ta kuminsá ku p i ta kompañá pa e prefiho sup-. Ehèmpel: supprograma.

Aksènt

Normalmente, na papiamentu e énfasis di un palabra ta kai semper riba e último sílaba di un palabra ku ta kaba ku konsonante, òf riba e penúltimo sílaba di un palabra ku ta kaba ku vokal. Naturalmente tin eksepshon i pa nota esakinan na papiamentu ta huza dos tipo di aksènt: aksènt grave i aksènt skèrpi. Pa palabranan ku aksènt grave no tin regla spesial. Pa huzo di aksènt skèrpi, tin algun regla.

Ta pone aksènt skèrpi riba tur palabra polisilábiko:

  • Unda e énfasis ta kai riba e último sílaba, i e palabra ta kaba ku un vokal:
    • piská
    • informá
    • kachó
  • Unda e énfasis ta kai riba e penúltimo sílaba, i e palabra ta kaba ku un konsonante:
    • fásil
    • hóben
    • miéntras
      Esaki no ta inkluí palabra ku ta kaba ku un shua siguí pa un konsonante:
      • mangel
      • amandel
      • koper
  • Unda e énfasis ta kai kualke otro kaminda ku no ta último òf penúltimo:
    • sílaba
    • sientífiko
    • áwaseru

Aksènt no ta kambia ku palabranan ku ta terminá ku e sufihonan mente òf nan. Si nan tabata tin un aksènt, e ta keda, si no tabata tin, no ta pone un aserka.

Algun ehèmpel:

  • íntimo ta bira íntimamente
  • fásil ta bira fásilmente
  • piská ta bira piskánan
  • regla ta bira reglanan

Eksepshon

  1. Si e sílaba ku énfasis mester risibí un aksènt grave i un aksènt skèrpi, no ta pone aksènt skèrpi riba e sílaba.
  2. No ta pone aksènt skèrpi riba palabranan unda e énfasis ta kai riba e último sílaba, i ta kaba ku un diptongo dekresiente òf un triptongo.
    • kabai
    • Kòrsou
  3. Tambe pa redusí huzo di signo ortográfiko, no ta pone aksènt skèrpi riba tabata ku tabatin.
  4. No ta nesesario pa pone aksènt riba lèter kapital.
    • Último i Ultimo ta korekto
Remove ads

Lèter kapital

Ta skirbi ku lèter kapital:

  • E promé lèter na prinsipio di un teksto
  • E promé lèter na prinsipio di un frase, esta semper despues di un punto ( . ), un signo di interogashon ( ? ), òf di ekslamashon ( ! )
  • E promé lèter di nòmbernan propio di un persona, animal òf opheto
    Nòmber di deidat i di personanan divino i nòmber geográfiko ku ta pertenesé na e grupo aki; "San" i "Santa" dilanti un nòmber tambe
  • Títulonan òf nòmbernan di dignidat manera
    • Sumo Pontífise
    • Su Mahestat
  • Palabranan prinsipal den títulonan i epígrafenan

No ta skirbi ku lèter kapital:

  • Nòmber di dianan i lunanan
    • djaluna
    • aprel
  • Nòmber ku ta deriva di nòmbernan geográfiko (sustantivo i athetivo)
    • un arubiano
    • un buki hulandes
  • Idiomanan
    • papiamentu
    • indones
Remove ads

Kontrakshon

E uzo di kontrakshon na papiamentu ta hopi komun, partikularmente ora ta papiá. Ta rekomendabel ku ta evitá mas tantu posibel e uzo di kontrakshon den teksto. Den kaso ku mester skirbi palabranan ku kontrakshon, ta uza un apóstrofe kaminda tin elishon di un òf mas lèter.

  1. Algun ehèmpel di elishon di un lèter:
    • ta asina - t'asina
    • no ta asina - n' t'asina
    • yuda e - yud'é
  2. Algun ehèmpel di huzo di apóstrofe sin espasio entre e apóstrofe i e lèter su dilanti i esun despues:
    • kashi di glas - kash'i glas
    • kos di hari - ko'i hari
    • bleki di lechi - blek'i lechi
      Aki tin elishon di e último lèter di e promé palabra i e promé lèter di e di dos palabra.
  3. Algun ehèmpel di huzo di apóstrofe ku espasio entre e palabra dilanti e apóstrofe i e apóstrofe:
    • brel di solo - brel 'i solo
    • stèm di kanta - stèm 'i kanta
    • bòter di biña - bòter 'i biña
      Aki tin elishon di e e promé lèter di e di dos palabra so.
  4. Ta hopi komun pa huza kontrakshon ku e pronòmbernan personal ami, abo i e. Por huza kontrakshon aki, pero ta preferibel ku ta skirbi nan lòs di e verbo su dilanti:
    • duna ami - duna mi, dun'ami
    • duna abo - duna bo, dun'abo
    • duna e - dun'é
Remove ads

Komparashon entre Português, Papiamentu, Kriolu di Guinea-Bissau i Kriolu di Kabu Verdi

More information Português, Papiamentu ...
Remove ads

Wak tambe

Linknan eksterno

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads