Język awarski
język z grupy kaukaskiej / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Język awarski?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Język awarski (aw. авар мацI, магIарул мацI) – język kaukaski używany przez Awarów, głównie na obszarze Dagestanu, w pewnej liczbie także na pozostałym obszarze Federacji Rosyjskiej oraz na terenie Azerbejdżanu, Gruzji i Turcji. Awarski należy do zespołu awaro-didojskiego, tworzącego podgrupę wśród języków dagestańskich w grupie północno-wschodniej (nachsko-dagestańskiej) języków kaukaskich.
Obszar | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba mówiących |
ok. 767 tys.[1] | ||||||
Pismo/alfabet |
zmodyfikowana cyrylica | ||||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
Status oficjalny | |||||||
UNESCO | 2 wrażliwy↗ | ||||||
Ethnologue | 3 środek szerszej komunikacji↗ | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | av | ||||||
ISO 639-2 | ava | ||||||
ISO 639-3 | ava | ||||||
IETF | av | ||||||
Glottolog | avar1256 | ||||||
Ethnologue | ava | ||||||
GOST 7.75–97 | ава 014 | ||||||
WALS | ava | ||||||
SIL | AVA | ||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Według danych Ethnologue (wyd. 22, 2019) posługuje się nim blisko 767 tys. osób[1]. Awarowie stanowią największą grupę etniczną Dagestanu[2]. Głównymi użytkownikami tego języka są Awarowie, choć pełni on także rolę lingua franca oraz standardu literackiego dla wielu dagestańskich plemion, których języki nie wykształciły normy pisanej.
Wyróżnia się kilka głównych dialektów języka awarskiego oraz drobniejsze gwary lokalne. Podstawowy ich podział polega na przeciwstawieniu sobie dialektów północnych i południowych.
Podstawą języka literackiego stał się tzw. bolmaç (awar. болмац), lingua franca, która powstała na potrzeby handlu i komunikacji ponadlokalnej, czerpiąca z północnej odmiany awarskiego[2]. W tym właśnie wariancie języka powstało najwięcej dzieł ustnej literatury ludowej. Początki piśmiennictwa w języku awarskim sięgają XV w., kiedy to zaczęto zapisywać alfabetem arabskim teksty przeznaczone głównie do celów religijnych. W późniejszym czasie (XVII–XIX w.) zapisywano także awarskie teksty niereligijne, takie jak np. pieśni ludowe, bajki, opowieści. Prace nad stworzeniem współczesnego awarskiego standardu literackiego rozpoczęto na przełomie XIX i XX w., choć intensywniejszy rozwój datuje się dopiero na lata dwudzieste XX w. Początkowo, od 1928 r. awarski był on zapisywany pismem łacińskim, później jednak (1938 r.), na mocy państwowych decyzji wprowadzono jako obowiązujący alfabet formę cyrylicy, opartą na rosyjskiej.
Język awarski należy dziś do najlepiej rozwiniętych literackich języków Dagestanu. Po awarsku ukazują się gazety codzienne, publikuje się literaturę piękną, opracowania naukowe (poświęcone głównie kulturze ludowej Awarów, obyczajom, literaturze). Język ten jest nauczany na poziomie podstawowym, średnim oraz wyższym jako oddzielny przedmiot.
Oprócz swego własnego języka, większość Awarów dagestańskich biegle zna także rosyjski, jako język urzędowy Federacji Rosyjskiej.
Pierwsze materiały naukowe dotyczące języka awarskiego opublikowano w XVIII w., choć poważniejsze i pełniejsze prace wyszły dopiero w drugiej połowie XIX w., opublikowane przez Piotra Uslara i Franza Antona Schiefnera.