Ulica Żelazna w Katowicach
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ulica Żelazna w Katowicach – ulica w Katowicach, położona w granicach dzielnic Dąb i Załęże, łącząca ulicę Chorzowską z ulicą Gliwicką.
| Dąb, Załęże | |||||||||||||||||||||||||
.jpg) Fragment ulicy Żelaznej na wysokości Rawy (2024) | |||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||
| Długość |
598 m | ||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Katowic  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||||||||
 50°15′55,8″N 19°00′25,4″E | |||||||||||||||||||||||||
Przy ulicy koncentruje się zabudowa różnego typu, w tym Face2Face Business Campus czy gmach dyrekcji huty „Baildon”. Sama zaś huta funkcjonowała w latach 1823–2001.
Ulica Żelazna przebiega przez teren dwóch katowickich dzielnic: Dąb (część północna ulicy) i Załęże (część południowa). Numeracja budynków wzdłuż ulicy rozpoczyna się od strony północno-wschodniej w Dębie, gdzie ulica Żelazna krzyżuje się z ulicą Chorzowską, skąd biegnie w kierunku zbliżonym do południowego zachodu i na moście nad Rawą wchodzi na tereny Załęża. Za nim ulica skręca w prawo i kończy swój bieg na krzyżowaniu sterowanym sygnalizacją świetlną z ulicami Gliwicką i ks. P. Pośpiecha[1].
Ulica Żelazna to droga powiatowa nr 6580S o klasie drogi zbiorczej (Z). Szerokości jezdni wynosi 8,1 m[2] i na części odcinku posiada nawierzchnię brukowaną[3]. Łączna długość ulicy wynosi 598 m[4]. Jest ona w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach[5]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 26433[6], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 40-851[7].
Ulicą nie kursują pojazdy miejskiego transportu zbiorowego Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). Najbliższe przystanki znajdują się przy ulicy Chorzowskiej (Dąb Huta Baildon) i Gliwickiej (Załęże Pośpiecha)[8].
Zabudowę ulicy Żelaznej tworzą zarówno historyczne obiekty (gmach dyrekcji huty „Baildon”), jak i biurowce czy obiekty usługowo-handlowe[3], w tym kompleks Face2Face Business Campus[9] czy budynki biurowo-usługowe pod nr. 17b i 17c[10]. Dodatkowo na skrzyżowaniu ulic Żelaznej i Gliwickiej znajduje się niewielki skwer[11].
.jpg)
Wzdłuż późniejszej ulicy Żelaznej, prawdopodobnie jeszcze przed lokacją Dębu, został wytyczony trakt[12], który w 1360 roku był wzmiankowany jako via magna (łac. wielka droga). W Załężu droga ta prowadziła przez groblę stawu załęskiego[13]. W kierunku południowym prowadziła ona przez Załęską Hałdę i Ligoty do Piotrowic i dalej do Mikołowa, a w kierunku północnym do Bytkowa i Bańgowa ukośnie do późniejszej ulicy ks. P. Ściegiennego, gdzie łączyła się ze szlakiem łączącym Bytom z Czeladzią i dalej z Krakowem[12][13].
Prawdopodobnie w II połowie XVI wieku nad Rawą w rejonie późniejszej ulicy Żelaznej na wysokości siedziby Straży Miejskiej w Katowicach powstała kuźnica załęska[14], w której produkowano żelazo kowalne. Nie jest natomiast znana data jej zamknięcia – w 1736 roku była ona jeszcze zaznaczona na mapie, w latach 1746-1753 już na mapach jej nie ma, a na arkuszu z lat 1794–1795 w tym miejscu funkcjonował już młyn[15]. Na mapie z 1827 roku w tamtym rejonie zaznaczono grupę zabudowy[16]. Młyn działał do około 1855 roku[15].
W 1823 roku nad Rawą szkocki inżynier John Baildon rozpoczął budowę pudlingarni[17] – późniejszej huty „Baildon”[18]. Zakład rozbudowywano – na przełomie XIX i XX wieku, wzdłuż późniejszej ulicy Żelaznej na częściowo zasypanym załęskim stawie wzniesiono nowe budynku wydziałów produkcyjnych i administracyjnych[19], w tym 1908 roku budynek dyrekcji, a w późniejszych latach dobudowano wzdłuż ulicy kolejne budynki administracyjne. Od strony ulicy Żelaznej znajdował się główny wjazd do huty[20]. Sama zaś huta wyspecjalizowała się w produkcji stali wysokiej jakości, wyrobów walcowanych oraz wyrobów specjalnych[21].
.jpg)
W 1900 roku załęski odcinek ulicy nazwano Hüttenstrasse, a tę samą nazwę cztery lata później zyskał dębski fragment ulicy[22]. Przed I wojną światową wzdłuż ulicy znajdowały się także izba matki i dziecka oraz żłobek[3].
W 1920 roku drogę po obydwu stronach przemianowano na ulicę Hutniczą[22]. W 1924 roku tereny Dębu i Załęża, a w tym i ulicę Żelazną, włączono do Katowic[23]. Dębski fragment przemianowano na ulicę Żelazną, a załęski na ulicę Ludwika Labusa[22]. W przeciągu kolejnych kilku lat drogę wybrukowano[24].
W czasach niemieckiej okupacji Polski w latach 1939–1945 ulica w całości miała nazwę Hüttenstrasse[22].
.jpg)
W 1945 roku przywrócono przedwojenne nazwy obydwu odcinków, a w 1956 roku cała droga miała już jednolitą nazwę – ulica Żelazna[22]. W latach 1965–1969 na skrzyżowaniu ulic Chorzowskiej (wówczas F. Dzierżyńskiego) i Żelaznej została wzniesiona hala sportowa. Posiadała ona arenę o wymiarach 40×24 m i widownię z 1887 miejscami. Ostatnia ważna impreza sportowa odbyła się w niej w 1995 roku[25]. W 1981 roku po drugiej stronie ulicy oddano do użytku przychodnię[26].
W 1993 roku powstał Mega Club, którego jedną z siedzib był dawny budynek Laboratorium Prób Stali huty „Baildon”[27]. Sama zaś huta w 2001 roku ogłosiła upadłość[18]. Po jej upadku teren został zakładu rozparcelowany na szereg działek zabudowanych obiektami produkcyjnymi, która z biegiem czasu przeznaczono na różnego typu działalności[28].
W latach 2010–2012 gruntownie zmodernizowano dawny gmach dyrekcji huty „Baildon”[3]. W 2011 roku przy ulicy Żelaznej 18 oddano do użytku nową siedzibę Straży Miejskiej w Katowicach[29]. Przy skrzyżowaniu ulic Żelaznej i Chorzowskiej w latach 2018–2020 w miejscu hali sportowej wzniesiono kompleks biurowy Face2Face Business Campus[9]. We wrześniu 2023 roku rozpoczął się remont mostu nad Rawą w ciągu ulicy Żelaznej – w miejsce drewnianej konstrukcji zaprojektowano żelbetowy most[30]. 22 lipca 2024 roku most po remoncie został oddany do użytku[31].
Obiekty historyczne i zabytkowe:
- Gmach dyrekcji huty „Baildon” (ul. Żelazna 9) – z 1908 roku w stylu historyzującym o cechach neobaroku; jest to obiekt dwukondygnacyjny z podpiwniczeniem i poddaszem, wzniesiony na rzucie prostokąta i zwieńczony dachem wielospadowym krytym dachówką; fasada gmachu posiada trzy ryzality, z czego w środkowym znajduje się głownie wejście do budynku, a elewację zdobią dodatkowo ceglane lizeny[32],
- Kamienica (ul. Żelazna 24 / Gliwicka) – z II połowy XIX wieku i przebudowana na początku XX wieku; w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; kamienica posiada skromną artykulację ceglaną i oryginalną bramę wejściową[33].
Obiekty nieistniejące:
- Chałupa wiejska (ul. Żelazna 20a) – prawdopodobnie z końca XVIII wieku; był to obiekt wzniesiony w stylu tradycyjnym, drewniany na podmurówce kamiennej, tynkowany, parterowy i zwieńczony dachem dwuspadowym naczółkowym[34]; chata istniała jeszcze w 2003 roku[35].
W systemie REGON według stanu z marca 2024 roku było zarejestrowanych około 220 przedsiębiorstw z siedzibą przy ulicy Żelaznej. Były to m.in.: związki zawodowe, placówki opieki zdrowotnej, kancelaria radców prawnych, fundacja, biuro rachunkowe, przedsiębiorstwa handlowo-usługowe, kancelarie notarialne i inne[36]. Ponadto siedzibę ma tutaj Straż Miejska w Katowicach (ul. Żelazna 18)[37], a także funkcjonuje sklep sieci Netto (ul. Żelazna 23)[38].
Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Żelaznej przynależą do parafii św. Józefa[39].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
