13 września
data / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące 13 września?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
POKAŻ WSZYSTKIE PYTANIA
13 września jest 256. (w latach przestępnych 257.) dniem w kalendarzu gregoriańskim. Do końca roku pozostaje 109 dni.
- Imieniny obchodzą: Aleksander, Amat, Apolinary, Aureliusz, Dobielut, Eugenia, Eulogia, Eulogiusz, Filip, Genadia, Jan Chryzostom, Julian, Litoriusz, Makrobiusz, Maria, Mauryliusz i Morzysław.
- Programiści – Dzień Programisty (z wyjątkiem lat przestępnych, kiedy to wypada 12 września)
- Wspomnienia i święta w Kościele katolickim[1][2] obchodzą:
- 1195 – Nad Mozgawą w Małopolsce została stoczona jedna z najkrwawszych bitew okresu rozbicia dzielnicowego pomiędzy oddziałami Mieszka III Starego i wojewody krakowskiego Mikołaja.
- 1309 – W Myśliborzu Krzyżacy zawarli układ z Brandenburgią, na mocy którego zakupili za 10 tysięcy grzywien fikcyjne prawa do Pomorza Gdańskiego, uzyskane przez Brandenburgię od króla Węgier i Czech oraz tytularnego króla Polski Wacława III.
- 1353 – Nowe Miasto Lubawskie uzyskało prawa miejskie.
- 1406 – We Wrocławiu doszło do buntu mieszczaństwa.
- 1431 – Wojna polsko-krzyżacka: zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Dąbkami.
- 1433 – Wojna polsko-krzyżacka: w zdobytym przez wojska polsko-czeskie zamku w Jasińcu podpisano rozejm z zakonem krzyżackim, który obowiązywał do Bożego Narodzenia.
- 1443 – Koniecpol uzyskał prawa miejskie.
- 1506 – Zygmunt I Stary został obrany przez litewską radę wielkoksiążęcą na wielkiego księcia litewskiego.
- 1562 – Książęta i bojarzy Wielkiego Księstwa Litewskiego na sejmie polowym pod Witebskiem zatwierdzili propozycję nowej unii państwowej z Polską i przesłali ją wielkiemu księciu.
- 1637 – Cecylia Renata Habsburżanka, poślubiona dzień wcześniej żona króla Władysława IV Wazy, została koronowana w kościele św. Jana w Warszawie na królową Polski.
- 1732 – Rosja, Austria i Prusy zawarły Traktat Loewenwolda (tzw. „przymierze trzech czarnych orłów”), dotyczący sukcesji tronu polskiego po oczekiwanej wkrótce śmierci ciężko chorego króla Augusta II Mocnego.
- 1764 – Stanisław August Poniatowski podpisał pacta conventa dotyczące osobistych zobowiązań króla.
- 1769 – Konfederacja barska: zwycięstwo wojsk rosyjskich w bitwie pod Orzechowem.
- 1865 – Na filarze Mostu Kierbedzia w Warszawie wyznaczono komisyjnie układ wysokości Zero Wisły.
- 1866 – Józef Dietl został prezydentem Krakowa.
- 1900 – Cesarz Austrii Franciszek Józef I zagroził deputacji polskiej utratą autonomii Galicji w razie dalszych roszczeń niepodległościowych.
- 1902 – Sąd polubowny rozstrzygnął na rzecz Austrii spór z Węgrami o Morskie Oko.
- 1921 – Upadł pierwszy rząd Wincentego Witosa.
- 1925 – Otwarto Port lotniczy Łódź-Lublinek.
- 1926 – Minister Komunikacji Paweł Romocki podpisał ze Stocznią Cesarską w Gdańsku umowę na budowę dwóch statków pasażersko-salonowych, późniejszych SS „Gdynia” i SS „Gdańsk”.
- 1934 – Polska wypowiedziała tzw. mały traktat wersalski.
- 1936 – W rozegranym w Warszawie towarzyskim meczu piłkarskim reprezentacja Polski zremisowała z Niemcami 1:1.
- 1938 – Prezydent RP Ignacy Mościcki rozwiązał Sejm i Senat.
- 1939 – Kampania wrześniowa:
- Bombardowanie Frampola.
- Pociąg z 75 tonami złota z rezerw Banku Polskiego przekroczył granicę polsko-rumuńską w Śniatyniu. Ładunek poprzez Konstancę, Stambuł i Bejrut dotarł 5 października do francuskiego Tulonu.
- Polskie trałowce ustawiły zagrodę minową na południe od Helu.
- Stoczono bitwy pod Krzywczą, Mińskiem Mazowieckim i Sochaczewem.
- W Cecylówce Głowaczowskiej w powiecie kozienickim Niemcy zamordowali 54 mężczyzn.
- W nocy z 13 na 14 września w Zambrowie Niemcy zamordowali 200 polskich jeńców.
- Zajęcie Stryja przez Ukraińców.
- Z więzienia w Brześciu nad Bugiem został zwolniony jeden z przywódców Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów Stepan Bandera, odbywający wyrok dożywotniego pozbawienia wolności za współudział w zamachu na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego w 1934 roku.
- 1944:
- 44. dzień powstania warszawskiego: po raz pierwszy od początku powstania samoloty radzieckie dokonały zrzutów broni i żywności nad terenem Śródmieścia. Niemcy wysadzili mosty na Wiśle.
- Armia Czerwona zajęła Łomżę.
- Zakończyła się bitwa pod Ewiną (powiat radomszczański) między 3. Brygadą Armii Ludowej a przeważającymi oddziałami niemieckimi.
- 1946:
- W więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie został stracony nazistowski zbrodniarz Amon Göth.
- Wydano dekret o wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego osób narodowości niemieckiej.
- 1971 – Prześladowany w kraju ze względów politycznych Eugeniusz Pieniążek przekroczył nielegalnie granicę na własnej konstrukcji jednoosobowym samolocie Kukułka i przez Słowację i Węgry dotarł do Suboticy w Jugosławii.
- 1973 – Telewizja Polska wyemitowała premierowy odcinek serialu telewizyjnego Stawiam na Tolka Banana w reżyserii Stanisława Jędryki.
- 1982 – Premiera filmu Konopielka w reżyserii Witolda Leszczyńskiego.
- 1993 – W krypcie archikatedry warszawskiej pochowano sprowadzone ze Szwajcarii prochy byłego prezydenta RP Ignacego Mościckiego.
- 1995 – Legia Warszawa, jako pierwszy polski klub piłkarski, wystąpiła w fazie grupowej Ligi Mistrzów UEFA, wygrywając u siebie z norweskim Rosenborgiem Trondheim 3:1.
- 1998 – Rosjanin Siergiej Iwanow wygrał 55. Tour de Pologne.
- 2004:
- Czech Ondřej Sosenka wygrał 61. Tour de Pologne.
- Rozpoczęto budowę nowego gmachu Opery Krakowskiej.
- 2006 – Doszczętnie spłonęła zabytkowa cerkiew w Komańczy.
- 2013 – W katastrofie prywatnego śmigłowca Robinson R44 w okolicy miejscowości Stara Kiszewa w województwie pomorskim zginęły 3 osoby.
- 2022 – Odsłonięto pomnik Gerarda Cieślika przy Stadionie Śląskim w Chorzowie.
- 509 p.n.e. – Konsekracja świątyni Jowisza Kapitolińskiego w Rzymie.
- 533 – Wojna Cesarstwa Bizantyńskiego z Wandalami: zwycięstwo wojsk bizantyńskich w bitwie pod Ad Decimum.
- 604 – Sabinian został wybrany na papieża.
- 1015 – Wojna polsko-niemiecka: 7-tysięczna armia polska dowodzona przez księcia Mieszka II Lamberta przeprawiła się przez Łabę i przystąpiła do oblężenia Miśni, bronionej przez grafa Hermana. Gród został uratowany przez wylew rzeki.
- 1333 – Rozpoczęto budowę katedry w Królewcu.
- 1376 – Grzegorz XI opuścił Awinion, kończąc tzw. niewolę awiniońską papieży.
- 1501 – Michał Anioł rozpoczął pracę nad rzeźbą Dawida.
- 1502 – Wojna inflancko-rosyjska: zwycięstwo wojsk inflanckich w bitwie nad jeziorem Smolina.
- 1515 – Wojny włoskie: zwycięstwo wojsk francuskich nad siłami kantonów szwajcarskich w bitwie pod Marignano.
- 1548 – Przyszły cesarz rzymski Maksymilian II Habsburg poślubił w Madrycie infantkę hiszpańską Marię.
- 1584 – Zakończono budowę Escorialu pod Madrytem.
- 1598 – Filip III Habsburg został królem Hiszpanii i Portugalii (jako Filip II).
- 1691 – Wojna polsko-turecka: zwycięstwo wojsk polskich pod wodzą króla Jana III Sobieskiego w bitwie pod Pererytą w czasie wyprawy mołdawskiej.
- 1692 – Trzęsienie ziemi zniszczyło miasto Esteco w północno-zachodniej Argentynie.
- 1745 – Franciszek I Lotaryński został wybrany na cesarza rzymsko-niemieckiego.
- 1759 – Wojna siedmioletnia: zwycięstwo wojsk brytyjskich nad francuskimi w bitwie na Równinie Abrahama w Quebecu.
- 1782 – Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych: podczas wielkiego oblężenia Gibraltaru wojska francusko-hiszpańskie rozpoczęły nieudany szturm generalny.
- 1791 – Król Francji Ludwik XVI podpisał nową konstytucję.
- 1793 – I koalicja antyfrancuska: zwycięstwo wojsk francuskich nad austriacko-holenderskimi w bitwie pod Menin.
- 1814 – Wojna brytyjsko-amerykańska: zwycięstwo wojsk amerykańskich w bitwie pod Baltimore.
- 1832 – W Petersburgu zwodowano fregatę „Pałłada”.
- 1847 – Wojna amerykańsko-meksykańska: zwycięstwo wojsk amerykańskich w bitwie pod Chapultepec.
- 1848 – W wyniku przedwczesnej eksplozji w trakcie przygotowywania ładunku wybuchowego na trasie budowy kolei w pobliżu miasteczka Cavendish w amerykańskim stanie Vermont 25-letni Phineas Gage doznał poważnego uszkodzenia mózgu, gdy stalowy pręt przebił na wylot jego czaszkę, niszcząc znaczną część płatów czołowych. Według wielu relacji wydarzenie to zmieniło znacząco jego cechy osobowości i temperament.
- 1850 – Brytyjski astronom John Russell Hind odkrył planetoidę (12) Victoria.
- 1860 – Z balonu unoszącego się nad Bostonem wykonano najstarsze zachowane do dziś zdjęcie lotnicze.
- 1862 – Wojna secesyjna: zwycięstwo Konfederatów w bitwie pod Charleston.
- 1868 – Kanadyjski astronom James Watson odkrył planetoidę (104) Klymene.
- 1877 – X wojna rosyjsko-turecka: rozpoczęła się III bitwa pod Szipką.
- 1880 – Wojna o saletrę: chilijski okręt wojenny „Covadonga” został zatopiony za pomocą peruwiańskiej wybuchowej łodzi-pułapki (brandera). Zginęło 32 członków załogi wraz z kapitanem, 29 zostało uratowanych przez korwetę „Pilcomayo”, a 48 trafiło do peruwiańskiej niewoli.
- 1882 – Zwycięstwo wojsk brytyjskich nad egipskimi powstańcami w bitwie pod Tel-el-Kebir.
- 1886 – Założono Amerykańskie Towarzystwo Filatelistyczne.
- 1890 – Brytyjczycy założyli Fort Salisbury (obecnie stolica Zimbabwe – Harare).
- 1898 – Niemieccy astronomowie Arnold Schwassmann i Max Wolf odkryli planetoidę (436) Patricia.
- 1899:
- Brytyjski geograf Halford John Mackinder dokonał pierwszego wejścia na Mount Kenya.
- Pierwsza w historii amerykańska śmiertelna ofiara wypadku samochodowego. 68-letni agent nieruchomości Henry Bliss zginął potrącony na ulicy w Nowym Jorku.
- 1902 – Założono francuski klub rugby union USA Perpignan.
- 1906 – W Paryżu Brazylijczyk Alberto Santos-Dumont po raz pierwszy w Europie oderwał się samolotem własnej konstrukcji od ziemi, pokonując odległość około 7 m.
- 1907 – Zwodowano francuski okręt podwodny „Circé”.
- 1916 – W Erwin w stanie Tennessee za zabicie pomocnika tresera została powieszona cyrkowa słonica Mary.
- 1921 – Wojna grecko-turecka: zwycięstwem wojsk tureckich zakończyła się bitwa nad rzeką Sakarya (23 sierpnia-13 września).
- 1922 – Wojna grecko-turecka: w zdobytej przez wojska tureckie Smyrnie (Izmirze) wybuchł wielki pożar dzielnicy chrześcijańskiej.
- 1923 – Gen. Miguel Primo de Rivera dokonał bezkrwawego zamachu stanu w Hiszpanii.
- 1926 – 26 osób zginęło w zderzeniu dwóch pociągów koło miasta Murrurundi w australijskim stanie Nowa Południowa Walia.
- 1931:
- 22 osoby zginęły, a 120 zostało rannych w wyniku wybuchu bomby podłożonej przez 39-letniego mechanika Szilvesztra Matuskę na wiadukcie w Biatorbágy koło Budapesztu pod jadącym do Wiednia pociągiem ekspresowym.
- Otwarto Stadion Artemio Franchiego we włoskiej Florencji.
- Otwarto Stadion Geoffroya Guicharda we francuskim Saint-Étienne.
- 1936 – W wyniku osunięcia gruntu do jeziora Lovatnet w południowej Norwegii powstała fala tsunami o wysokości 70 m., która zabiła 74 osoby.
- 1937 – W Górach Orlickich rozpoczęto budowę (niedokończoną) Grupy Warownej Dobrošov, wchodzącej w skład czechosłowackich fortyfikacji.
- 1940:
- II wojna światowa w Afryce: wojska włoskie zaatakowały Egipt.
- Bitwa o Anglię: niemieckie bomby zniszczyły Pałac Buckingham w Londynie.
- 1941:
- 1944 – Nalot bombowy Royal Air Force na Osnabrück, w wyniku którego spłonęła m.in. zabytkowa starówka.
- 1945 – Kapitulacja wojsk japońskich w Birmie i na Nauru.
- 1948:
- Armia Indyjska rozpoczęła inwazję na muzułmańskie księstwo Hajdarabad w celu jego likwidacji i aneksji.
- Po 20 tygodniach zakończył się strajk pracowników firmy Boeing.
- 1949 – Theodor Heuss został pierwszym prezydentem RFN.
- 1950 – Argentyński astronom Miguel Itzigsohn odkrył planetoidę (1589) Fanatica.
- 1955:
- Podczas wizyty kanclerza RFN Konrada Adenauera w Moskwie zawarto porozumienie o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych. Strona radziecka zobowiązała się do uwolnienia 10 tys. niemieckich jeńców wojennych.
- Sa’id al-Ghazzi został po raz drugi premierem Syrii.
- 1959:
- Heinrich Lübke został prezydentem RFN.
- W Pekinie rozpoczęły się I Chińskie Igrzyska Narodowe.
- 1966 – John Vorster został premierem RPA.
- 1968 – Palestyńskie komando przeprowadziło atak na posterunek izraelskiej żandarmerii wojskowej w Banijas, zabijając 5 osób.
- 1969 – Wyemitowano premierowy odcinek kreskówki z serii Scooby Doo, gdzie jesteś?
- 1970:
- Odbył się pierwszy Maraton Nowojorski.
- W pożarze hotelu Ponet Square w Los Angeles zginęło 19 osób. 9 października pod zarzutem jego podpalenia został aresztowany jeden z ocalałych gości Alejandro C. Figueroa, następnie skazany na dożywocie.
- 1971:
- W czasie tłumienia buntu w więzieniu w Attica w stanie Nowy Jork zginęło 11 zakładników i 32 więźniów.
- Wyznaczony na następcę Mao Zedonga chiński polityk i wojskowy Lin Biao miał, według oficjalnej wersji, zginąć wraz z rodziną w katastrofie lotniczej nad Mongolią, podczas próby ucieczki do ZSRR po nieudanym spisku na życie Mao.
- 1972 – Nad Pacyfikiem uformował się tajfun Helen, który w ciągu 4 dni spowodował śmierć 87 osób w Japonii.
- 1974 – Terroryści z Japońskiej Armii Czerwonej wtargnęli do ambasady Francji w Hadze, biorąc 11 zakładników, w tym ambasadora i domagając się uwolnienia z francuskiego więzienia jednego z członków organizacji.
- 1975 – W muzeum w Amsterdamie szaleniec zniszczył obraz Rembrandta Straż nocna.
- 1978 – Lech Poznań w swoim pierwszym meczu w europejskich pucharach przegrał na wyjeździe z niemieckim MSV Duisburg 0:5.
- 1979 – Bantustan Venda uzyskał niepodległość. Powrócił do RPA w 1994 roku.
- 1982:
- Radziecka interwencja w Afganistanie: 105 mieszkańców wioski Padkwab-e Szana zostało spalonych żywcem przez żołnierzy radzieckich.
- W wypadku samochodowym została ciężko ranna księżna Monako i była amerykańska aktorka Grace Grimaldi. W wyniku odniesionych obrażeń zmarła następnego dnia.
- 1984 – Szimon Peres został po raz drugi premierem Izraela.
- 1985 – Premiera najlepiej sprzedającej się gry wideo w historii Super Mario Bros.
- 1987 – Doszło do skażenia jądrowego częścią aparatu do radioterapii wyniesioną ze szpitala w brazylijskim mieście Goiânia, w wyniku czego zmarły 4 osoby, a 22 zostały napromieniowane.
- 1988 – Ukazał się album New Jersey amerykańskiej grupy Bon Jovi.
- 1989 – Ukazał się album Tiny Turner Foreign Affair.
- 1990 – Ministrowie spraw zagranicznych ZSRR Eduard Szewardnadze i RFN Hans-Dietrich Genscher podpisali w Moskwie układ o przyjaźni.
- 1991 – ZSRR i USA uzgodniły wstrzymanie dostaw broni dla stron wojny domowej w Afganistanie.
- 1993 – Szef OWP Jaser Arafat i premier Izraela Icchak Rabin podpisali w Waszyngtonie układ przewidujący utworzenie Autonomii Palestyńskiej.
- 1995 – Amerykańska telewizja CBS wyemitowała pierwszy odcinek serialu obyczajowego Central Park West.
- 1999 – 118 osób zginęło, a ponad 200 zostało rannych w zamachu bombowym na blok mieszkalny w Moskwie.
- 2000:
- 2003 – Ponad 100 osób zginęło w Korei Południowej po przejściu huraganu Maemi.
- 2004 – Nad Atlantykiem uformował się huragan Jeanne, który w następnych dniach spowodował śmierć 3037 osób, z czego 3006 na Haiti. Ponadto poszkodowane zostały Portoryko, Dominikana i USA.
- 2006 – 2 osoby zginęły (w tym napastnik zastrzelony przez policję), a 19 zostało rannych w strzelaninie w Dawson College w Montrealu.
- 2008 – 30 osób zginęło, a 90 zostało rannych w serii zamachów bombowych w Nowym Delhi.
- 2009:
- 38 osób zginęło w pożarze szpitala w kazachskim mieście Tałdykorgan.
- Giorgio Napolitano jako pierwszy w historii prezydent Włoch przybył z wizytą do Korei Południowej.
- W finale rozgrywanych w Turcji XXVI Mistrzostw Europy polscy siatkarze pokonali Francuzów 3:1.
- 2010 – 17 osób zginęło, a 34 zostały ranne w katastrofie lotu Conviasa 2350 w wenezuelskim Ciudad Guayana.
- 2013:
- 30 osób zginęło, a 25 zostało rannych w eksplozji dwóch przydrożnych bomb przy sunnickim meczecie w irackim mieście Bakuba.
- 37 osób zginęło w pożarze szpitala psychiatrycznego w miejscowości Łuka w rosyjskim obwodzie nowogrodzkim.
- 2015 – W czasie pościgu za dżihadystami na Pustyni Libijskiej egipskie siły bezpieczeństwa omyłkowo ostrzelały konwój z meksykańskimi turystami, zabijając 12 i raniąc 10 osób.
- 2017 – Podczas sesji MKOl w Limie ogłoszono, że gospodarzem XXXIII Letnich Igrzysk Olimpijskich w roku 2024 będzie Paryż, a XXXIV Letnich Igrzysk Olimpijskich w roku 2028 Los Angeles.
- 2018 – Marjan Šarec został premierem Słowenii.
- 2022:
- 22-letnia Mahsa Amini została brutalnie pobita w Teheranie przez irańską policję obyczajową za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących stroju. W wyniku odniesionych obrażeń trafiła do szpitala, gdzie zmarła 16 września, co doprowadziło do wybuchu protestów społecznych.
- William Ruto został prezydentem Kenii.
Eksploracja kosmosu i zdarzenia astronomiczne
- 1959 – Radziecka sonda Łuna 2 jako pierwszy ziemski obiekt dotarła na Księżyc, rozbijając się o jego powierzchnię.
- 1961 – Wystrzelono amerykański bezzałogowy statek kosmiczny Mercury-Atlas 4.
- 2008 – W gwiazdozbiorze Erydanu zarejestrowano najodleglejszy (12,8 mld lat świetlnych) rozbłysk gamma.