Cyraneczka zwyczajna[4], cyraneczka[5] (Anas crecca) – gatunek wędrownego ptaka wodnego z rodzinykaczkowatych (Anatidae). Przeloty w marcu–kwietniu oraz sierpniu–październiku.
Najmniejsza kaczka pływająca Europy. Samiec w szacie godowej ma kasztanowatą głowę i górną część szyi. Bok głowy z zielono-czarnym pasem z połyskiem, od koloru kasztanowego oddziela tę plamę żółto-biała otoczka, które następnie łączy się u nasady dzioba. Pierś kremowa z ciemnymi cętkami. Grzbiet i boki sinoszare z drobnym poprzecznym prążkowaniem. Tył grzbietu szarobrązowy. Na skrzydle lusterko w kolorze zielonkawej plamy na głowie, u obu płci. Samica z wierzchu brązowa z ciemnym cętkowanym deseniem. Spód biały. Podobnie wyglądają młodociane i samiec w szacie spoczynkowej.
Spotkać ją można w stadach mieszanych z innymi kaczkami, ale trzyma się wtedy w osobnych grupkach. Wyróżnia się tym, że rzadko wyciąga szyję i jest mniejsza od reszty. Kaczor odzywa się wysokim „krek”, a kaczka szybko powtarzającym się „ke ke ke”.
Różnorodne śródlądowe porośnięte roślinnością zbiorniki wodne, preferuje jednak niewielkie, gęsto zarośnięte oczka, stawy, rzeki o powolnym nurcie, bagna.
Toki
Pojawia się na wiosnę po stopieniu lodów. Dobierają się w pary wśród zimujących stad, więc przylatują parami. Toki są bardzo hałaśliwe, do tego stopnia, że słychać cały dźwięczny chór nawoływań. Odbywają się grupowo już na jesieni, a w odróżnieniu od krzyżówki każdy samiec aktywnie poszukuje samicy[11].
Gniazdo
Na lądzie, w pewnym oddaleniu od wody, ukryte w gęstej roślinności, trawie, turzycach, trzcinach i pałkach oraz pod krzakami. Budowane przez samicę. Stanowi je płytka jamka wysłana częściami roślin, które zbierze w pobliżu. Stopniowo w czasie wysiadywania wyścieła je ciemnym puchem i jasnymi piórami z dwoma ciemnymi plamkami.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 5–16 jaj (zwykle 8–11)[2] w kolorze żółtobiałym z zielonkawym odcieniem.
Okres lęgowy
Jaja wysiadywane „twardo” przez okres 21–23 dni przez samicę[2]. Odlatuje z niego w razie niebezpieczeństwa lub zakłócenia spokoju dopiero w ostatniej chwili. Samiec w tym czasie znajduje się na wodzie w pobliżu gniazda. Pisklęta są zagniazdownikami. Potomstwem opiekuje się wyłącznie samica, która prowadzi kaczęta od razu po obeschnięciu nad wodę. W pierwszych dniach po wykluciu wraca z nimi do gniazda dla odpoczynku. Pisklęta w puchu są bardzo podobne do młodych kaczki krzyżówki, choć są mniejsze i mają ciemny pasek pod okiem. Z końcem lata i na jesieni cyraneczki zbierają się w stada, które liczą tysiące osobników. Na zimowiska odlatują we wrześniu lub październiku. Dojrzałość płciową osiągają ok. 1 roku życia[2].
Pożywienie
Wiosną i latem to głównie pokarm zwierzęcy, jesienią i zimą – roślinny. Pożywienia szukają w wodzie, w płytkim mule i szlamie, przegrzebując dno.
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonychMiędzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)[3]. IUCN od 2020 roku uznaje cyraneczkę karolińską za osobny gatunek i również zalicza go do kategorii najmniejszej troski[8]. Liczebność światowej populacji cyraneczki (A. crecca crecca) szacuje się na około 2,8 miliona dorosłych osobników, a cyraneczki karolińskiej (A. crecca carolinensis) na około 3,9 miliona dorosłych osobników[8].
W Polsce gatunek łowny od 1 września do 31 grudnia[12][uwaga 1]. W latach 2013–2018 liczbę par lęgowych na terenie kraju szacowano na 1300–1700[14]. Ze względu na niewielką liczebność polskiej populacji lęgowej cyraneczki oraz potwierdzony spadek liczebności populacji lęgowych w Finlandii i Rosji (zimujących m.in. w Polsce i stanowiących tu zapewne główny przedmiot polowań), Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia jej ścisłą ochroną gatunkową[15].
Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko:Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05).[w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line].Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.[dostęp 2021-04-20].
C. Carboneras, D.A. Christie & G.M. Kirwan:Common Teal (Anas crecca). W:J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.):Handbook of the Birds of the World Alive.Barcelona:Lynx Edicions,2017. [dostęp 2019-05-06].(ang.). Brak numerów stron w książce
Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 24 czerwca 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z2021r. poz.1244).
KarelStastny:Ptaki wodne.Warszawa:Delta,1993. ISBN83-85817-10-7. Brak numerów stron w książce
CarlesCarboneras:Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W:Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal:Handbook of the Birds of the World.Cz.1:Ostrich to Ducks.Barcelona:Lynx Edicions,1992. ISBN84-87334-10-5.(ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech:Ptaki.T.I.Warszawa:Wiedza Powszechna,1990,seria:Mały słownik zoologiczny. ISBN83-214-0563-0.
Anas crecca (Cyraneczka). W:M.Gromadzki (red.):Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.T.7:Ptaki (część I).Warszawa:Ministerstwo Środowiska,2004,s.136–139. ISBN83-86564-43-1.