Państwa Osi
sojusz Berlin–Rzym–Tokio podczas II wojny światowej / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Państwa Osi?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Państwa Osi – państwa należące do jednego obozu działań wojennych, walczące przeciw aliantom podczas II wojny światowej. Nazwa „oś” pochodzi od zwyczajowej nazwy, nadanej sojuszowi III Rzeszy, Włoch oraz Japonii. W okresie ich największego panowania terytoria państw Osi obejmowały duże części Europy, Azji, Afryki i wysp Oceanu Spokojnego. Mimo to druga wojna światowa zakończyła się ich całkowitą klęską. Podobnie jak w przypadku aliantów, liczba państw Osi w czasie wojny zmieniała się – pod koniec wojny znaczna część członków przeszła na stronę aliantów.
Początki
- Osobny artykuł: Pakt trzech.
Pojęcie „osi Berlin-Rzym” zostało użyte przez Benita Mussoliniego w listopadzie 1936 roku w związku z podpisanym 25 października 1936 roku traktatem o przyjaźni między Włochami i Niemcami. Mussolini zadeklarował, że oba kraje będą tworzyć „oś”, wobec której pozostałe kraje Europy ulegną podporządkowaniu. Traktat został zawarty, kiedy Liga Narodów wyraziła sprzeciw wobec wojny włosko-abisyńskiej. Następnie 22 maja 1939 roku, związek dwóch państw przekształcił się w przymierze, nazwane przez Mussoliniego „paktem stalowym”. Pakt został podpisany przez Galeazza Ciana w imieniu strony włoskiej i Joachima von Ribbentropa w imieniu hitlerowskich Niemiec i był rozszerzeniem porozumienia z października 1936. Współpraca wojskowa Niemiec i Włoch rozpoczęła się wraz z hiszpańską wojną domową.
Określenie „państwa Osi” formalnie zaczęło funkcjonować po podpisaniu paktu trzech przez Niemcy, Włochy i Japonię 27 września 1940 roku w Berlinie. Imię włoskie Roberto nabyło nowego znaczenia od anglojęzycznej nazwy tego paktu (Roma-Berlin-Tokyo). Najpotężniejszymi członkami paktu były Niemcy i Japonia. Te dwa państwa podpisały również wcześniej pakt antykominternowski, którego celem było uzyskanie światowej hegemonii. Pretekstem wojny było przeciwstawienie się komunizmowi.
Przystąpienie innych państw do paktu trzech
W trakcie spotkania na przełęczy Brenner, do którego doszło 4 października 1940 roku, Hitler rozmawiał z Mussolinim na temat przyłączenia do paktu trzech frankistowskiej Hiszpanii. Przedstawił duce swoją wizję układu obejmującego także Francję Vichy. Rozmowa na ten temat była konieczna, ponieważ przystąpienie tych dwóch państw do sojuszu oznaczałoby konieczność rezygnacji Włoch z ambicji kontrolowania niektórych terytoriów w Afryce Północnej.
23 października Hitler spotkał się z hiszpańskim dyktatorem, generałem Francisco Franco, w Hendaye. W trakcie rozmów poruszono sprawę przystąpienia Hiszpanii do paktu trzech, jednak Franco wyrażał się jedynie ogólnikowo, unikając jednoznacznych deklaracji. Odmówił także przystąpienia do wojny po stronie Niemiec w styczniu następnego roku, argumentując, że armia hiszpańska nie jest dostatecznie uzbrojona. Po zakończeniu spotkania Hitler powiedział, że prędzej da sobie wyrwać kilka zębów, niż po raz kolejny będzie rozmawiał z Franco.
W październiku Hitler spotkał się w Montoire z przedstawicielem rządu Vichy, Pierre’em Lavalem. Rozmawiał z nim o możliwych kierunkach polityki niemieckiej – porozumieniu niemiecko-francuskim skierowanym przeciwko Wielkiej Brytanii lub o dogadaniu się z Wielką Brytanią kosztem Francji. 24 stycznia przywódca III Rzeszy po raz kolejny był w Montoire – tym razem rozmawiał bezpośrednio z przywódcą Francji, marszałkiem Philippe’em Pétainem, domagając się od niego udziału wojsk francuskich i francuskiej floty w działaniach skierowanych przeciwko Wielkiej Brytanii. Pétain w odpowiedzi poruszył kwestię francuskich jeńców wojennych pozostających w niewoli niemieckiej i poinformował Hitlera o obciążeniach Francji związanych z przegraną kampanią.
Więcej sukcesów przywódca III Rzeszy zanotował na południu Europy, gdzie łatwiejszy był nacisk na skonfliktowane ze sobą państwa. Jako pierwsze do paktu trzech przystąpiły Węgry – miało to miejsce 20 listopada 1940 roku. Przebywający z wizytą w Berlinie Conducator Rumunii, generał Ion Antonescu, podpisał układ trzech mocarstw 23 listopada. Dzień później do paktu przyłączyła się Słowacja. 1 marca 1941 roku do sojuszu przystąpiła Bułgaria, 25 marca Jugosławia, zaś 15 kwietnia Niepodległe Państwo Chorwackie.
Mniejsi sojusznicy Hitlera
Z wielkiej trójki (III Rzesza, Włochy, Cesarstwo Japonii) najwięcej sojuszników miała III Rzesza. Część z tych państw, jak Słowacja, Serbia i Niepodległe Państwo Chorwackie, zawdzięczała formalne istnienie swojemu protektorowi, będąc od niego całkowicie zależna. W znacznie lepszej sytuacji znalazły się Węgry i Bułgaria, które formalnie były niezależne, choć związane z Niemcami sojuszami państwowymi i wojskowymi. W podobnej sytuacji była Rumunia, jedyny sojusznik III Rzeszy walczący z ZSRR od pierwszych minut trwania operacji Barbarossa. Inaczej natomiast wyglądała sytuacja Finlandii, która początkowo nie była zależna od niemieckich wpływów i nie zamierzała przystępować do wojny, jednak została zaatakowana przez Związek Radziecki. Wobec miażdżącej przewagi ZSRR jedyną szansą dla Finlandii była protekcja Rzeszy.
Stopień uzależnienia wymienionych państw od III Rzeszy był także związany z ich zasadami ustrojowymi. Wyjątkiem wśród nich była demokratyczna Finlandia. W pozostałych krajach rządy były mniej lub bardziej autorytarne, a im twardsza była dyktatura, tym większe uzależnienie od Niemiec. Z drugiej strony, państwa te mimo tworzenia wspólnego bloku wojskowego, częstokroć były ze sobą skonfliktowane. Przykładowo Węgry miały zbrojny zatarg ze Słowacją i bliski spór o Siedmiogród z Rumunią. Sojusz z Hitlerem stanowił dla Słowacji, Niezależnego Państwa Chorwackiego i Serbii gwarancję egzystencji, a dla Węgier i Rumunii perspektywę odzyskania terytoriów utraconych po I wojnie światowej. Dla Finlandii sprzymierzenie z Niemcami stanowiło gwarancję zachowania niepodległości, jak i możliwość odzyskania części Karelii zajętej po wojnie zimowej przez ZSRR. Wszystkie te państwa, często bardzo niechętne samej ideologii nazizmu, łączyła obawa przed radzieckim ekspansjonizmem i ideologią komunistyczną. Świeża była pamięć o tragicznym losie republik nadbałtyckich, zagarniętych w chwili gdy uwaga europejskich demokracji skupiona była na obronie zaatakowanej przez Hitlera Francji.
Państwa sojusznicze III Rzeszy miały najczęściej słabo rozwinięty przemysł, posiadały ograniczone możliwości pozyskania uzbrojenia i wyposażenia rodzimej produkcji, były zdane głównie na dostawy z Niemiec. Dość wysoki był natomiast poziom wyszkolenia, prowadzonego według niemieckich wzorów. Również pod względem zapału do walki wymienieni sojusznicy znacznie przewyższali Włochów.
Trzy główne państwa Osi, które były pierwotnymi sygnatariuszami paktu trzech:
Niemcy
- Osobny artykuł: III Rzesza.
III Rzesza była głównym państwem Osi w Europie. Oficjalnie państwo nosiło nazwę Rzesza Niemiecka (Deutsches Reich), używano także nazwy Rzesza Wielkoniemiecka (Großdeutsches Reich).
Niemcy były kierowane przez führera Adolfa Hitlera do ostatnich dni wojny. Po samobójczej śmierci Hitlera kanclerzem został Joseph Goebbels, jednak po kilku godzinach odebrał sobie życie. Ostatnim przywódcą III Rzeszy był prezydent Karl Dönitz, który urzędował sześć dni, a wraz z nim ostatni kanclerz, Lutz Schwerin von Krosigk[1].
Na początku II wojny światowej, Niemcy zawierały Austrię, którą włączono w 1938 roku (Anschluß), a także Kraj Sudetów, który został anektowany z Czecho-Słowacji w 1938 roku. W marcu 1939 roku Hitler wymusił na Litwie zwrot Memellandu[2]. Protektorat Czech i Moraw, utworzony w 1939, stanowił de facto część Niemiec, chociaż formalnie był autonomicznym czeskim państwem.
Niemcy dołączyły dodatkowe tereny podczas II wojny światowej. 2 września 1939 roku, następnego dnia po niemieckiej inwazji na Polskę, pronazistowski rząd Wolnego Miasta Gdańsk zdecydował ponownie połączyć się z Rzeszą. 10 października 1939, po klęsce Polski i zajęciu jej przez Niemcy, Hitler wydał dekrety dotyczące aneksji polskiego korytarza, Zachodnich Prus i Górnego Śląska, które Rzesza utraciła na mocy traktatu wersalskiego. Z reszty kraju utworzono tzw. „Generalne Gubernatorstwo”.
Na zachodzie Europy Niemcy dokonały dalszych aneksji po klęsce Francji, Belgii, Holandii i Luksemburga w 1940 roku. Niemcy natychmiast dołączyły utracone po I wojnie światowej rejon Malmedy i pobliskiego Eupen w 1940, pozostawiając resztę kraju pod okupacją. Luksemburg, niezależne wielkie księstwo dawniej związane z Niemcami, formalnie zostało dołączone w 1942 roku. Alzacja i Lotaryngia – regiony o które Niemcy i Francja rywalizowały od wieków, zostały włączone do Rzeszy w 1942 roku. Na Bałkanach, Słowenię zaanektowano w 1941 roku z byłej Jugosławii.
Po ataku Niemiec na ZSRR, dotychczasowego faktycznego sojusznika III Rzeszy po pakcie Ribbentrop-Mołotow, Generalne Gubernatorstwo, stanowiące część okupowanych terytoriów Polski zostało 1 sierpnia 1941 powiększone o Dystrykt Galicja, w okresie wrzesień 1939 – czerwiec 1941 część terytorium Polski pod okupacją ZSRR. Pozostałe tereny ZSRR, lub okupowanych przez ZSRR krajów, zajęte przez Niemców były zorganizowane w cywilne Komisariaty Rzeszy lub w strefie przyfrontowej zarządzane bezpośrednio przez Wehrmacht.
Niemcy skapitulowały 8 maja 1945 roku.
Włochy
Faszystowskie Włochy były drugim, po III Rzeszy, liczącym się europejskim państwem Osi, należącym do Osi w dwóch wcieleniach, oba pod przywództwem II Duce Benito Mussoliniego. Jego pierwsze wcielenie oficjalnie było znane jako Regno d’Italia, czyli Królestwo Włoch.
Królestwo Włoch było rządzone przez Mussoliniego w imieniu króla Wiktora Emanuela III, który dodatkowo był cesarzem Abisynii i królem Albanii. Abisynia została zajęta przez włoskie oddziały w 1936 roku i została wcielona do Włoskiej Afryki Wschodniej. Albania została zajęta przez włoskie oddziały w 1939 roku i została połączona „unią personalną” z Włochami, kiedy królowi Włoch zaoferowano albańską koronę. Do kolonii włoskich należały również wyspy Dodekanez na Morzu Egejskim i Libia w Afryce Północnej.
Włochy przystąpiły do wojny 10 czerwca 1940 roku, kiedy to duce wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii i Francji. W wyniku inwazji na Francję siły włoskie zdobyły dużą część południowej Francji, zmuszając Francuzów do zawarcia pokoju. Następnie Włosi zdobyli części Jugosławii i Grecji, brytyjską Somalię we Wschodniej Afryce oraz część Egiptu. Ponadto Włochy uczestniczyły w wojnie niemiecko-sowieckiej, wysyłając w sierpniu 1941 na front wschodni Włoski Korpus Ekspedycyjny, rozwinięty następnie we Włoską Armię w Rosji (8 Armię).
W 1942, kiedy amerykańskie i brytyjskie siły zajęły kolonie Francji Vichy w Afryce Północnej, włoskie siły wkroczyły do Tunezji w celu obrony przed atakiem Sprzymierzonych na Półwysep Apeniński, tym samym rezygnując z podbojów w Afryce.
Drugie wcielenie Włoch oficjalnie znane było jako Repubblica Sociale Italiana, czyli Włoska Republika Socjalna. Klęski włoskie na froncie, w tym niepowodzenia podczas wojny z Grecją i utrata kolonii w Afryce, doprowadziły do podważenia pozycji politycznej Mussoliniego. Po wylądowaniu aliantów na Sycylii został on zdymisjonowany przez króla ze stanowiska premiera 25 lipca 1943 roku i aresztowany. Sam król zaczął potajemnie współpracować z aliantami. Kiedy Włochy przeszły na stronę aliantów we wrześniu 1943, 12 września Mussolini został uwolniony przez spadochroniarzy niemieckich pod dowództwem Otta Skorzenego i później stanął na czele rządu Włoskiej Republiki Socjalnej, zorganizowanej pod kierownictwem niemieckim. Nowe państwo zwane było również Republiką Saló.
Japonia
- Osobny artykuł: Cesarstwo Wielkiej Japonii.
Japonia była czołowym państwem Osi na Dalekim Wschodzie. Nazwa własna państwa to Dai Nippon Teikoku (大日本帝國), czyli Cesarstwo Wielkiej Japonii. Japonia za strefę swoich wpływów uważała Azję Wschodnią oraz Pacyfik. Przyczyną japońskiego ekspansjonizmu był brak surowców niezbędnych do kontynuacji rozwoju przemysłowego kraju.
Głową państwa był cesarz Hirohito, który, mimo że był otaczany wielką czcią, w rzeczywistości nie odgrywał znaczącej roli w przygotowaniach do wojny. Pełną władzę sprawował rząd, przeważnie złożony z nacjonalistycznych polityków lub wojskowych, a najważniejszym z nich był generał i premier Hideki Tōjō, uważany za dyktatora. Pierwszą zdobyczą Japonii była Korea, którą władała od 1910 roku. W 1931 roku Japończycy podbili Mandżurię i utworzyli tam państwo zależne Mandżukuo (patrz niżej). Liga Narodów potępiła tę agresję, skutkiem czego Japonia postanowiła zrezygnować z członkostwa w Lidze w 1933 roku. 25 listopada 1936 Japonia podpisała z Niemcami pakt antykominternowski, w celu wspólnej walki z komunizmem.
7 lipca 1937 wybuchła wojna z Chinami. Podobnie jak w Mandżurii, wykorzystano zbrojny incydent jako pretekst do rozpoczęcia działań zbrojnych (Incydent na Moście Marco Polo). Mimo zajęcia głównych miast chińskich (w tym chińskiej stolicy Nankin w grudniu 1937 roku, a także metropolii jak Szanghaj, czy Pekin), nie udało się zakończyć wojny szybkim zwycięstwem jak podczas pierwszego konfliktu chińsko-japońskiego w latach 1894–1895. II wojna chińsko-japońska trwała aż osiem lat (od 7 lipca 1937 do 9 września 1945 roku) i pochłonęła ok. 10 milionów ofiar po stronie chińskiej.
W Japonii rozważano dwa kierunki ekspansji: wojska lądowe chciały uderzyć na ZSRR, zaś marynarka dążyła do podboju Azji Południowej, bogatej w ropę naftową i inne surowce niezbędne do dalszego prowadzenia wojny w Chinach. W październiku 1941 roku premierem mianowano generała Hidekiego Tōjō. Popierał on ścisły sojusz z państwami Osi. 27 września 1940 roku Japonia była jednym z państw, które podpisały pakt trzech.
7 grudnia 1941 roku Japończycy zaatakowali Pearl Harbor, dając początek wojnie na Pacyfiku. Pod koniec roku 1941 i na początku 1942 siły japońskie podbiły niektóre wyspy Pacyfiku, Filipiny, Indonezję, Malaje, Birmę, zagrażając również Indiom i Australii[3].
Potężna kontrofensywa amerykańska na Pacyfiku oraz ciągłe walki z Brytyjczykami w Birmie, jak również zaciekły opór chińskich sił rządowych Czang Kaj-szeka i komunistów Mao Zedonga przyczyniły się do osłabienia japońskiej potęgi. Ostatecznym ciosem zadanym Cesarstwu Japonii było zrzucenie bomb atomowych 6 sierpnia na Hiroszimę i 9 sierpnia 1945 na Nagasaki oraz zajęcie Mandżukuo przez wojska ZSRR.
Japonia była ostatnim krajem Osi, który skapitulował. Nastąpiło to 2 września 1945 roku (kapitulacja wojsk japońskich w Chinach – 9 września 1945 roku).
Kilka mniejszych państw formalnie włączyło się do walki przeciw aliantom po podpisaniu paktu trzech (między Niemcami, Włochami i Japonią) w następującej kolejności:
Węgry
- Osobny artykuł: Królestwo Węgier (1920–1946).
Królestwo Węgier, rządzone przez admirała Miklósa Horthyego jako regenta, były pierwszym państwem, które przyłączyło się do paktu trzech, podpisanego między III Rzeszą, Japonią i Włochami. Węgry podpisały pakt 20 listopada 1940 roku. Węgry, jako część austro-węgierskiej monarchii były sprzymierzone z Niemcami podczas I wojny światowej[4]. Węgry jako spadkobierca dawnej monarchii habsburskiej, musiały ponieść konsekwencje przegranej wojny. Na mocy traktatu z Trianon, utraciły ponad 70 procent terytorium przedwojennego. Horthy, węgierski arystokrata i austro-węgierski oficer marynarki, został regentem w 1920 roku, rządząc królestwem wobec braku następcy oraz udaremnienia próby odzyskania tronu przez Karola I Habsburga[5]. Polityka zagraniczna Węgier za panowaniem Horthyego była prowadzona ambitnie, w celu odzyskania terenów utraconych przez realizację postanowień traktatu z Trianon. Rewizja traktatu stała się głównym celem polityki zagranicznej Węgier w okresie międzywojennym i przyczyniła się do zbliżenia z hitlerowskimi Niemcami.
Węgry nie uczestniczyły w konferencji monachijskiej we wrześniu 1938, natomiast w listopadzie 1938 przeprowadzony z udziałem Niemiec i Włoch pierwszy arbitraż wiedeński przyznał Węgrom tereny południowej Słowacji i Rusi Zakarpackiej, utracone w Trianon, a zamieszkałe w większości przez Węgrów. W marcu 1939 po utworzeniu 15 marca przez III Rzeszę Protektoratu Czech i Moraw, wydaniu deklaracji niepodległości Słowacji i w konsekwencji rozpadzie Czecho-Słowacji Węgry za zgodą Niemiec zajęły militarnie przekształconą z Ukrainy Karpackiej Karpato-Ukrainę, ustanawiając granicę polsko-węgierską istniejącą faktycznie do agresji ZSRR na Polskę i okupacji wschodniej części państwa polskiego przez Armię Czerwoną, co w praktyce ustanowiło granicę węgiersko-sowiecką na linii Karpat. Nabytki terytorialne Węgier wiązały coraz mocniej kraj z państwami Osi. Po upadku Francji i wymuszeniu przez ZSRR poprzez ultimatum wobec Rumunii (dotychczasowego sojusznika Francji) cesji Besarabii na rzecz ZSRR (czerwiec 1940), Rumunia została zmuszona do zbliżenia się do Państw Osi i przyjęcia ich faktycznej protekcji. 30 sierpnia 1940 drugi arbitraż wiedeński przeprowadzony przez Niemcy i Włochy przyznał Węgrom północny Siedmiogród oraz części Marmaroszu i Kriszany o ogólnej powierzchni 43 104 km², utracone na rzecz Rumunii w Trianon, z silną ludnością węgierską.
Po formalnym przystąpieniu 25 marca 1941 Jugosławii do Paktu Trzech 26–27 marca 1941 nastąpił wojskowy zamach stanu probrytyjskich oficerów pod wodzą gen. Dušana Simovicia, odsuwający od władzy regenta księcia Pawła, nowy rząd wycofał się z Paktu Trzech i szukał oparcia przeciw Niemcom w Wielkiej Brytanii. Doprowadziło to do decyzji Hitlera o natychmiastowym ataku na Jugosławię. Węgry pozwoliły niemieckim oddziałom na przemarsz wojsk w ramach planu Marita. Premier Węgier Pál Teleki, świadomy konsekwencji zgody Węgier na żądanie Niemiec w tej kwestii popełnił 3 kwietnia 1941 samobójstwo[6]. 11 kwietnia 1941, pięć dni po inwazji Niemiec na Jugosławię i zniszczeniu jugosłowiańskiej armii, Węgry uczestnicząc w podziale kraju, zajęły utracone w na mocy traktatu w Trianon tereny Baczki i Baranji (pomiędzy Cisą a Dunajem). Wielka Brytania natychmiast zerwała stosunki dyplomatyczne z Węgrami[7]. Węgry nie zostały uwzględnione w niemieckim planie ataku na ZSRR. Rozpoczął się on 22 czerwca 1941 roku uderzeniem sił niemieckich i rumuńskich i wypowiedzeniem wojny przez Włochy. Po zbombardowaniu terytorium Węgier przez lotnictwo sowieckie Węgry wypowiedziały wojnę ZSRR 27 czerwca. Ponad 200 000 żołnierzy (wszystkie siły), sformowanych w trzy armie wysłano na front wschodni. Największą i najbardziej znaną była węgierska 2 Armia.
26 listopada 1941 roku, Węgry były jednym z 13 sygnatariuszy odnowionego paktu antykominternowskiego w którym były: Niemcy, Japonia, Włochy, Hiszpania, Mandżukuo, Bułgaria, Chorwacja, Dania, Finlandia, Rumunia, Słowacja i projapoński rząd marionetkowy Chin Wanga Jingwei w Nankinie.
6 grudnia 1941 roku, Wielka Brytania na mocy zawartego układu sojuszniczego z ZSRR wypowiedziała wojnę Węgrom. Kilka dni później, Węgry wypowiedziały wojnę Wielkiej Brytanii i USA. Stany Zjednoczone natomiast wypowiedziały wojnę Węgrom w 1942 roku. Węgierskie oddziały posunęły się daleko w głąb terenu ZSRR, ale kontrofensywa Armii Czerwonej w styczniu 1943, spowodowała prawie całkowite zniszczenie węgierskiej 2 Armii, która walczyła niedaleko Woroneża i stratę ponad 100 000 żołnierzy węgierskich – poległych i wziętych do niewoli radzieckiej[8].
Po wkroczeniu Armii Czerwonej na terytorium Węgier (październik 1944), Horthy próbował poddać Sowietom wojsko węgierskie na froncie (alianci zachodni odmówili bowiem przyjęcia odrębnej węgierskiej kapitulacji, co próbował uzyskać admirał). Niemcy, którzy od dawna obserwowali te próby, aresztowali go (po porwaniu jego syna przez komando pod dowództwem Otta Skorzenego – operacja Mickey Mouse) i wywieźli w głąb Rzeszy. Rządy na Węgrzech formalnie objął przywódca strzałokrzyżowców Ferenc Szálasi, w pełni podporządkowany Rzeszy. Królestwo Węgier zostało wtedy przekształcone w Państwo Węgierskie[9]. Kiedy Armia Czerwona po ciężkich walkach zdobyła Budapeszt, Szálasi uciekł na zachód. Radzieccy zdobywcy osadzili na najważniejszych stanowiskach działaczy komunistycznych, a miejsce Królestwa Węgier i Państwa Węgierskiego na mapie zajęła Węgierska Republika Ludowa[10].
Węgierska 1 Armia kontynuowała walkę z Armią Czerwoną nawet po całkowitym zajęciu Węgier. Ostatnie oddziały węgierskie poddały się 8 maja 1945 roku.
Rumunia
Rumunia, pod rządami króla Michała I i z wojskowym rządem Iona Antonescu, przyłączyła się do paktu trzech 23 listopada 1940 roku.
Rumunia przystąpiła do I wojny światowej w 1916 roku po stronie Ententy, ale szybko została podbita przez oddziały niemieckie, austro-węgierskie i bułgarskie. Rumunia została niemieckim satelitą na mocy traktatu w Bukareszcie, ale umowa ta została unieważniona po klęsce Niemiec na froncie zachodnim. Wtedy to rumuńskie terytorium zostało znacznie poszerzone za sprawą traktatu z Trianon.
ZSRR, Węgry i Bułgaria wykorzystały klęskę Francji, do skorygowania postanowień traktatu, zmniejszając terytorium Rumunii. 28 czerwca 1940 roku ZSRR przedstawił Rumunii ultimatum, żądając pod groźbą użycia siły natychmiastowej cesji Besarabii i Bukowiny północnej. Rumunia, wobec izolacji międzynarodowej i odmowy wsparcia przez III Rzeszę zmuszona była przyjąć sowieckie ultimatum. Niemcy wymusiły z kolei na Rumunii oddanie znacznej części Siedmiogrodu Węgrom 30 sierpnia 1940 roku (drugi arbitraż wiedeński). Dodatkowo Niemcy zmusiły Rumunię do przekazania Południowej Dobrudży Bułgarii 5 września 1940 roku. Aby przypodobać się Hitlerowi i uzyskać niemiecką ochronę, król Karol II Rumuński wyznaczył generała Antonescu premierem 6 września 1940 roku. Dwa dni później Antonescu zmusił króla do abdykacji, osadził na tronie jego młodszego syna Michała, a siebie ogłosił Conducătorem (Wodzem).
Niemieckie oddziały wkroczyły do kraju w 1941 w celu uzyskania bazy wypadowej do inwazji zarówno na Jugosławię, jak i planowanego ataku na ZSRR. Rumuńskie pola naftowe w Ploești były również głównym dostawcą ropy dla niemieckiej machiny wojennej. Rumunia przyłączyła się do ataku III Rzeszy na ZSRR 22 czerwca 1941 roku. Oprócz udostępnienia baz dla Wehrmachtu, armia rumuńska wystawiła oddziały w sile ponad 300 000 żołnierzy – więcej niż jakiekolwiek inne mniejsze państwo Osi. Niemieckie i rumuńskie oddziały szybko zajęły anektowaną rok wcześniej przez ZSRR Besarabię, którą ponownie wcielono do Rumunii. Ponadto w czasie wojny z ZSRR rumuńskie 3. i 4. armia okupowały teren między Dniestrem a Bohem (Transnistrię z Odessą). Siły rumuńskie brały udział także w bitwie o Stalingrad.
Po zatrzymaniu niemieckiego natarcia Sowieci przeszli do kontrataku i w krótkim czasie zbliżyli się do granic Rumunii. Wraz z wkroczeniem Armii Czerwonej po zamachu stanu przeprowadzonym przez króla Michała I, który odsunął od władzy Iona Antonescu, Rumunia przeszła na stronę aliantów 23 sierpnia 1944 roku, a jej armia wzięła udział w działaniach zbrojnych przeciw III Rzeszy.
Słowacja
- Osobny artykuł: Pierwsza Republika Słowacka.
Słowacja za czasów panowania Jozefa Tiso podpisała pakt trzech 24 listopada 1940 roku.
Słowacja została bliskim sprzymierzeńcem Niemiec natychmiast po ogłoszeniu deklaracji niepodległości 14 marca 1939 roku. Weszła do traktatu obronnego z Niemcami 23 marca 1939. Słowackie oddziały wzięły udział w agresji na Polskę. W nagrodę uzyskała kilkanaście polskich gmin w Karpatach.
Słowacja wypowiedziała wojnę ZSRR w roku 1941 i dołączyła do paktu antykominternowskiego. Na froncie wschodnim walczyły dwie dywizje słowackie liczące łącznie 20 000 żołnierzy. W 1942 roku Słowacja wypowiedziała także wojnę Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym.
29 sierpnia 1944 roku wybuchło słowackie powstanie narodowe, które po dwóch miesiącach, w październiku 1944 zostało stłumione przez Waffen-SS i słowackie Oddziały Szturmowe Gwardii Hlinki[11].
Po wojnie, Tiso został powieszony i Słowacja pod przymusem wróciła do federacji z Czechami na tych samych zasadach, co przed rokiem 1938. W 1993 roku ponownie stała się niepodległym państwem.
Bułgaria
- Osobny artykuł: Carstwo Bułgarii.
Bułgaria, pod panowaniem cara Borysa III, podpisała pakt trzech 1 marca 1941 roku[12]. Wskutek II wojny bałkańskiej (29 czerwca – 10 sierpnia 1913) Bułgaria utraciła znaczną część terytorium, dlatego też przystąpiła do I wojny światowej po stronie Państw Centralnych. Przegrana w I wojnie światowej była przyczyną kolejnych strat terytorialnych Carstwa Bułgarii.
Podobnie jak inne bałkańskie narody, Bułgaria była bliskim sprzymierzeńcem Niemiec w latach 30. XX wieku. W 1940, zgodnie z traktatem w Krajowie, Niemcy zmusiły Rumunię do oddania Południowej Dobrudży na rzecz Bułgarii. W 1941, niedługo po podpisaniu paktu trzech, Bułgaria wsparła siły Niemiec w inwazji na Jugosławię i Grecję. Odebrała Jugosławii Vardar Banovinę i Zachodnią Trację z rąk greckich[13]. Bułgaria nie uczestniczyła natomiast w wojnie niemiecko-sowieckiej, zachowując neutralność i utrzymując stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Siły bułgarskie rozlokowano na Bałkanach do walki z miejscowymi ruchami oporu[14].
Od wiosny 1941 roku do jesieni 1944 roku RAF oraz USAF prowadziły kampanię bombardowania Bułgarii, w wyniku której życie straciło 8952 Bułgarów, a zostało zniszczonych 12 657 budynków[15]. Największe straty poniosła Sofia.
Kiedy Armia Czerwona, po zamachu stanu w Rumunii zajęła jej terytorium i zbliżyła się do bułgarskiej granicy, zamach stanu w Sofii 9 września 1944 roku doprowadził do utworzenia nowego, prosowieckiego rządu. Wówczas Bułgaria dołączyła do aliantów i wypowiedziała wojnę III Rzeszy. Po wojnie pozwolono jej zatrzymać Południową Dobrudżę.
Jugosławia
- Osobny artykuł: Królestwo Jugosławii.
Królestwo Jugosławii, pod regencją księcia Pawła Karadziordziewicia, było krótko członkiem Osi w 1941 roku.
Książę Paweł podpisał pakt trzech 25 marca 1941 roku, ale po zamachu stanu, zorganizowanym 27 marca 1941 roku przez generała Dušana Simovicia udał się na emigrację. Nowy jugosłowiański rząd zadeklarował, że nadal będzie obowiązywał popisany traktat, ale Hitler podejrzewał, że to Anglicy stali za zamachem przeciw księciu Pawłowi, dlatego też postanowił podbić kraj.
Niemiecki najazd zaczął się 6 kwietnia 1941 roku i po dwóch tygodniach oporu kraj został zajęty. Chorwaccy nacjonaliści ogłosili niepodległość Chorwacji 10 kwietnia 1941 roku nazywając swój kraj „Niezależnym Państwem Chorwackim” i entuzjastycznie dołączyli do Osi. Rząd Serbii został zreorganizowany jako „Narodowy Rząd Ocalenia” pod przywództwem generała Milana Nedicia 1 września 1941 roku. Nedić utrzymywał, że jego rząd był legalnym następcą Królestwa Jugosławii. Jego armia nosiła mundury Królewskiej Armii Jugosłowiańskiej, ale w przeciwieństwie do Chorwacji, Serbia Nedicia była przez Niemcy traktowana jako państwo podrzędne.
Reszta Jugosławii była podzielona między inne europejskie państwa Osi. Niemcy zaanektowały Słowenię, Włochy przyłączyły Dalmację oraz Czarnogórę z której utworzono włoski protektorat. Albania otrzymała Kosowo, zaś Węgry dołączyły zachodnią Wojwodinę i tereny przygraniczne. Bułgaria zajęła Macedonię.
Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna Ivana Mihailova z radością przyjęła aneksję macedońskiego Vardaru przez Bułgarię. Na początku września 1944 roku, kiedy Bułgaria opuściła Oś i przyłączyła się do aliantów, III Rzesza złożyła Mihailovi propozycję, by ten ogłosił niepodległość Macedonii, ale spotkało się to z odmową.
Finlandia
Finlandia była sojusznikiem Niemiec w wojnie przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Było to jedyne państwo Osi o ustroju demokratycznym.
Po przegranej wojnie zimowej w marcu 1940 roku, Finlandia najpierw szukała ochrony u Wielkiej Brytanii, a także neutralnej Szwecji, ale kroki te zostały udaremnione przez radzieckie i niemieckie działania. Finowie, znajdujący się „między młotem a kowadłem”, ostatecznie zdecydowali się na ścisłą współpracę z Niemcami, oznaczającą w praktyce podporządkowanie kraju Hitlerowi. Finowie wierzyli, że uda im się z pomocą Niemców odzyskać utracone w czasie wojny tereny.
Rola Finlandii w operacji Barbarossa została zawarta w 21 dyrektywie Adolfa Hitlera: „fińska armia będzie mieć za zadanie, zgodnie z postępem niemieckich armii na północnym skrzydle, nawiązywać walkę z jak największą liczbą Rosjan atakując na zachód lub po obu stronach jeziora Ładogi. Finowie powinni zająć również Hanko”. Dyrektywa została wydana 18 grudnia 1940 roku, ponad dwa miesiące przed dotarciem pierwszych sygnałów do Głównego Dowództwa i przywódców Finlandii dotyczących ewentualnego ataku na ZSRR.
W maju 1941 roku, na propozycję Niemiec, Finlandia pozwoliła fińskim ochotnikom utworzyć Ochotniczy Fiński Batalion Waffen-SS. Ten batalion, z początkową siłą 1200 żołnierzy, został dołączony do międzynarodowej 5 Dywizji Pancernej SS Wiking. Kolejnych 200 Finów dołączyło do batalionu w czasie walk, w celu uzupełnienia strat.
W ostatnich tygodniach przed operacją Barbarossa, współpraca między Finlandią i Niemcami znacznie się zacieśniła (m.in. nastąpiła wymiana oficerów łącznikowych). 7 czerwca Niemcy przetransportowali dwie dywizje do Laponii. 17 czerwca 1941, Finlandia rozpoczęła pełną mobilizację swoich sił i przesunęła je na granicę z ZSRR. Finlandia ewakuowała cywilów z obszarów przygranicznych. W pierwszych dniach operacji Finlandia pozwoliła niemieckim samolotom wracającym z bombardowania Leningradu do lądowania na fińskich lotniskach przed powrotem do baz macierzystych w Prusach Wschodnich. Ponadto fińskie okręty podwodne stawiały miny na wodach terytorialnych ZSRR.
W czasie ataku 22 czerwca 1941, Hitler ogłosił, że do Niemiec dołączyły Finlandia i Rumunia. Jednakże Finlandia wypowiedziała wojnę ZSRR dopiero 25 czerwca, po tym, jak lotnictwo sowieckie zbombardowało fińskie miasta i lotniska, w tym średniowieczny zamek w Turku, który został mocno uszkodzony. Finowie nazywają wojnę z ZSRR wojną kontynuacyjną, ze względu na kontynuację walk fińsko-radzieckich z wojny zimowej. Władze fińskie utrzymywały, że ich jedynym celem jest odzyskanie terenu przejętego przez Związek Radziecki po wojnie zimowej, toteż 10 lipca 1941, marszałek Carl Gustaf Mannerheim ogłosił, że celem wojny jest „odpędzenie bolszewików z rosyjskiej Karelii, uwolnienie Karelów i doprowadzenie Finlandii do lepszej przyszłości”. Podbój Karelii był marzeniem fińskich nacjonalistów popierających utworzenie tzw. Wielkiej Finlandii.
W sumie, Finlandia zmobilizowała około 475 000 żołnierzy, z których większość walczyła na froncie wschodnim przeciw Związkowi Radzieckiemu. Ponadto około 1700 ochotników ze Szwecji i 2600 z Estonii służyło w fińskiej armii. Podobnie wielu szwedzkich ochotników walczyło w Finlandii w wojnie zimowej. Ponieważ Finlandia udzieliła schronienia Żydom, w armii fińskiej był także duży odsetek żołnierzy narodowości żydowskiej.
Dyplomatyczne relacje między Wielką Brytanią i Finlandią zostały zerwane 1 sierpnia 1941, kiedy Anglicy zbombardowali niemieckie oddziały w fińskim mieście Petsamo. Wielka Brytania 6 grudnia 1941 roku, wypowiedziała wojnę Finlandii. Wojna natomiast nigdy nie została ogłoszona pomiędzy Finlandią a Stanami Zjednoczonymi.
Finlandia podpisała pakt antykominternowski w 1941 roku. W przeciwieństwie do innych państw osi, Finlandia utrzymała siły pod swoim dowództwem i dążyła do osiągnięcia swych celów niezależnie od Niemiec. Dla Finów priorytetem było odzyskanie Karelii. Ówczesny prezydent, Carl Gustaf Mannerheim, odmówił uczestnictwa wojsk fińskich w oblężeniu Leningradu i zaatakowania kolei murmańskiej, stwierdzając, że zajęcie tego miasta nie jest ich głównym celem.
Relacje pomiędzy Finlandią a III Rzeszą były jeszcze bliższe po podpisaniu paktu Ryti-Ribbentrop, w którym został przedstawiony niemiecki warunek dla pomocy zbrojnej i wsparcia lotniczego, ponieważ sowiecka ofensywa skoordynowana z otwarciem frontu w Normandii groziła Finlandii całkowitą klęską. W myśl porozumienia, podpisanego przez prezydenta Risto Rytiego, ale nigdy nieratyfikowanego przez fiński parlament, Finlandia zobowiązała się nie zawierać oddzielnego pokoju ze Związkiem Radzieckim.
Następca Risto Rytiego, prezydent Mannerheim, zignorował pakt Ryti-Ribbentrop i rozpoczął tajne negocjacje z Sowietami. 19 września 1944 roku, Mannerheim podpisał porozumienie ze Związkiem Radzieckim i Wielką Brytanią. Finlandia została zobowiązana do wycofania niemieckich oddziałów ze swoich terenów, wskutek czego Finowie byli zmuszeni podjąć działania zbrojne przeciw wojskom niemieckim w Laponii (wojna lapońska). W 1947 roku, Finlandia podpisała pokój paryski ze Związkiem Radzieckim, Wielką Brytanią i kilkoma państwami należącymi do Brytyjskiej Wspólnoty Narodów uznającymi działania Finlandii w czasie wojny za „sojusz z III Rzeszą”.
Syjam
Tajlandia (Syjam) była przez pewien czas sojusznikiem Japonii.
Rankiem, 8 grudnia 1941 roku, dzień po ataku na Pearl Harbor, Japonia wkroczyła do Tajlandii. Kilka godzin po napaści, feldmarszałek i premier Luang Pibulsongkram, nakazał przerwanie oporu. 21 grudnia 1941, został podpisany sojusz wojskowy z Japonią, a 25 stycznia Tajlandia wypowiedziała wojnę Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym. Tajski ambasador w Stanach Zjednoczonych, Mom Rajawongse Seni Pramoj nie dostarczył kopii deklaracji wojny i chociaż Anglicy odwzajemnili się wypowiedzeniem wojny Tajlandii, to USA tego nie zrobiły, mimo wrogiego nastawienia do tego kraju. 10 maja 1942 roku, tajska Armia weszła do Birmańskiego Państwa Szanów. W przeszłości obszar ten był częścią Królestwa Ajutthaya. Granicę między japońskimi a tajskimi działaniami stanowiła rzeka Saluin. Jednakże obszar na południe od stanu Shan znany jako stan Karen, ojczyzna Karenów, wyjątkowo został zachowany pod japońską kontrolą.
Trzy tajskie dywizje piechoty i jedna dywizja kawalerii, dowodzone przez opancerzone grupy rozpoznania i wsparte siłami powietrznymi, rozpoczęły natarcie 10 maja i rozbiły wycofującą się chińską 93. dywizję. Kengtung, główny cel, został zajęty 27 maja. Wznowiona ofensywa w czerwcu i listopadzie doprowadziła do wycofania się Chińczyków w stronę Junnan.
Ponieważ wojna przeciągała się, tajskie społeczeństwo z niezadowoleniem zaczęło patrzeć na obecność Japończyków. W czerwcu 1944 roku, Pibulsongkram został obalony w zamachu stanu. Nowy cywilny rząd pod panowaniem Khuanga Aphaiwonga usiłował pomóc wzrastającemu ruchowi oporu, równocześnie utrzymując serdeczne relacje z Japończykami.
Ruch Wolnych Tajów został założony już w czasie pierwszych miesięcy wojny. Podobne wolne tajskie organizacje zostały założone w Brytanii i wewnątrz Tajlandii. Królowa Ramphaiphanni była głową państwa, opartą na brytyjskiej organizacji. Z kolei regent Pridi Banomyong kierował największą grupą, działającą wewnątrz kraju. Walkę z Japończykami wsparły wojsko, Biuro Służb Strategicznych (OSS) i agenci z Force 136, którzy budowali tajne lotniska i obozy szkoleniowe w i poza granicami kraju.
Po wojnie USA zapobiegły potraktowaniu Tajlandii jako państwa Osi, ale mimo tego Wielka Brytania domagała się trzech milionów ton ryżu jako odszkodowanie oraz powrót obszarów brytyjskich Malajów anektowanych podczas wojny. Ponadto Tajlandia musiała oddać terytoria Birmy Brytyjskiej i Indochin Francuskich, które zajęła.
Pibulsongkrama oraz jego kilku wspólników oskarżano o popełnienie zbrodni wojennych, głównie ze względu na współpracę z władzami osi. Jednak oskarżenia te zostały odrzucone z powodu silnej presji narodu. Opinia publiczna była przychylna Pibulsongkramowi, od kiedy zaczął chronić tajskie interesy.
Irak
Irak był przez pewien czas sojusznikiem Osi, walcząc przeciwko Wielkiej Brytanii w 1941 roku.
Dochodząc do władzy 3 kwietnia 1941 roku, nacjonalistyczny rząd irackiego premiera Raszida Alego al-Kilaniego wyrzekł się brytyjsko-irackiego traktatu z 1930 roku i zażądał zamknięcia brytyjskich baz wojskowych na terenie kraju. Premier szukał poparcia wśród III Rzeszy, Włoch i Francji Vichy w usunięciu brytyjskich sił z Iraku[16].
Walka pomiędzy irackimi a brytyjskimi wojskami rozpoczęła się 18 kwietnia 1941 roku w brytyjskiej bazie lotniczej nad jeziorem Habbanija. Brytyjsko-iracka konfrontacja zbrojna przeszła do historii jako operacja Sabine. Armia iracka, choć liczniejsza, była jednak zbyt słaba, by stawić skuteczny opór stacjonującym w kraju jednostkom brytyjskim, znanym od 1941 roku jako Iraqforce[17]. Państwa Osi wysłały więc dwa dywizjony wsparcia, jeden od niemieckiej Luftwaffe, zaś drugi od Królewskich Sił Powietrznych Włoch. Niemcy i Włosi wykorzystali francuskie bazy w Syrii, doprowadzając do walki między brytyjskimi a francuskimi siłami w Syrii. Dowódcą wydzielonych jednostek Luftwaffe, które miały pomóc irackim rebeliantom, został pułkownik Werner Junck. Tak zwane Sonderkommando „Junck” składało się z siedmiu bombowców He 111, czternastu ciężkich myśliwców Bf 110 oraz 20 samolotów transportowych Ju 52[18].
W maju 1941 roku Al-Hadżdż Muhammad Amin al-Husajni – wielki mufti Jerozolimy i sojusznik al-Kilaniego – ogłosił „świętą wojnę” przeciwko Wielkiej Brytanii i wezwał Arabów na całym Bliskim Wschodzie, by stanąć do walki przeciw Brytyjczykom[19]. 25 maja 1941, Hitler wydał rozkaz nr 30, zwiększając niemieckie działania na Bliskim Wschodzie: Arabski Ruch Niepodległościowy na Bliskim Wschodzie jest naszym naturalnym sojusznikiem przeciwko Anglii. W związku z tym szczególne znaczenie ma pomoc w wyzwoleniu Iraku... Dlatego zdecydowałem się wysłać siły na Bliski Wschód, aby wesprzeć Irak.
Hitler wysłał niemieckie siły powietrzne i pancerne do Libii, tworząc Afrika Korps, by przeprowadzić niemiecko-włoską ofensywę przeciwko Anglikom w Egipcie, Palestynie i Iraku.
30 maja 1941 roku Brytyjczycy dotarli na przedmieścia Bagdadu. Iracki wojskowy opór zakończył się następnego dnia. Al-Kilani i jego sojusznicy uciekli do Iranu, później do Turcji, Włoch i w końcu do Niemiec, gdzie Ali został mile przyjęty przez Hitlera jako głowa irackiego rządu na emigracji[20].
W audycjach radiowych z Berlina, mufti nawoływał do dalszej walki przeciwko Zjednoczonemu Królestwu i pomocy siłom niemiecko-włoskim. Ponadto na Bałkanach przyjmował muzułmańskich ochotników do Waffen-SS.
Nowi przywódcy Iraku przyjęli brytyjskie żądania w sprawie tranzytu wojsk i zaopatrzenia. Przez Irak szła część pomocy amerykańskiej dla ZSRR w ramach umowy Lend-Lease. Irak wypowiedział wojnę państwom Osi w styczniu 1942 roku.
Iran
Iran ze względu na swe proniemieckie sympatie został w 1941 roku zaatakowany przez siły radziecko-brytyjskie.
Iran pod panowaniem szacha Rezy Szacha Pahlawiego stał się od początku II wojny światowej terenem infiltracji wielkich mocarstw, w tym niemieckiej. Obecność niemieckich obywateli niepokoiła władze Wielkiej Brytanii i ZSRR, mimo ogłoszenia przez Iran neutralności. Brytyjczycy chcieli ponadto zająć roponośne obszary Iranu oraz korzystać z kolei transirańskiej do dostarczania materiałów wojennych do ZSRR. Ze względów strategicznych operacja okupowania tego kraju zabezpieczyła tyły sił brytyjskich stacjonujących w Egipcie oraz południową granicę ZSRR przed niespodziewanym uderzeniem wojsk niemieckich. W tej sytuacji gen. por. Edward Quinan, dowódca sił brytyjskich w Iraku, zwanych Iraqforce, otrzymał rozkaz przygotowania się do okupacji pól naftowych w Abadanie i Naft-Shah oraz portów Bushirem i Bandar-e-Szachpur. 12 sierpnia władze ZSRR i Wielkiej Brytanii wręczyły rządowi Iranu notę, w której wyraziły nadzieję, że Irańczycy sami podejmą kroki wobec niemieckich agentów. Sowieci dołączyli listę rzekomych szpiegów. Żądano też zgody na wkroczenie wojsk obu krajów do Iranu. Odpowiedź z 21 sierpnia okazała się dla obydwu państw niesatysfakcjonująca. Następnego dnia ogłoszono pogotowie bojowe w wojskach brytyjskich, a 25 sierpnia w wojskach radzieckich. Brytyjczycy mieli zająć porty i obszary roponośne na południu Iranu, zaś Sowieci – północną część kraju z miejscowościami Ardabil, Tebriz, Urmia.
Kampania irańska rozpoczęła się rankiem 25 sierpnia, kiedy flota brytyjska zaatakowała okręty irańskie w strategicznych portach w Abadanie i Khorramshar. Jednocześnie z dwóch stron na terytorium Iranu wkroczyły brytyjskie siły lądowe. Działania te wspierało z powietrza Royal Air Force, atakując irańskie bazy lotnicze i linie komunikacyjne oraz wspierając siły lądowe. Większość irańskich samolotów została zniszczona na ziemi. Siły Armii Czerwonej, rzucone przeciwko Irańczykom, były zdecydowanie od nich silniejsze. Stąd postępy wojsk radzieckich były szybkie. Pierwszym celem była miejscowość Maku. 25 sierpnia została ona silnie zbombardowana (zginęło kilkuset cywilów), po czym wkroczyły do niej bez oporu siły lądowe. Wojska irańskie zamierzały stawić opór, ale ostatecznie wycofały się na południe. Desantem z morza zostało zajęte Bandar-e Pahlavi na wybrzeżu Morza Kaspijskiego. 28 sierpnia Reza Szach Pahlawi rozkazał podległym wojskom wstrzymać opór, ogłaszając zawieszenie broni. W ciągu 30 i 31 sierpnia wojska brytyjskie i sowieckie spotkały się w miejscowościach Senna i Kazwin.
Równocześnie z działaniami zbrojnymi toczyły się rozmowy dyplomatyczne. Już 25 sierpnia, tj. pierwszego dnia inwazji, ambasadorzy brytyjski Reader Bullard i sowiecki M. Smirnow spotkali się z Rezą Szachem Pahlawim. W wyniku tego następnego dnia został zdymisjonowany dotychczasowy premier irański Ali Mansur, a jego miejsce zajął bardziej ugodowy Mohammad Ali Chan Fourughi. Poinformował on natychmiast Medżlis, że zostanie ogłoszone zawieszenie broni, a także przyjął warunki stawiane przez Brytyjczyków i Sowietów. Zyskało to aprobatę parlamentu. W tym samym czasie Reza Szach Pahlawi usiłował bezskutecznie uzyskać mediację amerykańskiego prezydenta Franklina Delano Roosevelta, powołując się na zapisy Karty Atlantyckiej. W tej sytuacji rozpoczęto negocjacje, które do 6 września przyniosły zgodę irańskiego rządu na okupację brytyjską południa, a sowiecką północy kraju. Z Iranu mieli być wydaleni Niemcy podejrzewani o działalność szpiegowską, a linie kolejowe wykorzystane do przewozu sprzętu i wyposażenia wojskowego do ZSRR w ramach Lend-Lease. Ze względu jednak na niewykonanie niektórych żądań wojska brytyjskie i sowieckie wznowiły swój marsz w głąb Iranu, grożąc okupacją Teheranu. W nocy z 15 na 16 września sowieckie radio oskarżyło Irańczyków o nieszczere zamiary, „niewybaczalną powolność” i niechęć do wyrzucenia z kraju hitlerowskich agentów. Następnego dnia Reza Szach Pahlawi na nadzwyczajnym posiedzeniu parlamentu abdykował na rzecz swojego syna Mohammada Rezy Pahlawiego, a następnie został uwięziony przez Brytyjczyków.
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich był sojusznikiem Niemiec od 1939 roku, gdy 23 sierpnia podpisany został pakt Ribbentrop-Mołotow między tymi dwoma państwami. Pełnił on funkcję nie tylko paktu o nieagresji, lecz zawierał również tajny protokół na mocy którego III Rzesza i ZSRR podzieliły między siebie Europę Środkowo-Wschodnią – Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię, Finlandię i Rumunię. Plany te zostały zrealizowane między innymi w inwazji na Polskę, w której uczestniczyły siły Armii Czerwonej pod dowództwem Siemiona Timoszenki w sile ponad 33 dywizji, 11 brygad, 4959 dział, 4736 czołgów i 3300 samolotów[21]. Związek Radziecki zajął i anektował wschodnie ziemie polskie. 28 września 1939 roku podpisany został traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR, będący wstępem także do współpracy tajnych policji obu państw – NKWD i Gestapo. W latach 1939–1941 miała miejsca seria konferencji, których celem była wymiana informacji i doświadczeń w zwalczaniu polskiego ruchu oporu, eliminacji polskiej inteligencji i elity przywódczej na ziemiach wcielonych do III Rzeszy oraz ZSRR po kampanii wrześniowej.
ZSRR kontynuował ekspansję uzgodnioną z Niemcami. Jej pierwszym celem była Finlandia, zaatakowana 30 listopada 1939 roku. Znacznie słabsza Finlandia stawiła jednak skuteczny opór Armii Czerwonej dowodzonej przez Klimenta Woroszyłowa, a także zadała jej znaczne straty. Siłom radzieckim udało się zająć niewielką część ziem fińskich, z których utworzono marionetkową Fińską Republikę Demokratyczną, jednak zdobycie całego kraju okazało się niemożliwe. W 1940 roku w obliczu narastającej groźby interwencji brytyjsko-francuskiej, a także żywionej przez Stalina obawy, że dojdzie do odwrócenia przymierzy i dołączenia Niemiec do ewentualnej koalicji antyradzieckiej, władze ZSRR zdecydowały się na zakończenie konfliktu. Finlandia straciła 35 tys. km² swego terytorium (a więc więcej niż utraciła do tej pory w wyniku działań zbrojnych), a 430 tys. ludzi utraciło dach nad głową. Ludność scedowanego na rzecz ZSRR terytorium Finlandii, w tym mieszkańcy miasta Viipuri, opuściła przekazane ZSRR tereny, nie chcąc znaleźć się pod władzą sowiecką. Z ziem tych utworzona została Karelo-Fińska Socjalistyczna Republika Radziecka. Następną ofiarą ekspansji radzieckiej były kraje bałtyckie (Republika Litewska, Republika Łotewska, Republika Estońska) zostały anektowane (jako republiki radzieckie) przez ZSRR w czerwcu 1940 w konsekwencji postanowień paktu Ribbentrop–Mołotow. Tego samego roku siły radzieckie pod dowództwem Gieorgija Żukowa zajęły część ziem Królestwa Rumunii (Besarabię i północną Bukowinę). Tereny te podzielono między nowo utworzoną Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką, a Ukraińską Socjalistyczną Republikę Radziecką.
Między ZSRR a Niemcami funkcjonowała ożywiona współpraca gospodarczo-wojskowa. 19 sierpnia 1939 roku podpisana została radziecko-niemiecka umowa handlowa, na mocy której ZSRR został zobligowany do przekazania III Rzeszy surowców i materiałów na sumę 180 milionów reichsmarek, a Niemcy przekazali Sowietom wyroby przemysłowe o wartości 120 milionów reichsmarek. Niemcy gwarantowały także Związkowi Radzieckiemu kredyt wynoszący 200 milionów reichsmarek na ponad 7 lat, przy oprocentowaniu 5% w stosunku rocznym[22], finansowany w całości przez banki niemieckie. Miał on zostać wykorzystany przez Rosję do finansowania zakupów niemieckich technologii. Kolejna umowa została podpisana 11 lutego 1940 roku. Dostawy niemieckie dla ZSRR obejmowały plany pancernika „Bismarck”. Niemcy mieli przekazać ZSRR nieukończony krążownik ciężki „Lützow” (co też uczynili)[23], maszyny do dużego niszczyciela, artylerię morską, od dwóch do dziesięciu samolotów; w tym myśliwce Bf-109, Bf-110 oraz bombowiec Ju-88, które Rosjanie mogli kopiować, ciężkie haubice i baterię dział przeciwlotniczych. Związek Radziecki otrzymał także od Niemców lokomotywy, turbiny, generatory, silniki Diesla, statki, maszyny, laboratorium balistyczne, próbki materiałów wybuchowych, sprzęt radiowy, telegraficzny i telefoniczny, sprzęt do prowadzenia wojny chemicznej, sprzęt saperski i jeden czołg do skopiowania. ZSRR zagwarantował Niemcom tranzyt surowców z Dalekiego Wschodu (m.in. soli z Mandżurii), zmniejszając o połowę ceny frachtowe za korzystanie z Kolei Transsyberyjskiej. Ponadto, Niemcy otrzymały wielkie sumy towarów, w tym[24]:
- 1 600 000 ton ziarna,
- 900 000 ton nafty,
- 300 000 ton złomu oraz surówki,
- 200 000 ton bawełny,
- 140 000 ton manganu.
7 października 1939 roku w zamian za pomoc technologiczną ZSRR zaoferował Niemcom do zagospodarowania pod przyszłą bazę tereny fiordu Zapadnaja Lica na Półwyspie Kolskim. Tak zwana Basis Nord działała w latach 1939–1940, gdy po udanej inwazji na Norwegię baza straciła na znaczeniu dla Niemców. Jej istnienie było utrzymywane w ścisłej tajemnicy, także po zakończeniu wojny, gdyż ZSRR nie chciał przyznać się do tak bliskiej współpracy z Niemcami[25].
Pomimo oficjalnej współpracy, oba państwa szykowały się do przyszłej wojny. Wybuchła ona 22 czerwca 1941 roku wraz z atakiem Niemiec na ZSRR.
Wolne Miasto Gdańsk
Wolne Miasto Gdańsk było etnicznie zdominowane przez Niemców, Polacy według różnych danych stanowili od 3 do 15 procent ludności miasta-państwa[26]. Po dojściu narodowych socjalistów do władzy w 1933 roku, NSDAP zyskała istotny wpływ na Senat Wolnego Miasta Gdańska, który zaczął coraz bardziej ograniczać gwarantowane Polsce przez Ligę Narodów uprawnienia. Skutkami tego były: nasilenie antypolskich prowokacji, likwidacja opozycyjnych wobec NSDAP partii politycznych i represje wymierzone w gdańskich Żydów. W 1938 władzę w Wolnym Mieście Gdańsku faktycznie przejęła NSDAP, co nasiliło hitleryzację tego miasta, forsowaną przez czołowych działaczy narodowosocjalistycznych, m.in. Alberta Forstera. Otwarcie organizowano hitlerowskie bojówki paramilitarne (SA) i je szkolono. 23 sierpnia 1939 roku gdański Senat wydał dekret o mianowaniu Forstera „głową państwa” (Staatsoberhaupt)[27], co stanowiło jawne pogwałcenie konstytucji II WMG. W 1939 roku, po ostrzelaniu polskiej placówki wojskowej na Westerplatte przez pancernik „Schleswig-Holstein” polską pocztę zaatakował oddział Policji Wolnego Miasta Gdańska pod dowództwem Polezeiobersta (pułkownika policji) Williego Bethke wspomagany przez jednostki SS. Gdańska straż przybrzeżna wspomagała również niemieckie wojska atakujące obrońców Westerplatte.
1 września 1939 roku ogłoszono (uchwałami Reichstagu oraz gdańskiego Senatu) włączenie (niem. Anschluss) Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy.
Chorwacja
- Osobny artykuł: Niepodległe Państwo Chorwackie.
Utworzone 10 kwietnia 1941 roku, nieuznawane przez aliantów Niepodległe Państwo Chorwackie (Nezavisna Država Hrvatska lub NDH) było członkiem Osi do końca II wojny światowej. Armia tego państwa walczyła z Niemcami nawet po zajęciu Chorwacji przez Związek Radziecki. Ante Pavelić, chorwacki nacjonalista i jeden z założycieli faszystowskiej organizacji ustaszów (Ustaše), oznajmił się głową nowego państwa 24 kwietnia 1941 roku.
Pavelić przewodził chorwackiej delegacji w Rzymie. Zaoferował koronę Chorwacji włoskiemu księciu Tomislavowi II. 18 maja, Pavelić podpisał traktat rzymski z Mussolinim, oddając mu Dalmację i ustanawiając granicę między Chorwacją a Włochami. Ponadto w czasie pobytu w Rzymie został przyjęty na prywatnej audiencji u papieża Piusa XII.
Pavelić utworzył chorwacką armię (Hrvatsko domobranstvo). Pierwotnie liczyła 16 000 żołnierzy, jednak w czasie wojny liczba ta wzrosła do ponad 130 000. Chorwacka armia posiadała pewne siły powietrzne i flotę, chociaż wielkość floty została ograniczona przez traktat rzymski. Oprócz tych sił, Pavelić dowodził również milicją. Ponadto wielu Chorwatów zgłaszało się na ochotników do niemieckiego Waffen-SS[28].
Chorwacja wypowiedziała wojnę Związkowi Radzieckiemu, podpisała pakt antykominternowski i wysłała oddziały na front wschodni. Chorwackie oddziały stacjonowały na Bałkanach, zwalczając jugosłowiańską partyzantkę i w ten sposób zwalniając z obowiązków niemieckie i włoskie siły, które mogły być wysłane w miejsca ważniejszych walk.
W czasie istnienia kraju nasilił się terror skierowany głównie przeciwko prawosławnym Serbom oraz Żydom i Cyganom. W trakcie masowych eksterminacji (ludzi wywożono do obozu w Jasenovac lub do Generalnego Gubernatorstwa), w czasie II wojny światowej, na terenie NDH zginęło blisko 350 tys. Serbów, 60 tys. Żydów i 26 tys. Cyganów.
W maju 1945 roku oddziały Josipa Broz Tity położyły kres istnieniu Niepodległego Państwa Chorwackiego.
Francja Vichy
- Osobny artykuł: Francja Vichy.
16 czerwca 1940 roku marszałek Philippe Pétain został ostatnim premierem Francuskiej III Republiki, ponieważ opór Francuzów wobec niemieckiej armii załamywał się. Pétain natychmiast poprosił o zawieszenie broni z Niemcami i sześć dni później, 22 czerwca 1940, jego rząd zakończył negocjacje z Hitlerem. Warunkiem rozejmu było zajęcie w przybliżeniu 2/3 terytorium Francji, wraz ze stolicą. Pétain mógł utrzymać armię 100 000 żołnierzy, do obrony pozostałej, wolnej części kraju. Ten limit nie obejmował armii kolonialnej ani francuskiej floty.
Relacje między Francją a Wielką Brytanią szybko uległy pogorszeniu. W obawie, że potężna flota francuska mogłaby przejść na stronę niemiecką, Wielka Brytania przeprowadziła kilka morskich ataków, głównie przeciw algierskiemu portowi Mers el-Kebir 3 lipca 1940 roku. Niemiecka propaganda ukazywała te działania jako absolutną zdradę Francuzów przez ich byłych sojuszników. Francja zerwała relacje z Wielką Brytanią po ataku i rozważała wypowiedzenie wojny.
10 lipca 1940 roku Pétain przez liczne głosy Zgromadzenia Narodowego, skutecznie utworzył Państwo Francuskie, zwane też Francją Vichy. Nazwa rządu kolaboracyjnego pochodzi od jego siedziby – miasta Vichy. Kolaboracja obejmowała organizowanie deportacji Żydów, a także walkę z francuskim ruchem oporu. Rząd Vichy pomagał także Japończykom w Indochinach. Stany Zjednoczone uznawały rząd kolaboracyjny Vichy do 1942 roku.
We wrześniu 1940 roku, Francja Vichy bezskutecznie opierała się japońskiemu najazdowi na kolonie w Indochinach. Pod koniec 1941 roku, Wietnam stał się bazą do japońskich najazdów na Tajlandię, Malaje i Borneo.
Wielka Brytania dała zgodę francuskiemu generałowi Charlesowi de Gaulle’owi wraz z ruchem Wolnych Francuzów w Londynie na zdobycie imperium kolonialnego w Afryce. 26 września 1940 roku, de Gaulle prowadził atak sił Sprzymierzonych na port Dakar we Francuskiej Afryce Zachodniej. Siły Pétaina odpowiedziały ogniem i po dwóch dniach ciężkiej walki siły de Gaulle’a zostały odparte. Opinia publiczna we Francji została jeszcze bardziej oburzona, co spowodowało zacieśnianie stosunków Francji Vichy z III Rzeszą[29].
Sprzymierzone siły zaatakowały Syrię i Liban w 1941 roku, gdy rząd Vichy w Syrii zezwolił Niemcom na wsparcie irackiego buntu przeciw Anglikom. W 1942 roku, alianci również zaatakowali francuską kolonię na Madagaskarze.
Francja Vichy nie została bezpośrednio wmieszana w wojnę w Europie Zachodniej. Mimo tego prawie 7000 ochotników wstąpiło do Legionu Ochotników Francuskich przeciw Bolszewizmowi (LVF) od 1941 do 1944, natomiast od 1944 do 1945 roku z 7500 osób utworzono dywizję Charlemagne, oddział Waffen-SS[30]. Zarówno LVF, jak i dywizja Charlemagne walczyły na froncie wschodnim. Hitler nigdy nie zgodził się na to, aby Francja mogła zostać pełnoprawnym wojskowym sojusznikiem. Stale zapobiegał zwiększaniu sił wojskowych Vichy.
Oprócz współpracy politycznej, kolaboracja Vichy z Niemcami w zasadzie opierała się na przemyśle. Francuskie fabryki dostarczały dużą ilość sprzętu wojskowego dla niemieckich sił zbrojnych.
W listopadzie 1942, francuskie oddziały Vichy krótko odpierały lądowanie Sprzymierzonych oddziałów we francuskiej Afryce Północnej (operacja Torch). Admirał François Darlan negocjował zawieszenie broni z aliantami. Hitler zrewanżował się Francuzom, rozkazując niemieckim siłom zajęcie wolnej strefy w środkowej i południowej Francji. Francuskie wojsko w Afryce podporządkowało się Darlanowi, ale niektóre oddziały dołączyły do niemieckich sił w Tunezji.
W 1943 władze Vichy w Afryce Północnej doszły do porozumienia z Wolnymi Francuzami w sprawie ustanowienia tymczasowego francuskiego rządu w Algierze, znanego jako Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego (CFLN) początkowo z Giraudem jako dowódcą wojska i de Gaulle’em jako szefem rządu. CFLN został uznany przez Wielką Brytanię, ZSRR i Stany Zjednoczone 26 sierpnia. CFLN tworzył nowe oddziały, reorganizował, szkolił, wyposażał i zaopatrywał francuskie wojsko pod alianckim nadzorem.
Chociaż rząd Vichy kontynuował działanie we Francji do końca 1944, to jednak powoli przestał się liczyć. W związku z lądowaniem w Normandii Vichy utraciło kontrolę nad całym terytorium oraz siłami wojskowymi, z wyjątkiem sił stacjonujących w Indochinach.
Włoska Republika Socjalna
- Osobny artykuł: Włoska Republika Socjalna.
Po upadku Włoch w 1943 roku i aresztowaniu Benito Mussoliniego, Niemcy postanowili przywrócić władzę lojalnym faszystom. Dlatego odbili Mussoliniego w spektakularnym ataku przeprowadzonym przez komandosa Otta Skorzenego[31] i w bezpiecznym, dalekim od linii frontu miejscu, za jakie uznali miejscowość Salò, proklamowali Włoską Republikę Socjalną.
Została uznana przez niewiele państw. Republika Salò, jak często nazywano to państwo marionetkowe, była w całości zależna od Niemiec, mimo że rządy oficjalnie sprawował tam Benito Mussolini[32]. Po jego odbiciu przeprowadzono procesy tych, którzy zagłosowali za usunięciem duce od władzy po lądowaniu aliantów na Sycylii (stracono między innymi Galleaza Ciana, prominentnego działacza partyjnego i zięcia Mussoliniego oraz marszałka Emilia De Bona). RSI (skrót od włoskiej nazwy) nie odegrała większej roli militarnej, a jej siły zbrojne – Esercito Nazionale Repubblicano zostały całkowicie rozbite po ofensywie wiosennej[33]. W miarę posuwania się aliantów na północ, faszyści mieli coraz mniejszą władzę. Spowodowało to wybuch powstania na terenie państwa. Za jej koniec uznaje się śmierć Mussoliniego[34].
Serbia (reżim Nedicia)
- Osobny artykuł: Serbia Nedicia.
Serbski generał Milan Nedić utworzył 1 września 1941 roku w okupowanej przez Niemcy Serbii Rząd Ocalenia Narodowego. Nedić pełnił funkcję premiera w rządzie marionetkowym, który uznawał byłego jugosłowiańskiego regenta, księcia Pawła za głowę państwa[35].
Siły zbrojne Nedicia nosiły mundury Królewskiej Armii Jugosłowiańskiej; walczyły z Niemcami przeciw jugosłowiańskim partyzantom. W przeciwieństwie do innych sojuszników Hitlera, którzy wysłali swe siły do walki ze Związkiem Radzieckim, oddziały Nedicia zostały ograniczone do pełnienia obowiązków jedynie na terenie swojego kraju[36].
W czasie wojny w Serbii powstało kilka obozów koncentracyjnych. W 1942 roku po antysemickich pochodach w Belgradzie miasto zostało ogłoszone Judenfrei, czyli strefą wolną od Żydów[37]. Ponadto na terenie Serbii utworzono gestapo.
Państwo Greckie
- Osobny artykuł: Państwo Greckie.
Państwo Greckie powstało po kapitulacji wojsk greckich wobec agresji III Rzeszy i Włoch. Król Jerzy II Grecki udał się na Kretę, a po ewakuacji brytyjskich wojsk do Wielkiej Brytanii, tam też powstał rząd emigracyjny; w Grecji rozpoczęto natomiast okupację przy zachowaniu pozorów autonomii dla części terytorium[38]. Powołany został nowy rząd pod kierownictwem Georgiosa Tsolakoglou. Kraj był podzielony na trzy strefy. Największa była strefa włoska, lecz to mniejsza strefa niemiecka była ważniejsza ekonomicznie. Tereny położone na północnym wschodzie i okupowane przez Bułgarów włączono do Carstwa Bułgarii, ich ludność poddając drastycznej bułgaryzacji. Kolaboracyjne państwo utworzyło też siły zbrojne. Były to Bataliony Bezpieczeństwa, liczące, zależnie od okresu, 12,5 – 22 tysięcy żołnierzy i według wielu źródeł, składające przysięgę na wierność Adolfowi Hitlerowi oraz całkowite posłuszeństwo niemieckiemu dowództwu. Poniesione przez Państwo Greckie straty materialne stanowiły 33-krotność produktu krajowego brutto z 1946 roku[39]. W szczególności, inflacja osiągnęła 15 000 000%, gdy wymuszono na Państwie Greckim formalne, międzypaństwowe pożyczki – pieniężne, przemysłowe i surowcowe, spłacane następnie greckim pieniądzem, emitowanym inflacyjnie w mennicy, pozostającej pod kontrolą Niemiec[40]. W październiku-listopadzie 1944 roku nastąpiła ewakuacja wojsk niemieckich z Grecji, do Aten powrócił mianowany przez króla, zatwierdzany przez Brytyjczyków rząd. Brytyjczycy mianowali następnie kolejnych premierów, a faktycznie jeszcze przez około półtora roku Grecja pozostawała pod władzą brytyjskiego dowódcy wojskowego[41].
Królestwo Albanii
- Osobny artykuł: Królestwo Albanii (okupacja niemiecka).
Po kapitulacji sił włoskich 8 września 1943 roku wojska niemieckie szybko zajęły Albanię dwoma dywizjami. Niemcy utworzyli „neutralny rząd” w Tiranie. Niemcy zamierzali stworzyć autonomiczną administrację i starali się przekonać albańskich przywódców do utworzenia rządu, który przejmie administrację kraju[42]. Wielu wahało się, zwłaszcza gdy rozeszły się pogłoski, że brytyjskie siły przygotowują się do inwazji na Albanię. Albańscy przywódcy Kosowa, zdając sobie jednak sprawę, że niemiecka porażka oznaczałaby powrót do rządów jugosłowiańskich, byli bardziej skłonni do współpracy. 14 września 1943 r. pod rządami Ibrahima Biçaku, Cafo Beg Ulqiniego, Bedri Pejani i Xhafer Deva z Kosowa utworzono rząd albański[43]. Rada narodowa, składająca się z 243 członków, rozpoczęła swoje funkcje 16 października 1943, wybierając czteroosobową Radę Najwyższej Regencji do sprawowania rządów w kraju, na czele której stał regent Mehdi Frashëri[44]. Niemcy wycofali się z Albanii w 1944 roku, a w kraju rządy przejęła Komunistyczna Partia Albanii.
Państwo Węgierskie
To państwo marionetkowe zostało utworzone 16 października 1944 roku, po tym, jak obalono regenta Węgier, admirała Miklósa Horthyego w przeprowadzonej przez Niemców oraz faszystowskich Węgrów operacji Panzerfaust, po której powołano dyktatorskie państwo, które zastąpiło istniejące ponad tysiąc lat, restytuowane w 1920 roku Królestwo Węgier[45]. Do władzy doszli strzałokrzyżowcy, których lider oraz dotychczasowy premier, Ferenc Szálasi ogłosił się głową państwa, a w praktyce dyktatorem Węgier. Państwo było całkowicie zależne od nazistowskich Niemiec, a sam Szálasi nie mógł samodzielnie podejmować decyzji, a także rządzić krajem. Głównym celem powstania państwa była chęć dalszej walki Węgier przeciwko ZSRR, zarówno przez Niemców, jak i węgierskich faszystów[46]. Objęcie władzy przez Szálasiego zapewniało kontynuowanie walk, co było bardzo korzystne dla Niemiec. Dalsza walka Węgier zapewniała dostarczenie dodatkowych sił dla walczących na froncie wschodnim Niemców, a także otwarcie nowego frontu bałkańskiego, który odciążył główne rejony frontu znajdujące się na terenie Polski oraz w Prusach Wschodnich[47].
W marcu siły niemiecko-węgierskie rozpoczęły ofensywę (Operacja Frühlingserwachen) na pozycje sowieckie. Mimo znacznych sukcesów terytorialnych, po dziesięciu dniach ofensywa została ostatecznie zatrzymana przez Sowietów, którzy przeprowadzili własną kontrofensywę, po której prawie całkowicie została zniszczona Trzecia Armia Węgierska, a resztki jej sił zdołały uciec na Słowację lub do Niemiec. Do 1 kwietnia całe terytorium Węgier zostało zajęte przez ZSRR[48]. Ferenc Szálasi uciekł do Niemiec, gdzie został wzięty do niewoli przez wojska amerykańskie. Reżim Szálasiego ostatecznie przestał rządzić Węgrami wraz z kapitulacją III Rzeszy 8 maja 1945. W ciągu następnych miesięcy w Budapeszcie władzę przejął promoskiewski, komunistyczny reżim, Szálasi został przekazany Węgrom przez Amerykanów. W 1946 roku odbyła się rozprawa sądowa, w której został skazany na karę śmierci. Wyrok został wykonany 12 marca 1946 roku[49].