14 września
data / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące 14 września?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
POKAŻ WSZYSTKIE PYTANIA
14 września jest 257. (w latach przestępnych 258.) dniem w kalendarzu gregoriańskim. Do końca roku pozostaje 108 dni.
- Imieniny obchodzą: Albert, Bernard, Jan, Matern, Piotr, Racigniew, Radomira, Roksana, Salustia, Siemomysł, Szymon i Wiktor.
- Autokefaliczny Kościół Prawosławny – początek Nowego Roku Kościelnego
- Nikaragua – Rocznica bitwy o hacjendę San Jacinto
- Wspomnienia i święta w Kościele katolickim[1][2] obchodzą:
- 1309 – Malborski zamek został siedzibą wielkiego mistrza, a Malbork stolicą zakonu krzyżackiego.
- 1557 – W Poswolu został zawarty układ między Polską, Litwą i inflancką gałęzią zakonu krzyżackiego skierowany przeciwko Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu.
- 1660 – IV wojna polsko-rosyjska: rozpoczęła się bitwa pod Lubarem.
- 1763 – Na Śląsku władze pruskie wprowadziły ustawy germanizacyjne.
- 1769:
- Kilkadziesiąt osób zostało zabitych lub ciężko zranionych podczas uroczystości odpustowych w Wielkim Tarpnie (dziś osiedle Grudziądza) w wyniku napaści huzarów pruskich, którzy przybyli z Prabut w celu werbowania ochotników do wojska.
- Konfederacja barska: stoczono bitwę pod Radominem.
- 1788 – W Warszawie odsłonięto pomnik Jana III Sobieskiego.
- 1897 – Rozpoczęto wydobycie w KWK „Chwałowice” (jako „Donnersmarck-Grube”) w Rybniku.
- 1900 – W okolicach Krosna przeprowadzono manewry wojskowe z udziałem cesarza Austrii Franciszka Józefa I.
- 1903 – Rozpoczęto budowę kościoła św. Antoniego Padewskiego w Rybniku.
- 1913 – Odbył się ingres arcybiskupa metropolity warszawskiego Aleksandra Kakowskiego do archikatedry św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
- 1922 – W Poznaniu założono Wielkopolski Klub Bokserski.
- 1923 – Zainaugurował działalność Teatr Nowy (obecnie im. Tadeusza Łomnickiego) w Poznaniu.
- 1929 – Utworzono Centrolew.
- 1939 – Kampania wrześniowa:
- Na cmentarzu żydowskim w Aleksandrowie Łódzkim Niemcy rozstrzelali 5 Polaków i 26 Żydów.
- Wehrmacht zajął Gdynię, Konin i Włocławek.
- Zakończyła się obrona Przemyśla.
- Zamknęło się niemieckie okrążenie wokół Warszawy.
- Zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Boratyczami.
- 1940 – Premiera filmu Złota Maska w reżyserii Jana Fethkego.
- 1944:
- 45. dzień powstania warszawskiego: oddziały niemieckie natarły na Górny Czerniaków.
- Oddziały Armii Czerwonej wraz z 1. Dywizją Piechoty im. Tadeusza Kościuszki zdobyły warszawską Pragę, wypierając z niej wojska niemieckie.
- 1953 – Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie rozpoczął się pokazowy proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka i czterech osób z jego kurii.
- 1954 – Dokonano oblotu szybowca SZD-11 Albatros.
- 1964 – Premiera filmu sensacyjnego Prawo i pięść w reżyserii Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego.
- 1972 – Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z RFN.
- 1986 – 2 osoby zginęły, a 7 zostało rannych w katastrofie kolejowej w Łochowie koło Węgrowa.
- 1993 – Lecący z Frankfurtu nad Menem należący do Lufthansy Airbus A320 rozbił się i stanął w płomieniach podczas lądowania na lotnisku Okęcie w Warszawie, w wyniku czego zginęli drugi pilot i jeden z pasażerów, a 56 osób odniosło obrażenia.
- 2001 – Premiera filmu historycznego Quo vadis w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.
- 2003 – Cezary Zamana wygrał 60. Tour de Pologne.
- 2005 – Włodzimierz Cimoszewicz wycofał się ze startu w wyborach prezydenckich.
- 2009 – Ukazało się pierwsze wydanie „Dziennika Gazety Prawnej”.
- 81 – Domicjan został cesarzem rzymskim.
- 258 – Biskup Cyprian z Kartaginy został ścięty mieczem za odmowę złożenia ofiary bogom rzymskim.
- 1115 – Zwycięstwo krzyżowców nad Turkami seldżuckimi w bitwie pod Sarminem.
- 1180 – Wojna Gempei w Japonii: stoczono bitwę pod Ishibashiyamą.
- 1224 – W grocie na szczycie La Verny Franciszek z Asyżu otrzymał święte stygmaty.
- 1262 – Rekonkwista: król Kastylii i Leónu Alfons X Mądry wyzwolił Kadyks spod panowania Maurów.
- 1509 – Około 13 tys. osób zginęło w trzęsieniu ziemi w Konstantynopolu
- 1515 – Wojna o Mediolan: zwycięstwo wojsk francuskich nad szwajcarskimi w bitwie pod Marignano.
- 1522 – IV wojna litewsko-moskiewska: w Moskwie zawarto pięcioletni rozejm na zasadzie uti possidetis, co dla Litwy oznaczało to utratę Smoleńska i ziemi smoleńskiej (ok. 23 tys. km ²), zamieszkanych przez 100 000 ludności. Stronie litewskiej udało się jednak uniemożliwić używanie przez wielkich książąt moskiewskich tytułu książąt smoleńskich. Rozejm ten w 1526 przedłużono na 6 lat i w 1532 na rok.
- 1607 – 99 irlandzkich arystokratów wypłynęło z portu Rathmullan na wygnanie do Hiszpanii po klęsce z Anglikami w wojnie dziewięcioletniej.
- 1641 – Podpisano traktat w Peronne przyznający francuską protekcję księstwu Monako.
- 1741 – Georg Friedrich Händel zakończył pracę nad oratorium Mesjasz.
- 1752 – Imperium brytyjskie przyjęło kalendarz gregoriański.
- 1758 – Brytyjska wojna z Indianami i Francuzami: zwycięstwo Francuzów w bitwie o Fort Duquesne.
- 1763 – Powstanie Pontiaka: zwycięstwo Indian w bitwie pod Devil’s Hole.
- 1793 – I koalicja antyfrancuska: wojska prusko-brunszwickie pokonały rewolucyjną armię francuską w bitwie pod Pirmasens.
- 1806 – Sa’id ibn Sultan został pierwszym sułtanem Omanu i Maskatu.
- 1808 – Wojna rosyjsko-szwedzka: zwycięstwo wojsk rosyjskich w bitwie pod Oravais.
- 1812 – Inwazja na Rosję: Napoleon Bonaparte wkroczył bez walki do opuszczonej przez wojsko i mieszkańców Moskwy. Wybuchł pożar miasta.
- 1814 – Francis Scott Key napisał tekst pieśni Gwiaździsty Sztandar, będącej obecnie hymnem narodowym Stanów Zjednoczonych.
- 1829 – Rosja i Imperium Osmańskie zawarły pokój w Adrianopolu.
- 1846 – W Nepalu doszło do krwawego zamachu stanu pod wodzą Janga Bahadura Rany, który zapoczątkował dynastię premierów Rana.
- 1847 – Wojna amerykańsko-meksykańska: wojska amerykańskie zajęły miasto Meksyk.
- 1852 – Zwodowano brytyjski żaglowo-parowy okręt liniowy HMS „Duke of Wellington”.
- 1856 – Wojna Nikaragui z koalicją państw Ameryki Środkowej: zwycięstwo wojsk koalicji w bitwie o hacjendę San Jacinto.
- 1860:
- Amerykański astronom James Ferguson odkrył planetoidę (60) Echo.
- Niemieccy astronomowie Wilhelm Foerster i Oskar Lesser odkryli planetoidę (62) Erato.
- 1862:
- Miał miejsce tzw. incydent w Namamugi – atak samurajów na czworo Brytyjczyków, z których jeden zginął. Napaść skutkowała 15 sierpnia 1863 roku zbombardowaniem Kagoshimy przez Royal Navy.
- Wojna secesyjna: zwycięstwo Unionistów w bitwie o South Mountain w stanie Maryland.
- 1863 – Kanadyjski astronom James Watson odkrył planetoidę (79) Eurynome.
- 1865 – W Imperium Rosyjskim powstała Generalna Dyrekcja Prasy wprowadzając ustawy o zniesieniu dotychczasowej cenzury.
- 1867 – W Hamburgu został wydany pierwszy tom Kapitału Karla Marksa.
- 1880 – W Wenezueli ustanowiono Order Oswobodziciela.
- 1890 – Założono grecki klub piłkarski Panionios GSS.
- 1893 – Wojna domowa w Brazylii: zbuntowana przeciwko rządom prezydenta Floriano Peixoto brazylijska flota wojenna zbombardowała ówczesną stolicę kraju – Rio de Janeiro.
- 1901:
- Niemiecki siłacz Eugen Sandow zorganizował w londyńskiej Royal Albert Hall pierwsze w historii zawody kulturystyczne.
- Zmarł ranny w zamachu z 6 września prezydent USA William McKinley. Jego następcą został dotychczasowy wiceprezydent Theodore Roosevelt.
- 1903 – W serbskim Kragujevacu założono klub piłkarski FK Šumadija 1903.
- 1906 – Rozpoczęła się holenderska interwencja wojskowa na wyspie Bali.
- 1911 – Premier Rosji Piotr Stołypin został postrzelony w Kijowie przez eserowca Dmitrija Bogrowa, w wyniku czego zmarł 18 września.
- 1912 – Zwodowano francuski niszczyciel „Commandant Bory”.
- 1914 – I wojna światowa:
- Bitwa pod Trindade między brytyjskim krążownikiem pomocniczym RMS „Carmania” i jego niemieckim odpowiednikiem SMS „Cap Trafalgar”, zakończona zatopieniem jednostki niemieckiej.
- Po niepowodzeniu niemieckiej ofensywy w bitwie pod Marną, cesarz Wilhelm II Hohenzollern mianował gen. Ericha von Falkenhayna nowym szefem Sztabu Generalnego.
- 1916 – I wojna światowa: taktyczne zwycięstwo połączonych sił francusko-serbsko-rosyjskich nad wojskami bułgarskimi w bitwie pod Małka Nidże (12-14 września).
- 1917:
- Rosja została ogłoszona republiką.
- W Brazylii założono miasto Presidente Prudente.
- 1918 – Ukazało się pierwsze wydanie urugwajskiego dziennika „El País”.
- 1920 – W Mińsku otwarto Narodowy Teatr Akademicki im. Janki Kupały.
- 1921 – Piłkarska reprezentacja Gwatemali pokonała 10:1 Honduras w pierwszym w historii obu drużyn oficjalnym meczu międzypaństwowym.
- 1923 – Miguel Primo de Rivera objął dyktatorskie rządy w Hiszpanii.
- 1930 – W wyborach do Reichstagu zwyciężyła SPD (24,53%) przed NSDAP (18,25%) i KPD (13,13%).
- 1932:
- W katastrofie pociągu z żołnierzami francuskiej Legii Cudzoziemskiej jadącego z Oranu w Algierii do Wadżdy w Maroku zginęło 55 osób, a ponad 300 zostało rannych.
- W Paryżu został zgilotynowany 37-letni rosyjski emigrant Paul Gorguloff, który 6 maja tego roku postrzelił śmiertelnie urzędującego prezydenta Francji Paula Doumera.
- 1934 – Założono linie lotnicze Aeroméxico.
- 1936 – Hiszpańska wojna domowa: wojska republikańskie rozpoczęły oblężenie sanktuarium Nuestra Señora de la Cabeza.
- 1940 – W odwecie za śmierć w przypadkowej eksplozji swoich dwóch współtowarzyszy węgierscy żołnierze dokonali w miejscowości Ip, leżącej na przejętym niedawno przez Węgry na mocy postanowień drugiego arbitrażu wiedeńskiego północnym Siedmiogrodzie, masakry ok. 150 etnicznych Rumunów.
- 1941:
- Poświęcono cerkiew Zwiastowania w chińskim Harbinie.
- W hiszpańskiej Maladze otwarto Stadion La Rosaleda.
- 1942:
- Bitwa o Atlantyk: koło Spitsbergenu brytyjskie okręty zatopiły niemiecki okręt podwodny U-589 wraz z 44-osobową załogą i 4 uratowanymi wcześniej pilotami Luftwaffe; płynący w eskorcie konwoju ON 127 kanadyjski niszczyciel HMCS „Ottawa” został storpedowany i zatopiony przez niemiecki okręt podwodny U-91, w wyniku czego zginęło 114 członków załogi (w tym dowódca), a 69 rozbitków uratowały okoliczne jednostki.
- II wojna światowa w Afryce: klęską zakończyła się aliancka próba wysadzenia desantu w Tobruku w ramach operacji „Agreement” (13-14 września).
- 1943 – Dobri Bożiłow został premierem Bułgarii.
- 1944 – Front zachodni: wojska amerykańskie wyzwoliły Maastricht w Holandii.
- 1946 – W referendum na Wyspach Owczych większość głosujących opowiedziała się za pozostaniem w unii z Danią.
- 1948 – W wyniku zderzenia dwóch pociągów koło Daejeon w Korei Południowej zginęło 40 osób, a 60 zostało rannych, w większości żołnierzy amerykańskich.
- 1949 – W Monachium otwarto Międzynarodową Bibliotekę Młodzieżową (IJB).
- 1952 – Saëb Salam został premierem Libanu.
- 1954 – W trakcie manewrów Armii Radzieckiej na poligonie Tockoje koło Czkałowa (obecnie Orenburg) zdetonowano bombę atomową, co naraziło 45 tys. żołnierzy i więźniów na napromieniowanie.
- 1958:
- W Colombey-les-Deux-Églises po raz pierwszy spotkali się premier i przyszły prezydent Francji Charles de Gaulle i kanclerz RFN Konrad Adenauer.
- Zwodowano holenderski transatlantyk „Rotterdam”.
- 1960:
- Płk Joseph Mobutu obalił przy poparciu prezydenta Josepha Kasavubu premiera Demokratycznej Republiki Konga Patrice’a Lumumbę.
- Powołano Organizację Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC).
- 1968 – Została wystrzelona radziecka sonda księżycowa Zond 5.
- 1970 – Papież Paweł VI podjął decyzję o rozwiązaniu Gwardii Palatyńskiej i Gwardii Szlacheckiej.
- 1971 – Po raz ostatni uzyskano łączność z łazikiem księżycowym Łunochod 1.
- 1973 – Na Łotwie utworzono pierwszy w kraju Park Narodowy „Gauja”.
- 1974:
- Amerykański astronom pochodzenia polskiego Charles Kowal odkrył Ledę, jeden z księżyców Jowisza.
- Uruchomiono pierwszą linię metra w São Paulo.
- 1975 – Papież Paweł VI kanonizował pierwszą w historii Amerykankę Elżbietę Seton.
- 1978 – Wystrzelono radziecką sondę wenusjańską Wenera 12.
- 1979:
- W katastrofie lecącego z Alghero do Cagliari na Sardynii należącego do linii Aero Trasporti Italiani samolotu McDonnell Douglas DC-9 zginęło wszystkich 31 osób na pokładzie.
- Został obalony i zamordowany prezydent Afganistanu Nur Mohammad Taraki. Nowym prezydentem został Hafizullah Amin.
- 1980:
- Ignacy Zakka I Iwas został patriarchą Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego.
- Odsłonięto Pomnik Katyński w Toronto.
- W katastrofie saudyjskiego samolotu wojskowego Lockheed C-130 Hercules podczas podchodzenia do lądowania w Medynie zginęło 89 osób.
- 1981 – Papież Jan Paweł II ogłosił encyklikę Laborem exercens.
- 1982 – Prezydent Libanu Baszir al-Dżumajjil został zamordowany przez prosyryjskiego bojówkarza.
- 1986 – 5 osób zginęło, a 26 zostało rannych w zamachu bombowym dokonanym przez agentów północnokoreańskich w Porcie lotniczym Seul-Gimpo.
- 1990 – Komunistyczna Partia Łotwy zmieniła nazwę na Łotewska Demokratyczna Partia Pracy.
- 1997 – Około 100 osób zginęło w katastrofie kolejowej w stanie Madhya Pradesh w środkowych Indiach.
- 1998 – Papież Jan Paweł II ogłosił encyklikę Fides et ratio.
- 1999 – Kiribati, Nauru i Tonga zostały przyjęte do Organizacji Narodów Zjednoczonych.
- 2000 – Premiera systemu operacyjnego Microsoft Windows Me.
- 2003:
- Obywatele Estonii opowiedzieli się w referendum za przystąpieniem do Unii Europejskiej.
- Obywatele Szwecji odrzucili w referendum możliwość zastąpienia korony szwedzkiej wspólną europejską walutą euro.
- W wojskowym zamachu stanu został obalony prezydent Gwinei Bissau Kumba Ialá.
- 2005:
- 160 osób zginęło, a 570 zostało rannych w serii zamachów terrorystycznych przeprowadzonych w Bagdadzie.
- Rozpoczął się Światowy Szczyt Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku.
- 2007:
- Na mocy decyzji papieża Benedykta XVI wyrażonej w motu proprio Summorum Pontificum z dnia 7 lipca 2007 roku, przywrócona została możliwość sprawowania mszy św. w rycie trydenckim bez wcześniejszej zgody biskupa diecezjalnego.
- Wystrzelono japońską sondę księżycową Kaguya.
- 2008:
- 88 osób zginęło w katastrofie lotu Aerofłot 821 w pobliżu Permu w Rosji.
- Otwarto stadion Dnipro Arena w Dniepropetrowsku (obecnie Dniepr) na Ukrainie.
- 2009 – Partia Pracy premiera Jensa Stoltenberga wygrała wybory parlamentarne w Norwegii.
- 2010:
- José Antonio Chang Escobedo został premierem Peru.
- W Australii powstał drugi rząd Julii Gillard.
- 2011 – 15 osób zginęło, a 20 zostało rannych w zamachu bombowym na autokar przewożący żołnierzy w irackiej Falludży.
- 2013:
- 27 osób zginęło, a 50 zostało rannych w samobójczym zamachu bombowym na uczestników pogrzebu w irackim Mosulu.
- Po raz pierwszy wystrzelono japońską rakietę nośną Epsilon, która wyniosła na orbitę okołoziemską satelitę SPRINT-A.
- 2014 – Opozycyjni socjaldemokraci wygrali wybory parlamentarne w Szwecji.
- 2015 – Po raz pierwszy w historii udało się zarejestrować fale grawitacyjne. Obserwacja została dokonana przez oba detektory LIGO w stanach Luizjana i Waszyngton jednocześnie[3][4].
- 2016 – Słoweniec Aleksander Čeferin został wybrany na prezydenta UEFA.
- 2017 – Halimah Yacob, jako pierwsza kobieta, objęła urząd prezydenta Singapuru.
- 2022 – Podczas programu dowolnego w zawodach U.S. International Classic 2022 w Lake Placid reprezentant USA Ilia Malinin wykonał, jako pierwszy łyżwiarz w historii, poczwórnego axla.