Wykładnia prawa
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Wykładnia prawa (zwana także interpretacją prawa lub egzegezą prawniczą) – pojęcie języka prawnego i języka prawniczego, które oznacza ustalenie „właściwego” znaczenia (sensu, zakresu, treści) jakiegoś fragmentu tekstu prawnego[1].
Można przez nią rozumieć:
- wykładnię prawa w ujęciu pragmatycznym, czyli proces (zespół czynności) zmierzający do ustalenia znaczenia interpretowanego fragmentu tekstu prawnego[1] lub ewentualnie otrzymania znaczenia normy prawnej (wzoru powinnego zachowania) derywowanej z takiego tekstu[2].
- wykładnię prawa w ujęciu apragmatycznym, czyli rezultat wykładni prawa w ujęciu pragmatycznym, tj. ustalone w jej toku znaczenie zinterpretowanego fragmentu tekstu prawnego[1] lub ewentualnie otrzymane w jej toku znaczenie normy prawnej (wzoru powinnego zachowania) derywowanej z takiego tekstu[2].
Przedmiotem wykładni prawa (tym, co jej podlega) jest tekst prawny, a więc przede wszystkim:
- akty prawa stanowionego: konstytucje, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, akty prawne o charakterze wewnętrznym, regulaminy, statuty itp.
- dotychczas wydane orzeczenia sądowe – zwłaszcza te ich części, jakie mogą mieć jakieś wpływ na to, jak są rozstrzygane są lub powinny być rozstrzygane sprawy przez sądy (gdy orzeczenia te są tzw. precedensami), albo które podlegają później egzekucji (głównie tzw. sentencja wyroku)
- teksty umów oraz innych dokumentów (np. testamentów)
- teksty/wypowiedziane słowa składające się na inne jeszcze wypowiedzi mające jakieś znaczenie w prawie, zwłaszcza tzw. w prawie cywilnym oświadczenia woli[1]
Ponadto przedmiotem wykładni/interpretacji może być zwyczaj prawny oraz zwyczaj, któremu prawo stanowione lub precedensowe, przyznaje możliwość bycia uzupełniającym źródłem prawa, jeśli miałby on formę ustalonej wypowiedzi, a także znaki graficzne, jakie mają wyrażać jakieś normy prawne, takie jak np. znaki drogowe oraz zachowania, jakie mają znaczenie prawne, pod względem komunikatu, jaki chciano nimi przekazać lub jaki pozwala się z nimi skojarzyć, zwłaszcza tzw. w prawie prywatnym oświadczenia woli składane per facta concludentia[3].
Dyskusyjne pozostaje to, czy przedmiotem wykładni są normy prawne derywowane z poddanego wykładni fragmentu tekstu prawnego czy też normy te wykładni już nie podlegają[4].
Jest to tzw. wykładnia sensu stricto w odróżnieniu od wykładni sensu largo zwanej też regułami egzegezy, która obejmuje ponadto reguły kolizyjne oraz wnioskowania prawnicze[5].
Przyczyny powodujące konieczność stosowania wykładni prawa:
- omyłki językowe zawarte w tekstach prawnych;
- zmiany społeczno-gospodarcze lub polityczne;
- nieprzewidzenie wszystkich możliwych do wystąpienia w życiu stanów faktycznych w momencie projektowania/uchwalania danego aktu prawnego;
- wyrażenie się w akcie prawnym w sposób nie odpowiadający intencji prawodawcy;
- zbyt ogólny charakter słów i zwrotów zawartych w tekstach prawnych;
- dążenie do tego, żeby prawo było sprawiedliwe i rozsądne;
- chęć nadania prawu efektywności (skutecznego realizowania celów, jakie chciano za jego pomocą osiągnąć)[6].