Narząd szczątkowy

Narząd szczątkowy, narząd rudymentalny, rudyment (łac. rudimentum) – w biologii określa się tak narządy o uproszczonej budowie w porównaniu do ich odpowiedników u innych organizmów, zwłaszcza przodków. Uwstecznienie budowy tych narządów nastąpiło wskutek zatracenia ich pierwotnej funkcji. Narządy szczątkowe zwykle nie spełniają żadnej biologicznej funkcji lub ich funkcja jest marginalna i zazwyczaj w toku ewolucji zanikają^[1][2]. Jeśli jednak narząd taki nie upośledza funkcjonowania organizmu, to nie jest eliminowany przez dobór naturalny^{[potrzebny przypis]}. Narządy szczątkowe są pośrednimi dowodami ewolucji^[1][2].

Ludzki wyrostek robaczkowy jest narządem szczątkowym; nie pełni już swojej pierwotnej funkcji

Przykłady narządów szczątkowych

• u człowieka:
  • wyrostek robaczkowy^[1][3]
  • szczątkowe owłosienie ciała^[4]
  • mięśnie poruszające małżowiną uszną^[1][5]
  • kość ogonowa^[1][6]
  • guzek Darwina^[7]
  • niektóre części narządów płciowych męskich (przyczepek jądra, przyczepek najądrza, przyjądrze, przewodziki zbaczające, łagiewka sterczowa)^[8] i żeńskich (nadjajnik, przyjajnik, przyczepek pęcherzykowaty, nasieniowód szczątkowy)^[9]

• u innych zwierząt:
  • kret – ślepe oczy^{[potrzebny przypis]},
  • kopytne – w różnym stopniu zredukowane palce^[10],
  • struś i inne ptaki nielotne – skrzydła^[11],
  • walenie – szczątkowe kości miednicy i kończyn tylnych^[12],
  • słoń – włosy na skórze^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz też

• atawizm
• relikt

Przypisy

1. Czesław Jura: narządy szczątkowe. W: Encyklopedia biologiczna. Czesław Jura, Halina Krzanowska (red). T. VII: Mo–Oś. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1999, s. 137. ISBN 83-85909-46-X.
2. Lisa A.L.A. Urry Lisa A.L.A. i inni, Biologia Campbella, Poznań: Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o., 2023, s. 479, ISBN 978-83-8188-510-2.
3. Bochenek i Reicher 2018a ↓, s. 161.
4. Bochenek i Reicher 2018b ↓, s. 348.
5. Bochenek i Reicher 2019 ↓, s. 773.
6. Bochenek i Reicher 2019 ↓, s. 237.
7. Bochenek i Reicher 2018b ↓, s. 388–389.
8. Bochenek i Reicher 2018a ↓, s. 569.
9. Bochenek i Reicher 2018a ↓, s. 671.
10. Orska 1987 ↓, s. 213–216.
11. Orska 1987 ↓, s. 195.
12. walenie, [w:] CzesławC. Błaszak CzesławC. (red.), Zoologia. Tom 3 część 3. Ssaki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2023, s. 332, ISBN 978-83-01-21451-7.

Bibliografia

• AdamA. Bochenek AdamA., MichałM. Reicher MichałM., Anatomia człowieka. Tom I. Anatomia ogólna. Kości, stawy i więzadła, mięśnie, wyd. XIII, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2019, ISBN 978-83-200-4323-5.
• AdamA. Bochenek AdamA., MichałM. Reicher MichałM., Anatomia człowieka. Tom II. Trzewa, wyd. X, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2018a, ISBN 978-83-200-4501-7.
• AdamA. Bochenek AdamA., MichałM. Reicher MichałM., Anatomia człowieka. Tom V. Układ nerwowy obwodowy. Układ nerwowy autonomiczny. Powłoka wspólna. Narządy zmysłów, wyd. VI, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2018b, ISBN 978-83-200-3258-1.
• JaninaJ. Orska JaninaJ., Szkielet kończyn parzystych, [w:] HenrykH. Szarski (red.), Anatomia porównawcza kręgowców. Część pierwsza, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, ISBN 83-01-02274-4.

Encyklopedie internetowe (struktura anatomiczna):

• Britannica: science/vestigial-organ
• Catalana: 0150528, 0150529
• DSDE: rudiment