Filozofia

Filozofia (stgr. φιλοσοφία od: stgr. φίλος – „miły, ukochany” i stgr. σοφία – „mądrość”, tłumaczone jako „umiłowanie mądrości”) – różnie definiowany element kultury umysłowej. Obejmuje te krytyczne rozważania, które nie są oparte na wierze i nie należą do żadnej z nauk formalnych ani empirycznych. Bywa zaliczana do nauk i kontrastowana z naukami szczegółowymi. Czasem definiuje się ją:

• jako systematyczną refleksję nad podstawowymi problemami i ideami, dążącą do poznania ich istoty, a także do całościowego zrozumienia świata[1];
• przez wyliczenie – jako teorię bytu, poznania i wartości, czyli ontologię z metafizyką, epistemologię i aksjologię, a czasem też logikę i dialektykę.

Rozmowa o filozofii

Odcinek podkastu Nasze Źródła z Andrzejem Serafinem i Markiem Sławińskim

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Zakres znaczeniowy filozofii ewoluował[2] i w latach 20. XXI wieku pozostaje on wieloznaczny:

• w starożytnej Grecji, gdzie pojawił się po raz pierwszy, był on synonimem nauki;
• w średniowieczu filozofię kontrastowano z teologią, prawoznawstwem i medycyną, uznając za synonim sztuk wyzwolonych[3];
• najpóźniej w czasach nowożytnych filozofia zaczęła być kontrastowana z naukami empirycznymi, a czasem z nauką w ogóle^{[potrzebny przypis]}.

Filozofia wyłoniła się najpóźniej w starożytności, niezależnie na co najmniej trzech obszarach Eurazji: w basenie Morza Śródziemnego, na subkontnencie indyjskim oraz w Chinach, przez co wyróżnia się trzy tradycje filozoficzne: zachodnią i dwie wschodnie: indyjską oraz chińską. Ta pierwsza występowała nie tylko w Europie, ale również na innych obszarach kultury greckiej, hellenistycznej, rzymsko-bizantyjskiej oraz islamskiej. Nazwy pozostałych dwóch tradycji także opisują obszar tylko w przybliżeniu, ponieważ myśl indyjską – związaną z hinduizmem – rozwijano także w innych miejscach Azji, a idee chińskie dotarły też do innych obszarów Azji Wschodniej. Geograficzne granice tych filozofii zatarły się w epoce globalizacji.

Z filozofii wyłoniły się pewne koncepcje, które stały się później hipotezami ściśle naukowymi jak atomizm, który dodatkowo został potwierdzony, tj. stał się paradygmatem badawczym. W XIX wieku jedna z dyscyplin filozofii – logika – stała się dziedziną matematyki. Filozofia zajmuje się też samą definicją naukowości – zwaną problemem demarkacji – i posłużyła krytyce koncepcji, które postulowano jako naukowe, np. marksizmu i psychoanalizy. Filozofia wytworzyła też i rozwinęła szereg doktryn politycznych i ideologii, wpłynęła na ewolucję religii i sztuki. Najpóźniej od XX wieku wpływowym filozofom przyznaje się nagrody opisane w osobnej sekcji.