Wojsko kwarciane

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Wojsko kwarciane – zaciężne oddziały wojskowe autoramentu narodowego istniejące tylko w Koronie od ustanowienia w 1563 roku kwarty przez Zygmunta II Augusta. Wywodziło się ono z formacji obrony potocznej powstałej w końcu XV wieku, będącej systemem obrony kresów południowo-wschodnich przed najazdami wojsk państw bezpośrednio z nimi sąsiadującymi, głównie Tatarami. Stanowiły one stałe siły zbrojne w odróżnieniu od pospolitego ruszenia czy oddziałów powoływanych doraźnie. Podlegali oni całkowicie władzy hetmana[1].

Przez całą historię swojego istnienia wojsko kwarciane działało na trzech głównych teatrach wojennych:

  • południe, okolice Kamieńca Podolskiego
  • wschód (walki z Moskwą)
  • północ (wojny ze Szwecją)

Odebranie nieprawnie zagarniętych królewszczyzn zwiększyło dochody skarbu królewskiego, co z kolei umożliwiło m.in. stałe finansowanie armii. Wymuszone przez ruch egzekucyjny uporządkowanie zarządu królewszczyznami, umożliwiło uchwalenie na sejmie w 1564 roku specjalnego funduszu, pochodzącego z ćwierci dochodów uzyskiwanych w dobrach królewskich. Była to tzw. kwarta (łac. quarta pars – czwarta część). W roku 1632 wprowadzono nową kwartę (duplę), która została przeznaczona na utworzenie artylerii królewskiej.

Fundusze zebrane na utrzymanie wojska kwarcianego były przechowywane od 1569 na zamku w Rawie Mazowieckiej jako tzw. skarb rawski. Od 1616 r. do skarbu w Rawie wpływały również dochody ze składów winnych oraz tzw. trzeci grosz od sprzedaży ołowiu. Oficjalnie, z płacenia kwarty były zwolnione starostwa: łuckie, włodzimierskie, krzemienieckie (województwo wołyńskie) oraz bracławskie i winnickie (województwo bracławskie). Taki stan prawny obowiązywał od 1569r. natomiast ich starostowie zgodzili się od 1590r. płacić je dobrowolnie.

Wojsko to liczyło zwykle od tysiąca do sześciu tysięcy ludzi. W czasie pokoju ich liczba była ograniczana. Kwarciani, chociaż nieliczni, stanowili kręgosłup obrony organizowanej w razie agresji nieprzyjaciela. W krótkim czasie, po dołączeniu do nich oddziałów prywatnych oraz Kozaków rejestrowych, potrafiono stworzyć armię liczącą nawet kilkanaście tysięcy żołnierzy, zdolną odeprzeć niemal każdy najazd. Uzupełnieniem dla nich było wojsko suplementowe – zawodowi żołnierze powoływani w momentach poważniejszego zagrożenia[2].

Wojsko kwarciane złożone było głównie z jazdy, oraz niewielkich ilości piechoty i artylerii. W jej oddziałach można było znaleźć formacje:

W 1652 r. kwarcianych połączono z wojskiem suplementowym i utworzono wojsko komputowe.