Loading AI tools
procedury obejmujące częściowe lub całkowite usunięcie żeńskich zewnętrznych narządów płciowych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Okaleczanie żeńskich narządów płciowych[1][2][3] (ang. female genital mutilation, FGM), potocznie obrzezanie kobiet lub wyrzezanie[4] – rytualne nacinanie lub usuwanie niektórych lub wszystkich części zewnętrznych żeńskich narządów płciowych[5][1][6]. Praktyka ta spotykana jest w Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie. UNICEF oszacował w 2016 roku, że 200 milionów kobiet żyjących obecnie w 30 krajach – 27 państw afrykańskich, Indonezji, irackiego Kurdystanu i Jemenu – poddało się tym zabiegom.
Zazwyczaj przeprowadzane są przez tradycyjnego obrzezacza przy użyciu ostrza. W połowie krajów, dla których dostępne są dane statystyczne, większość dziewczynek poddaje się obrzezaniu przed ukończeniem piątego roku życia. Procedury różnią się w zależności od kraju lub grupy etnicznej. Obejmują w szczególności usunięcie żołędzia łechtaczki (klitoridektomia) i warg sromowych mniejszych[4], ale także inne uszkodzenia żeńskich narządów płciowych z przyczyn niemedycznych[7]. W skrajnych przypadkach okaleczanie żeńskich narządów płciowych polega na usunięciu łechtaczki, warg sromowych i skóry ze ścianek pochwy oraz zaszyciu, co najmniej częściowym, samego wejścia do pochwy. Pozostawiony niewielki otwór umożliwia jedynie wydostawanie się moczu i krwi menstruacyjnej. Ten zabieg, nazywany infibulacją, jest też określany według metodologii WHO jako FGM „trzeciego typu”[8][9].
Praktyka ta jest zakorzeniona w nierówności płci, próbach kontrolowania seksualności kobiet oraz ideach dotyczących czystości, skromności i piękna. Najczęściej inicjują ją i wykonują kobiety, które widzą w tym powód do dumy i obawiają się, że zaniechanie zabiegu u swoich córek i wnuczek narazi je na wykluczenie społeczne. Niekorzystne skutki zdrowotne zależą od rodzaju zabiegu; mogą to być nawracające infekcje, trudności w oddawaniu moczu i stolca, przewlekły ból, powstawanie cyst, niemożność zajścia w ciążę, komplikacje podczas porodu, śmiertelne wykrwawienia[10]. Nie są znane żadne korzyści zdrowotne.
Według wspólnego oświadczenia UNFPA, UNICEF, Międzynarodowego Stowarzyszenia Położnych (ICM) oraz Międzynarodowej Federacji Ginekologów i Położników (FIGO), które apelowały o mobilizację działań przeciwko FGM skierowany do pracowników służby zdrowia na całym świecie: „wycinanie zewnętrznych kobiecych narządów płciowych (Female genital mutilation, FGM) jest pogwałceniem praw człowieka, wpływa na zdrowie i okalecza 3 miliony dziewcząt rocznie”[6][11]. Procedury te są nielegalne w wielu krajach[12][13].
Do lat 80. FGM było szeroko znane jako obrzezanie kobiet, co sugerowało równoważność dotkliwości z obrzezaniem mężczyzn[14]. Począwszy od 1929 r. Kenijska Rada Misyjna, na wzór Marion Scott Stevenson, Kościoła Misjonarzy w Szkocji, określała to mianem okaleczenia seksualnego kobiet[15]. Odnoszenie się do tej praktyki jako okaleczania nasiliło się w latach 70.[11]. W 1975 roku Rose Oldfield Hayes, amerykańska antropolog, użyła terminu okaleczanie żeńskich narządów płciowych w tytule artykułu opublikowanym w American Ethnologist[16], a cztery lata później Fran Hosken, austriacko-amerykańska pisarka feministyczna nazwała to okaleczaniem w swoim wpływowym The Hosken Report: Okaleczanie seksualne i narządów płciowych kobiet[17]. Międzyafrykański Komitet ds. Tradycyjnych Praktyk Dotyczących Zdrowia Kobiet i Dzieci (ang. Inter-African Committee on Traditional Practices Affecting the Health of Women and Children) zaczął nazywać je okaleczaniem żeńskich narządów płciowych w 1990 roku, a Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) poszła ich śladem w 1991 roku[18].
W krajach, w których „FGM” jest powszechne, wiele wariantów praktyki znajduje odzwierciedlenie w dziesiątkach terminów, często nawiązujących do oczyszczania[18]. W języku Bambara, używanym głównie w Mali, jest ono znane jako bolokoli („mycie rąk”), a w języku Igbo we wschodniej Nigerii jako isa aru lub iwu aru („wziąć swoją kąpiel”)[19].
Procedury te różnią się znacznie w zależności od pochodzenia etnicznego i indywidualnych praktykujących. Podczas badania przeprowadzonego w 1998 roku w Nigrze kobiety odpowiedziały ponad 50 różnymi terminami, kiedy zapytano je, co im zrobiono[18]. Problemy z tłumaczeniem są spotęgowane przez dezorientację kobiet co do tego, jakiego rodzaju okaleczeń narządów płciowych doświadczyły, a nawet czy doświadczyły ich[20].
Typ I: częściowe lub całkowite usunięcie łechtaczki i/lub napletka łechtaczki. Podtyp Ia dotyczy usunięcia tylko napletka łechtaczki, jednak bardziej powszechny jest podtyp Ib, czyli usunięcie żołędzi i napletka łechtaczki.
Typ II: polega na całkowitym lub częściowym usunięciu warg sromowych wewnętrznych, z lub bez usunięcia żołędzi łechtaczki i warg zewnętrznych. Typ IIa polega na usunięciu warg sromowych wewnętrznych; Typ IIb, usunięciu łechtaczki i warg sromowych wewnętrznych; oraz Typ IIc, usunięciu łechtaczki, warg sromowych wewnętrznych i zewnętrznych.
Typ III: (infibulacja) polega na usunięciu zewnętrznych narządów płciowych i scaleniu ran. Pojedynczy otwór o średnicy 2-3 mm pozostaje na przepływ moczu i płynów menstruacyjnych.
Typ IV: inne krzywdzące procedury dla żeńskich narządów płciowych stosowane w celach pozamedycznych, w tym nakłuwanie, przekłuwanie, nacinanie, skrobanie i kauteryzacja. Obejmuje to wyszczypywanie łechtaczki (symboliczne obrzezanie), przypalanie lub naznaczanie narządów płciowych oraz wprowadzanie substancji do pochwy w celu jej zwężenia.
Zwyczaj ten jest praktykowany ze względów religijnych lub estetycznych w Egipcie[22] oraz wśród niektórych ludów afrykańskich, a także wśród irackich Kurdów i część ludności Jemenu[23][24]. FGM to także niemający nic wspólnego z religią[25][26] obyczaj występujący wśród wielu ludów Afryki, Ameryki Południowej, państw Azji Południowo-Wschodniej z regionu Jawy, Borneo, Nowej Gwinei i Australii oraz wysp Pacyfiku[27]. Wiadomo, że występował jeszcze przed pojawieniem się islamu i chrześcijaństwa. Według Herodota (Dzieje 2,37) w Egipcie w czasach mu współczesnych: członki wstydliwe obrzezują z powodów higienicznych (ἰδοῖα περιτάμνονται καθαρειότητος εἵνεκεν), brak wyraźnej wzmianki o kobietach[28]. W I wieku p.n.e. wspomniał o tym zwyczaju Strabon (Geografia 17,2,5): Innym szczególnym zwyczajem Egipcjan [...] jest obrzezywanie chłopców oraz wycinanie [łechtaczki] u dziewcząt (παιδία καὶ τὸ περιτέμνειν καὶ τὰ θήλεα ἐκτέμνειν)[26].
Według stanu wiedzy z 2013 „obrzezanie” kobiet odnotowano w 28 państwach afrykańskich oraz kilku w Azji na Bliskim Wschodzie[26]. Rytualne usuwanie łechtaczek metodą zabiegów chirurgicznych jest stosowane głównie w Afryce Środkowej oraz do niedawna praktykowane legalnie w Egipcie (co rzekomo wiąże się z tradycją faraońską). Obecnie wykonywanie takiego zabiegu jest w Egipcie prawnie zakazane[29]. Do niedawna sądzono, że obrzezanie kobiet nie występuje poza kontynentem afrykańskim, jednak najnowsze badania wykazały, że praktyka ta jest rozpowszechniona również w Kurdystanie i wśród ludności kurdyjskiej w ogóle (Irak, Turcja, Syria, Iran), a także w Jordanii, Arabii Saudyjskiej, Jemenie, Omanie, Katarze, Zjednoczonych Emiratach Arabskich i Bahrajnie oraz w Malezji, Pakistanie, Afganistanie, Brunei, na Malediwach, na Filipinach, w Indonezji i w muzułmańskich społecznościach w Indiach[30][31][32][33][34][35][36][37][25].
Odsetek obrzezanych kobiet w zależności od kraju przedstawiono w sekcji Dane liczbowe. Dane zbierane przez UNICEF i publikowane w raportach (w tabeli przedstawiono wersję z lutego 2018) pochodzą z różnych lat, w zależności od państwa[38].
Wbrew popularnemu przekonaniu, jakoby była to praktyka charakterystyczna tylko dla muzułmanów, obrzezanie kobiet przeprowadzają również chrześcijanie oraz etiopska mniejszość judaistyczna (Felaszowie). W żadnej ze świętych ksiąg islamu, chrześcijaństwa i judaizmu nie ma wzmianki o tej praktyce[25][26]. Według danych z 2013 w niektórych państwach (Nigeria, Tanzania, Niger) obrzezanie kobiet częściej występuje u grup chrześcijan[26].
Na świecie żyje co najmniej 200 mln „obrzezanych” kobiet. Poniższa tabela przedstawia dane zagregowane przez UNICEF dla kobiet w wieku 15–49 lat[38].
Kraj | % okaleczonych kobiet | Rok pochodzenia danych |
---|---|---|
Somalia | 98 | 2006 |
Gwinea | 97 | 2016 |
Dżibuti | 93 | 2006 |
Sierra Leone | 90 | 2013 |
Mali | 83 | 2013 |
Egipt | 87 | 2015 |
Sudan | 87 | 2014 |
Erytrea | 83 | 2010 |
Burkina Faso | 76 | 2010 |
Gambia | 75 | 2013 |
Etiopia | 65 | 2016 |
Mauretania | 67 | 2015 |
Liberia | 50 | 2013 |
Gwinea Bissau | 45 | 2014 |
Czad | 38 | 2014/2015 |
Wybrzeże Kości Słoniowej | 37 | 2016 |
Nigeria | 18 | 2016 |
Senegal | 23 | 2015/2016 |
Republika Środkowoafrykańska | 24 | 2010 |
Kenia | 21 | 2014 |
Jemen | 19 | 2013 |
Tanzania | 10 | 2015/2016 |
Benin | 9 | 2014 |
Irak | 8 | 2011 |
Togo | 5 | 2013/2014 |
Ghana | 4 | 2011 |
Niger | 2 | 2012 |
Uganda | 1 | 2011 |
Kamerun | 1 | 2004 |
W niektórych społecznościach obrzezanie stanowi okrutny element ceremonii rytualnej i jest uważany za wskaźnik przejścia młodych dziewcząt w wiek dorosły. Ogólne wierzenie dostrzega w obrzezaniu sposób na kontrolowanie seksualności kobiet, gdyż głównie gwarantuje ono dochowanie dziewictwa do ślubu, ma również chronić przed „niemoralnymi” zachowaniami. W przypadku dodatkowego zaszycia (infibulacji) ma, według przekonań osób praktykujących te zabiegi, zapewnić dziewczynie piękno wyrażone w gładkości jej okolic intymnych, jaką zyskuje po zabiegu. Obrzezanie ma również na celu pozbycie się łechtaczki jako zbędnej, „męskiej” części kobiety[25].
Obrzezanie kobiet w porównaniu do obrzezania mężczyzn w mniejszym stopniu wiąże się z czynnikami religijnymi[40].
Wiek dziewcząt w momencie obrzezania jest zmienny, mogą to być zarówno niemowlęta, jak i dzieci, nastolatki czy dorosłe osoby[41][42]; przykładowo w Burkina Faso zwykle (dane z 2011) wiek obrzezanych dziewcząt wynosił od 1 do 9 lat[42].
Obrzezanie jest powszechnie praktykowane w Afryce. Na mniejszą skalę zabiegi są wykonywane również w Azji, Azji Mniejszej, na Półwyspie Arabskim[23], w Australii i w Ameryce Łacińskiej. Przypadki obrzezania coraz częściej można spotkać w krajach rozwiniętych[43][44][45][25], w środowiskach imigrantów żyjących w krajach bez tradycji obrzezania[25][42][41]. W Stanach Zjednoczonych liczba dziewcząt, które przeszły obrzezanie w latach 1990–2012 zwiększyła się ponad trzykrotnie[44].
W przeciwieństwie do obrzezania mężczyzn (które skutkuje pewnymi korzyściami, jak zmniejszenie ryzyka zakażenia wirusem HIV), obrzezanie kobiet jest uznawane przez wiele środowisk i organizacji za pogwałcenie praw człowieka. Skutkować może przewlekłym bólem, infekcją, zespołem stresu pourazowego, pozbawieniem przyjemności z praktyk seksualnych oraz dodatkowego ryzyka przy porodzie, jak intensywniejsze, niż normalne krwawienie po porodzie czy konieczność przeprowadzenia cesarskiego cięcia[25]. Ryzyko wiąże się również z rozpoczęciem praktyk seksualnych ze względu na ryzyko rozszarpania zaszytej tkanki i infekcji oraz obrzęku limfatycznego pochwy[41]. Organizacje zajmujące się prawami człowieka uważają praktykę obrzezania kobiet za niedozwolone formy modyfikacji fizycznej integralności osoby, tym bardziej, że są one często wykonywane na zbyt młodych i bezbronnych kobietach, które nie są w stanie wyrażać na nie świadomej zgody[25].
Obrzezanie kobiet jest nielegalne w większości krajów świata[46][47]. Znanymi przeciwniczkami obrzezania kobiet są: aktywistka somalijskiego pochodzenia Ayaan Hirsi Ali, somalijska modelka i pisarka Waris Dirie oraz malijska wokalistka i modelka Inna Modja[48].
Deklaracja o eliminacji przemocy wobec kobiet (1993) potępia okaleczanie żeńskich narządów płciowych (female genital mutilation) w art. 2a.
Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej w art. 38 zobowiązuje strony do zakazu wszelkiego okaleczania całości lub części warg sromowych większych, warg sromowych mniejszych lub łechtaczki, a także zachęcania lub zmuszania do poddania się takim zabiegom.
Do wprowadzenia i przestrzegania stosownych zakazów wzywają Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet[49] i Komitet Praw Człowieka[50].
Kodeks karny (1997) w art. 156 za spowodowanie trwałego okaleczenia grozi pozbawieniem wolności od 3 do 15 lat, a jeśli wynikiem okaleczenia była śmierć – kara od lat 5 do 15 lat, lub 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotnie pozbawienie wolności. W 2017 roku Czesław Kłak w Przeglądzie Więziennictwa Polskiego zaprezentował projekt nowelizacji polskiego kodeksu karnego rozszerzający zakres penalizacji o „okaleczenie żeńskich narządów płciowych”, które definiuje jako „doprowadzenie przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem do poddania się czynnościom okaleczającym żeńskie narządy płciowe oraz handel ludźmi w celu przeprowadzenia czynności okaleczających żeńskie narządy płciowe”[51].
Klitoridektomia wykonywana była przy próbach zmiany orientacji seksualnej lesbijek[52][53]. Do lat 40. XX wieku próbowano również klitoridektomią leczyć padaczkę, szaleństwo, masturbację i histerię[41].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.