Dziesięciozgłoskowiec
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Dziesięciozgłoskowiec – forma wierszowa złożona z dziesięciu sylab. We wczesnej poezji polskiej występuje między innymi w twórczości Mikołaja Reja. Prawdopodobnie miał bardzo długą tradycję, wywodzącą się być może z czasów pogańskich, prasłowiańskich[1], za czym przemawia jego popularność na Bałkanach.
Szereg dziesięciozgłoskowy może zawierać od dwóch do sześciu zestrojów akcentowych w rozmaitych kombinacjach. Jako komponent wierszy izosylabicznych występuje na ogół w postaci dwudzielnej (5 + 5, 4 + 6, 3 + 7), częściej wchodzi w skład wierszy różnowersowych[2].
- Polsko! Polsko! barwą tyś bogata,
- Chusty dziewcząt jak maki się palą,
- Niebieszczeje niska, wiejska chata,
- Zieleń polna szczerą płynie falą.
- Marcelina Kulikowska, Ze wsi
Dziesięciozgłoskowiec symetryczny wchodzi w skład strofy stanisławowskiej[3]. Wersy nieparzyste są w niej dziesięciozgłoskowe, a parzyste ośmiozgłoskowe.
- Już miesiąc zeszedł, psy się uśpiły,
- I coś tam klaszcze za borem.
- Pewnie mnie czeka mój Filon miły
- Pod umówionym jaworem.
- Franciszek Karpiński, Laura i Filon
Dziesięciozgłoskowiec anapestyczny jest obecny w strofie mickiewiczowskiej. Wersy nieparzyste są w niej czternastozgłoskowe, a parzyste dziesięciozgłoskowe.
- Wzrok opuścił ku ziemi i rękami drżącemi
- Siwe wąsy pokręca, i duma.
- Wzrok od łoża odwrócił, w tył wyloty zarzucił
- I zawołał kozaka Nauma.
- Adam Mickiewicz, Czaty
Dziesięciozgłoskowcem ze średniówką po sylabie czwartej Jan Kasprowicz napisał cykl sonetów Z chałupy[4]. Dziesięciozgłoskowcem pisał swoje sonety także słowacki poeta tworzący w języku czeskim Ján Kollár, autor cyklu Córa sławy.
Dziesięciozgłoskowiec 4 + 6 jest podstawowym rodzajem wiersza dawnej ludowej epiki serbskiej[5].
- Wtem Car Łazarz zasiadł do wieczerzy,
- Obok niego Carzyca Milica;
- Jęła mówić Carzyca Milica:
- „O Łazarzu! — o serbska korono!
- Ty wyruszasz jutro pod Kosowo”.
- Car Łazarz i Carzyca Milica z cyklu Bój kosowski, przekład Józef Bohdan Zaleski
W literaturze angielskiej dziesięciozgłoskowiec jest przeważnie jambiczny (x ' x ' x ' x ' x '), ale może też być trocheiczny (' x ' x ' x ' x ' x). Trocheicznego dziesięciozgłoskowca Robert Browning użył w wierszu One Word More[6].
- THERE they are, my fifty men and women
- Naming me the fifty poems finish’d!
- Take them, Love, the book and me together.
- Where the heart lies, let the brain lie also.
W literaturze antycznej, greckiej i rzymskiej, dziesięciozgłoskowiec występował w strofie alcejskiej[7][8][9], jako jej ostatni wers:
- Vides ut alta stet nive candidum
- Soracte nec iam sustineant onus
- silvae laborantes geluque
- flumina constiterint acuto?
- Horacy, I, 9