Tomaszów Mazowiecki
miasto i gmina w województwie łódzkim / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Tomaszów Mazowiecki?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Tomaszów Mazowiecki – miasto w województwie łódzkim, siedziba powiatu tomaszowskiego. Czwarte pod względem ludności miasto w województwie i drugie z bezpłatną komunikacją miejską. W Tomaszowie Mazowieckim znajduje się jedyny w Polsce całoroczny tor do uprawiania łyżwiarstwa szybkiego – Arena Lodowa Tomaszów Mazowiecki, od kilku lat gospodarz Pucharu Świata w tej dyscyplinie[4][5][6], oraz Mistrzostw Europy w „żużlu na lodzie”[7][8]. Jesienią w mieście odbywa się międzynarodowy festiwal Love Polish Jazz[9]. Jedno z siedmiu miast w Polsce z policją konną[10].
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Tomaszów Mazowiecki (ujednoznacznienie). |
miasto i gmina | |||||
Plac Tadeusza Kościuszki, główny plac miasta | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Data założenia |
XVIII wiek[1] | ||||
Prawa miejskie |
1830 | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
41,3 km² | ||||
Wysokość |
147 m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
44 | ||||
Kod pocztowy |
97-200 do 97-208 | ||||
Tablice rejestracyjne |
ETM | ||||
51°31′53″N 20°00′32″E | |||||
TERC (TERYT) |
1016011 | ||||
SIMC |
0968300 | ||||
Hasło promocyjne: Tomaszów Mazowiecki ...i jesteś w dobrym miejscu![3] | |||||
Urząd miejski ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 10/1697-200 Tomaszów Mazowiecki | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. miasto było zamieszkiwane przez 58 796 osób[11].
Nazwę „Tomaszów Mazowiecki” miasto otrzymało wraz z prawami miejskimi w 1830 roku. Drugi człon nazwy nadano dla odróżnienia nowego miasta od istniejącego od XV wieku Tomaszowa Lubelskiego. „Mazowiecki” wybrano ze względu na ówczesną przynależność administracyjną. Po wojnach napoleońskich na mocy ustaleń kongresu wiedeńskiego, od 1816 roku osada hutnicza Kuźnice Tomaszowskie znalazła się na terenie województwa, później guberni mazowieckiej w ramach Królestwa Polskiego podległego Rosji. W rzeczywistości miasto położone jest na styku trzech krain historyczno-kulturowych: ziemi sieradzkiej (centrum i dzielnice miasta Tomaszów Mazowiecki po lewej stronie Pilicy i na południe od Wolbórki); ziemi łęczyckiej (dzielnice miasta po lewej stronie Pilicy i na północ od Wolbórki); ziemi sandomierskiej, która jest częścią Małopolski (przedmieścia miasta po prawej stronie Pilicy)[12][13]. Do 1830 roku kolejne dzielnice wytyczane przez Ostrowskich na wschód i zachód od Kuźnic Tomaszowskich, po prawej stronie Wolbórki określano „Tomaszowem” od imienia Tomasza Ostrowskiego – twórcy pierwszego przemysłu (metalurgii)[14]. Półoficjalnie, na przykład na widokówkach rycinowych, później w opisach pierwszych fotografii miasta, spotkać się można z nazwami „Tomaszów Rawski” lub „Tomaszów Piotrkowski”. Oba określenia również odnoszą się do ówczesnej przynależności administracyjnej – w latach 1816–1866 do obwodu, następnie powiatu rawskiego; a od 1867 do I wojny światowej do guberni piotrkowskiej. Nieoficjalnie, Tomaszów nazywano również „Fabrycznym” co odwoływało się do jego metalurgiczno-włókienniczej genezy. Funkcjonował nawet swoisty slogan promocyjny „Miasto fabryczne Tomaszów” co w dziewiętnastowiecznych realiach miało odróżniać nowoczesną gospodarkę Tomaszowa, od okolicznych osad targowo-rzemieślniczych[15].
Nazwy miasta w innych językach spotykane w źródłach: ros. Tомашув-Mазовецки lub Томашов-Мазовецкий, niem. Tomaszow Mazowiecki; rzadko Tomaschow an der Piliza, od 1941 do 1945 roku Tomaschow Mazowiecki, jid. טאָמעשעוו[16], hebr. טומשוב מזובייצקי[17].
Herb
- Osobny artykuł: Herb Tomaszowa Mazowieckiego.
W 1926 roku, tuż przed 100-leciem uzyskania praw miejskich, nadano Tomaszowowi herb. Z herbem wiąże się legenda. Faktycznie istniejąca angielska księżniczka Klotylda (wnuczka Mieszka I i Dobrawy, legendarna przodkini założycieli Tomaszowa – Ostrowskich), miała zostać skazana na pożarcie przez nieoswojonego niedźwiedzia, w związku z obawami brata księżniczki – Harolda, o rozproszenie spadku po ojcu Knucie Wielkim. Jednak dzikie zwierzę miało nie dość, że nie zaatakować Klotyldy to oswobodziło ją z pęt, a następnie – pozwalając się dosiąść – tryumfalnie uwolniło z opresji prześladowców. Do legendy z niedźwiedziem nawiązuje obecnie również logotyp komunikacji miejskiej w Tomaszowie. Faktem historycznym jest pojawienie się herbu Rawicz, którego częścią jest panna na niedźwiedziu, już przed rokiem 1109 za panowania Bolesława Krzywoustego. Herb Tomaszowa nadano za zgodą spadkobiercy założycieli miasta[18].
Hejnał
Od września 2020 roku miasto ma hejnał. Jego kompozytorem jest Kamil Wrona. Pierwsze wykonanie hejnału nastąpiło w południe 8 września 2020 roku podczas uroczystości 190. rocznicy nadania Tomaszowowi praw miejskich[19]. 24 września Rada Miasta jednogłośnie przegłosowała projekt uchwały w sprawie ustanowienia „Hejnału Tomaszowa Mazowieckiego” oraz zasad jego użycia. Tym samym hejnał jako oficjalny symbol miasta, rozbrzmiewa z miejskiego ratusza codziennie w południe. Odgrywany jest również podczas uroczystości miejskich[20].
- Przy drodze ekspresowej S8
Tomaszów Mazowiecki położony jest w południowo-wschodniej części województwa łódzkiego. Miasto leży 55 km od stolicy województwa – Łodzi, 115 km od Warszawy, 25 km od Piotrkowa Trybunalskiego, 30 km od Rawy Mazowieckiej. 90 km dzieli Tomaszów od geometrycznego środka Polski, do którego podróż samochodem trwa godzinę. Przez zachodnią dzielnicę Tomaszowa przebiega droga ekspresowa S8 tzw. gierkówka, która jest istotnym traktem komunikacyjnym wpływającym na lokalizacje w mieście dużych przedsiębiorstw. W 2012 roku gierkówka została od podstaw przebudowana. Do miasta utworzono trzy węzły: Tomaszów Mazowiecki Południe, Tomaszów Mazowiecki Centrum, Tomaszów Mazowiecki Północ[21].
- Położenie fizycznogeograficzne
Miasto leży na terenie dwóch podprowincji fizycznogeograficznych: Niziny Środkowopolskiej i Wyżyny Małopolskiej i dwóch mezoregionów tzw. Równiny Piotrkowskiej w kierunku zachodnim i Doliny Białobrzeskiej w kierunku wschodnim należącej do makroregionu Wzniesień Południowomazowieckich. Natomiast na terenie wyżynnym na południowy wschód od centrum miasta leży mezoregion Wzgórza Opoczyńskie część makroregionu Wyżyny Przedborskiej.
- Rzeki i krajobraz
Przez miasto przepływa pięć rzek: Pilica, Wolbórka, Czarna, Piasecznica, Lubochenka. Wolbórka i Czarna z Piasecznicą dały podstawy lokalnemu przemysłowi. Najpierw metalurgicznemu, a na jego podstawie włókiennictwu.
Krajobraz okolic miasta ukształtował się w okresie polodowcowym. Gleby uformowane są głównie z gliny morenowej i piasków glacjofluwialnych.
Na granicy trzech krain
Przez miasto przebiega południk 20° długości wschodniej[22]. Miasto położone jest na styku trzech krain historyczno-kulturowych: centrum i dzielnice miasta Tomaszów Mazowiecki po lewej stronie Pilicy i na południe od Wolbórki leżą w ziemi sieradzkiej; dzielnice miasta po lewej stronie Pilicy i na północ od Wolbórki leżą w ziemi łęczyckiej; przedmieścia miasta po prawej stronie Pilicy leżą w ziemi sandomierskiej, która jest częścią Małopolski[12][13].
Miasto sąsiaduje z gminą Lubochnia oraz wiejską gminą Tomaszów Mazowiecki.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa piotrkowskiego. Po 1999 roku jest miastem powiatowym, wcześniej miało ten status podczas okupacji niemieckiej od 1941 roku.
Dzielnice miasta i osiedla mieszkaniowe
- Dzielnice: Białobrzegi, Brzustówka, Duże Nagórzyce, Józefów, Kaczka, Karpaty, Kępa, Laski, Ludwików, Łąki Henrykowskie, Małe Nagórzyce, Michałówek, Nagórzyce, Niebrów, Niwka, Nowy Port, Podgórze, Podoba, Rolandówka, Siedmiodomki, Starzyce, Tomaszówek, Utrata, Wilanów, Zapiecek.
- Osiedla: osiedle 1000-lecia, osiedle Górna, osiedle Hubala, osiedle Kanonierów, osiedle Obrońców Tomaszowa z 1939 r., osiedle Strzelecka, osiedle Śródmieście, os. Zapiecek, osiedle Zielone, osiedle Browarna[23].
- Historyczne części miasta: Gustek, Henryków, Kuźnice Tomaszowskie, Bocian[24].
Przy Zalewie Sulejowskim
8 km od centrum miasta, tuż na skraju Puszczy Pilickiej, znajduje się drugi co do wielkości (po Jeziorsku na Warcie), w województwie łódzkim zbiornik wodny o powierzchni 27 km² – Zalew Sulejowski. W 2013 roku Zalew obchodził 40-lecie powstania[25]. Do niedawna był głównym źródłem wody pitnej dla Łodzi[26]. W okolicy Zalewu Sulejowskiego znajduje się stadnina koni tomaszowskiej Policji[27][28].