Zamarstynów

Zamarstynów^[3] (ukr. Замарстинів) – dzielnica Lwowa, w rejonie szewczenkowskim, pełni funkcje mieszkaniowo-usługowe; szpital, park.

Getto lwowskie na Zamarstynowie (1942)

Zamarstynów

Замарстинів

Dzielnica Lwowa
Zamarstynów, ul. Zamarstynowska (2016)
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Miasto	Lwów
Rejon	szewczenkowski
Data założenia	1423
W granicach Lwowa	10 maja 1930[1][2]
Położenie na mapie Lwowa Zamarstynów
Położenie na mapie Ukrainy Zamarstynów
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Zamarstynów
49°52′03″N 24°01′58″E

Historia

Wieś została założona na prawie niemieckim w 1423, prawo lokacji otrzymał Andreas Sommerstein. Wybudował tam dwór, który nazwał Sommersteinshof. Nazwa ta została z czasem spolszczona z fonetycznego „Zamersztejnof” na Zamarstynów. Do XVI wieku była w posiadaniu miasta Lwowa, w 1615 miasto spłaciło długi i Zamarstynów wszedł w skład gminy. Tereny zajmowane przez wieś miały dogodne położenie dla rozwoju rolnictwa toteż uprawiano tam warzywa i sadzono wysokoplenne sady. Wskutek zastawienia wsi przez Zebalda Worcela nastąpiła sprzedaż Zamarstynowa hetmanowi polnemu Mikołajowi Sieniawskiemu. 11 lutego 1695 miał miejsce najazd tatarski, który spowodował spalenie zabudowy wiejskiej i dworu rajcy miejskiego Dominika Wilczka. Po pierwszym rozbiorze Polski znacząco spadły ceny gruntów w okolicach Lwowa i mieszkańcy wsi zubożeli, ponadto zmniejszył się popyt na plony, a zatem i dochód gospodarstw zmalał. W pierwszych latach XIX wieku wieś ponownie sprzedano, ale rozwój Lwowa sprawił, że zaczęła stawać się przedmieściem. W 1890 Zamarstynów liczył 3379 mieszkańców, w tym 3257 Polaków, 47 Niemców i 44 Ukraińców. W 1917 miejscowy wiejski cmentarz stał się nekropolią dla okolicznych parafii. Podczas walk o Lwów w 1918 o Zamarstynów toczyły się ciężkie boje, ostatecznie wieś została zajęta przez Polaków, jako jedno z pierwszych przedmieść. Liczba mieszkańców wzrastała w szybkim tempie, w 1920 mieszkało tam ok. 12000 ludzi, w tym 6500 Polaków, 3500 Żydów i 2500 Ukraińców. Rozporządzeniem z 11 kwietnia 1930 gmina wiejska Zamarstynów została włączona do miasta, a zmiany wprowadzono w życie z dniem 10 maja 1930^[4][5]. Gdy włączano w 1930 Zamarstynów w granice Lwowa nowa dzielnica miała opinię siedliska robotniczej biedy i lumpenproletariatu (tak przedstawia ją np. Gabriela Zapolska w powieści O czym się nie mówi). W tamtym czasie wybudowano m.in. cerkiew greckokatolicką pw. św. Paraskiewy, kościół rzymskokatolicki pw. św. Marcina. Na Zamarstynowie ulokowała się również fabryka wódek Józefa Baczewskiego. W 1934 oddano do użytku pierwszą dużą szkołę powszechną, w 1939 otworzono drugą, a razem z nią duży basen miejski. W latach trzydziestych do dzielnicy wydłużono linię tramwajową, powstało również centralne więzienie wojskowe dla komendantur w Polsce południowo-wschodniej. W 1938 obszar dzielnicy wynosił 1353 ha^[6]. Na początku 1939 mieszkało tutaj 35 procent mieszkańców Lwowa.

Osobny artykuł: Więzienie na Zamarstynowie.

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 lotnictwo niemieckie zbombardowało Zamarstynów, spłonęła m.in. fabryka Baczewskiego. Po agresji ZSRR na Polskę i wkroczeniu do Lwowa Armia Czerwona zamieniła polski zakład karny na więzienie polityczne NKWD. W 1941 po rozpoczęciu wojny radziecko-niemieckiej i wkroczeniu wojsk niemieckich więźniowie zostali zamordowani i pochowani w zbiorowych mogiłach na Cmentarzu Zamarstynowskim, Gestapo zamknęło znaczną część dzielnicy i zorganizowało getto żydowskie liczące 136 tysięcy zatrzymanych. Większość ludności żydowskiej została transportami wywieziona do obozu zagłady w Bełżcu, część zginęła z głodu lub podczas egzekucji na miejscu^[7].

W czasie pierwszej okupacji sowieckiej na Zamarstynowie istniało więzienie śledcze KGB, opisane w artykule Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946.

Po 1945 znaczna część zabudowy została zburzona, wybudowano od podstaw osiedle mieszkaniowe, miejski szpital kliniczny i doprowadzono linię trolejbusową. W 1967 zniwelowano część cmentarza, w miejscu mogił wybudowano szkołę i boiska sportowe. Na wzniesieniach znajdujących się w północnej części Zamarstynowa powstał w latach 70. XX wieku Park Zamarstynowski, obejmuje on swoim terenem część cmentarza katolickiego i cmentarz jeńców niemieckich.

Przypisy

1. Dz.U. z 1930 r. nr 35, poz. 286.
2. 73. Komunikat. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 5, s. 100, 1 kwietnia 1931.
3. Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Maciej Zych (opr. red.). Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013, s. 344. ISBN 978-83-254-1988-2.
4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 kwietnia 1930 r. o rozszerzeniu granic miasta Lwowa w województwie lwowskiem (Dz.U. z 1930 r. nr 35, poz. 286).
5. 73. Komunikat. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 5, s. 100, 1 kwietnia 1931.
6. Kronika miejska. Obszar Lwowa i jego dzielnic. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 210 z 16 września 1938.
7. Lvov, Holocaust Encyclopedia, United States Holocaust Memorial Museum. (ang.) [dostęp 23-10-2008]

Linki zewnętrzne

• Zamarstynów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 362.
• Borys Melnik, Ulice Lwowa - Ulica Zamarstynowska. mankurty.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-01)].
• Explorer Lwów, Cmentarze Lwowa