Mauzoleum generała Józefa Bema

Mauzoleum generała Józefa Bema – grobowiec zlokalizowany w Parku Strzeleckim w Tarnowie.

Mauzoleum
generała Józefa Bema

nr rej. A-81[1]
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Tarnów
Miejsce	Park Strzelecki
Typ obiektu	mauzoleum
Styl architektoniczny	neoklasycyzm
Projektant	Adolf Szyszko-Bohusz
Data odsłonięcia	30 czerwca 1929
Położenie na mapie Tarnowa Mauzoleum generała Józefa Bema
Położenie na mapie Polski Mauzoleum generała Józefa Bema
Położenie na mapie województwa małopolskiego Mauzoleum generała Józefa Bema
50°01′15″N 20°59′11″E

Historia

Józef Bem po śmierci w 1850 spoczął w Aleppo w Turcji (obecnie w Syrii) na muzułmańskim cmentarzu wojskowym Dżebel el Isam. W 1926 zawiązano „Komitet dla sprowadzenia zwłok gen. J. Bema”^[2]. Komitet uzyskał poparcie m.in. prezydenta Polski Ignacego Mościckiego oraz marszałka Józefa Piłsudskiego^[3].

Adolf Szyszko-Bohusz jako lokalizację mauzoleum wybrał klomb w Parku Strzeleckim^[4]. Podczas obrad Rady Miasta Tarnowa w styczniu 1928 roku część radnych sprzeciwiła się tej lokalizacji. Postanowiono wysłać delegację do autora projektu Adolfa Szyszko-Bohusza w skład której weszli: burmistrz Julian Kryplewski, wiceburmistrz Herman Mütz, radca Józef Jakubowski i dyrektor budownictwa miejskiego Witold Gizbert-Studnicki w celu wyboru innego miejsca pod budowę mauzoleum^[4]. Ostatecznie przewodniczący Komitetu podpisał umowę z Szyszko-Bohuszem na budowę mauzoleum^[5] na wyspie znajdującej się na stawie^[6][7]. W lutym 1928 roku rozpoczęto prace przy budowie. Najpierw ścięto drzewa rosnące na wysepce i zniwelowano teren^[5]. Konstrukcja z żelazobetonu została wylana już w kwietniu^[8]. Szyszko-Bohusz projekt mauzoleum przygotował bezpłatnie, co znacznie obniżyło koszty jego wzniesienia^[9]

Pochówek na cmentarzu katolickim nie był możliwy z uwagi na przejście Bema na islam. Prostokątny sarkofag wznosi się na sześciu korynckich kolumnach otoczonych kulami, nawiązującymi do macierzystego rodzaju broni generała, artylerii^[10]. Łączące je łańcuchy wykonano z brązu armatniego przekazanego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych^[6]. Mają one 150 ogniw. Każde waży 6 kilogramów^[8]. Na dłuższych bocznych ścianach sarkofagu widnieją napisy: w języku polskim – Iózef Bem (pisane przez I, a nie J, bo tak w XIX wieku zapisywano imię Bema), w języku węgierskim – Bem Apó, a Magyar szabadságharc legnagyobb hadvezére 1848–1849 (Ojczulek Bem, największy wódz walki wolnościowej Węgier 1848–1849)^[11], od strony wschodniej w języku tureckim, pismem arabskim – Ferik Murad Pasza^[12] oraz daty – 1794 (narodzin), 1850 (śmierci), 1929 (powrotu zwłok do kraju)^[10]. W czerwcu 1928 roku podczas wizyty Szyszko-Bochusza w Tarnowie podjęto decyzję o doprowadzeniu wody do stawu otaczającego mauzoleum ze zbiornika wodociągowego w Krzyżu^[13]. Koszt robót wyniósł 10 tysięcy złotych^[14]. W lipcu 1928 roku mauzoleum było ukończone, brakowało tylko łańcuchów, które były odlewane w Krakowie^[6].

Ekshumacji w Aleppo w Syrii^[15] z pierwotnego miejsca pochówku dokonano 20 czerwca 1929. Trumna, zanim dotarła do Tarnowa, została wystawiona na widok publiczny w Muzeum Narodowym w Budapeszcie, a następne na Wawelu w Krakowie. Uroczystości pogrzebowe generała Józefa Bema w Tarnowie odbyły się 30 czerwca 1929. Kolejnego dnia trumna po przeniesieniu do budynku Towarzystwa Strzeleckiego została komisyjnie otwarta^[16], a badania antropologiczne przeprowadził profesor UJ Talko-Hryncewicz^[17]. Czaszka była zbyt krucha, aby Stanisław Popławski mógł sporządzić odlew gipsowy^[18]. 6 lipca rano trumnę po wybudowaniu specjalnego rusztowania wyciągnięto dźwigami do wierzchołka mauzoleum i złożono w sarkofagu, a boczną ściankę zamurowano^[19].

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024.
2. Str. 73 w: Bartosz Marciniak, Aleksander Strojny, Tarnów. Perła renesansu, Wydawnictwo Bezdroża, Kraków, 2007, ISBN 978-83-60506-84-4.
3. Str. 38 w: Kazimierz Bańburski, Przewodnik po Tarnowie, Tarnowskie Regionalne Centrum Koordynacji i Obsługi Turystyki, Tarnów 2000, ISBN 83-87785-07-5.
4. Z Rady Miejskiej, „Słowo Tarnowskie” (3), 15 stycznia 1928, s. 3.
5. Z chwili bieżącej. Budowa mauzoleum generała Bema, „Słowo Tarnowskie” (4), 19 lutego 1928, s. 3.
6. Prochy generała Bema spoczną na wiosnę br. w Tarnowie., „Słowo Tarnowskie” (4), 22 stycznia 1928, s. 2.
7. KingaK. Kimic KingaK., Ogród Strzelecki w Tarnowie – ogród pamięci z Mauzoleum Generała Bema, „Architektura” (7), 2012, s. 155–167.
8. Budowa mauzuleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (16), 15 kwietnia 1928, s. 2.
9. Odznaczenie twórcy mauzoleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (20), 20 maja 1928, s. 2.
10. Str. 258 w: Praca zbiorowa – Andrzej Niedojadło (redaktor naczelny), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów, 2010, ISBN 978-83-87366-96-4.
11. Węgierski napis na mauzoleum generała Bema., „Słowo Tarnowskie” (21), 26 maja 1928, s. 2.
12. Napis turecki na mauzoleum gen. Bema, „Słowo Tarnowskie” (27), czerwiec 1928, s. 2.
13. Z Komitetu sprowadzenia zwłok gen. Bema do kraju., „Słowo Tarnowskie” (26), 29 czerwca 1928, s. 2.
14. Nadzwyczajne posiedzenie Rady m. Tarnowa., „Słowo Tarnowskie” (30), 18 sierpnia 1928, s. 3.
15. 85 lat temu w Syrii ekshumowano szczątki gen. Józefa Bema [online], dzieje.pl [dostęp 2019-03-15] (pol.).
16. Czaszka jen. Bema, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (181), 6 lipca 1929, s. 3.
17. J. [Julian]J.[J.] Talko-Hryncewicz J. [Julian]J.[J.], Sprawozdanie z autopsji szczątków generała Bema, „Pamiętnik II-go Zjazdu Polskiego Towarzystwa Anatomiczno-Zoologicznego w Wilnie 24-29.IX.1929”, 1930 [dostęp 2022-01-31] (pol.).
18. Pomiary antropometryczne czaszki jen. Bema, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (179), 4 lipca 1929, s. 10.
19. Złożenie trumny Bema w sarkofagu, „Ilustrowany kurier Codzienny” (183), 8 lipca 1929, s. 12.

Bibliografia

• Kornelia Koba. Jak Bem wrócił do Tarnowa. „TEMI”, s. 3, 24 czerwca 2009. Tarnów: Świt sp. z o.o.. ISSN 0208-7006.
• Waldemar Bałda. Spacerownik – Tarnów. „Gazeta Wyborcza”, 12 maja 2010. Kraków: Agora SA. ISSN 0860-908X.brak numeru strony