Harmonia (instrument)

Harmonia – instrument z grupy idiofonów języczkowych albo, według innej systematyki, z grupy aerofonów.

Nazwa harmonia potocznie określa akordeon chromatyczny, w którym strona melodyczna zamiast guzików ma małe czworoboczne klawisze.

Harmonia diatoniczna ma dwa rzędy guzików ułożonych niechromatycznie (diatonicznie). Harmonia chromatyczna zawiera wszystkie 12 dźwięków w układzie 3-, 4- i 5-rzędowym albo w układzie fortepianowym (akordeon). Przyjmuje się też obiegowe rozróżnienie instrumentów miechowych na harmonię, jako instrument z guzikami dla obu rąk, oraz na akordeon, instrument z guzikami dla lewej ręki (akordy) i z klawiszami w układzie fortepianowym dla prawej ręki (melodia). W krajach innych, niż Polska oraz w muzyce profesjonalnej to rozróżnienie nie występuje (różne odmiany noszą wspólną nazwę akordeon).

harmonia ręczna
harmonia pedałowa, pedałówka
harmonia trzyrzędowa, harmonia polska, harmonia warszawska, trzyrzędówka, warszawianka
harmonia dwurzędowa, dwurzędówka
harmonia półtonowa (diatoniczna), półtonówka

Pierwsze polskie harmonie (początek XX wieku) miały 12 guzików basowych wyłącznie w trybie durowym. W okresie międzywojennym zaczęto produkować harmonie 24-basowe. Harmonie te miały „zmiany”, umożliwiające po wciśnięciu kciukiem guzika umieszczonego pod spodem klawiatury basowej zamianę trybu z dur na moll. Około 1935 wytwórnia Boruckiego dodała tym harmoniom jeszcze „zmianę septymową”. Dawniejsze harmonie (lata 20.) były dwuchórowe (dwie głośnice); później konstruowano trzy- i czterochórowe. Po 1945 harmonie 24-basowe stopniowo zostały wyparte przez harmonie 64- oraz 120-basowe, konstruowane na wzór akordeonów.

Największą popularność zyskała w Polsce harmonia trzyrzędowa, tak zwana warszawska. Do dzisiaj są w użyciu instrumenty 24-basowe, ręczne i pedałowe. W miastach praktyka gry zanikła, grają natomiast muzykanci wiejscy i kapele ludowe, głównie w Radomskiem, Świętokrzyskiem i na Kurpiach.

Firmy produkujące harmonie w Polsce (w latach 1900–1950): Stamirowski (pierwszy wytwórca pedałówek), Borucki, Leonardt, Nabe, Gade, Radek, Sawiejko, Jedynak.

Szybkie fakty