Aneksja Tybetu przez Chińską Republikę Ludową

Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza pokonała tybetańską armię pod Czamdo 7 października 1950. Atak ten rozpoczął kampanię Pekinu mającą na celu przyłączenie Tybetu do Chińskiej Republiki Ludowej^[1]. Zachodnie i tybetańskie źródła nazywają tę akcję zbrojną inwazją^[5]. W Chinach to wydarzenie nazywane jest „pokojowym wyzwoleniem Tybetu” (和平解放西藏)^[6][7].

Aneksja Tybetu przez Chińską Republikę Ludową

Chińskie wojska maszerują przez Tybet, 1950
Czas	7 października 1950 – 2 maja 1951
Miejsce	Tybet
Wynik	zwycięstwo Chin, podpisanie siedemnastopunktowego porozumienia, które formalnie przyłączyło Tybet do Chińskiej Republiki Ludowej[1]
Strony konfliktu
Tybet[2]  Chiny
Dowódcy
Ngapoi Liu Bocheng
Siły
8,5 tys.[3] 40 tys.[3]
Straty
180[4] 114[4]
Położenie na mapie Chin miejsce bitwy
29°36′00,0000″N 91°06′00,0000″E

Tło historyczne

W 1911 roku, po wybuchu w Chinach rewolucji Xinhai i obaleniu dynastii Qing, wybuchły zamieszki w szeregach stacjonujących w Tybecie wojsk chińskich, które wystąpiły przeciwko ambanowi. Republikanie wezwali żołnierzy do powrotu do domu^[8]. Korzystając z okazji Tybetańczycy zaatakowali chiński garnizon, rząd w Lhasie wypowiedział Chinom wojnę, a władzę w kraju przejął Departament Wojenny i zgromadzenie narodowe^[8]. Po negocjacjach z Brytyjczykami wojska chińskie zostały wycofane przez terytorium Indii. W kwietniu 1912 roku nowy republikański rząd Chin ogłosił zniesienie dotychczasowej autonomii Tybetu, Mongolii Zewnętrznej i Xinjiangu i traktowaniu ich odtąd jak zwykłe chińskie prowincje^[8]. W styczniu 1913 roku do Lhasy wrócił z wygnania XIII Dalajlama, ogłaszając niepodległość Tybetu^[8]. Deklarację niepodległości uznała jedynie, na zasadzie wzajemności, Mongolia Zewnętrzna^[8].

W odpowiedzi na tybetańską deklarację niepodległości Wielka Brytania ogłosiła, że nadal uznaje Chiny za suwerena Tybetu, jednocześnie sprzeciwiając się ewentualnemu zbrojnemu rozwiązaniu konfliktu. Na konferencji w Simli na przełomie 1913 i 1914 roku z udziałem strony chińskiej, tybetańskiej i brytyjskiej ustalono podział Tybetu na część wewnętrzną, która miała zostać przyłączona do Chin, i zewnętrzną, znajdującą się pod chińskim protektoratem. Porozumienie to nie weszło w życie wskutek sprzeciwu strony tybetańskiej wobec chińskiego projektu przeprowadzenia linii granicznej^[8]. Wojska tybetańskie wyparły Chińczyków z części Khamu, który w 1918 podzielono na część chińską i tybetańską^[8].

XIII Dalajlama opowiadał się za pełną niepodległością Tybetu, na skutek czego kolejne próby rozmów chińsko-tybetańskich w latach 20. i 30. nie przynosiły rezultatów^[8]. Po śmierci XIII Dalajlamy Tybet zaczął pogrążać się w izolacji^[8]. Jej wyrazem była m.in. odmowa na transport brytyjskiej pomocy dla walczących z Japonią Chin^[8]. W 1942 roku rząd Stanów Zjednoczonych zapewnił Czang Kaj-szeka, że uznaje chińskie pretensje wobec Tybetu^[8].

Przebieg

Chińscy i tybetańscy przywódcy na oficjalnym przyjęciu z okazji „pokojowego wyzwolenia”

Oddziały chińskie wkraczają do Lhasy, październik 1951

W styczniu 1950 roku premier Indii Jawaharlal Nehru nawiązał stosunki dyplomatyczne z rządem Chińskiej Republiki Ludowej i potwierdził prawa Chin jako suwerena Tybetu^[8].

Według Samdhong Rinpoche i XIV Dalajlamy, 1 stycznia 1950 Chiny obiecały „wyzwolić” Tybet. Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza wkroczyła do wschodniego Tybetu (Czamdo) 7 października 1950^[3]. Szybko przemieszczające się chińskie jednostki otoczyły (mając przewagę liczebną) tybetańskie oddziały. Obrońcy podjęli walkę pod Qamdo, ale musieli skapitulować wobec odcięcia ich od stolicy i przewagi chińskiej. 19 października kolejnych 5 tys. tybetańskich żołnierzy poddało się^[3]. Po konfiskacie ich broni, chińscy żołnierze przeprowadzili wśród nich ideologiczne pogadanki nt. socjalizmu i podarowali im niewielkie kwoty pieniędzy, po czym pozwolono im wrócić do domów^[3].

Chińska armia kontynuowała marsz do centralnego Tybetu, lecz zatrzymała się około 200 km od Lhasy (miejsce to zostało nazwane przez Chińczyków „granicą Środkowego Tybetu”^[5]) i zażądała od Tybetu poddania się „pokojowemu wyzwoleniu”^[3].

Chińczycy, mimo posiadania przytłaczającej przewagi militarnej, starali się również pozyskać przychylność mieszkańców Tybetu^[3]. Miejscowa ludność była traktowana bardzo dobrze, budowano drogi, a zatrudnionym Tybetańczykom płacono za wykonaną pracę^[3]. Według Dalajlamy, chińska armia nie atakowała cywilnej ludności: Chińczycy byli bardzo zdyscyplinowani. Byli jak brytyjscy żołnierze (w 1904). Nawet lepsi od Brytyjczyków, ponieważ rozdali trochę pieniędzy (mieszkańcom i lokalnym władcom). Dokładnie to zaplanowali^[3].

Chińczycy wysłali oswobodzonych więźniów (wśród nich był Ngapo Ngałang Dzigme, uprowadzony gubernator Khamu), by negocjowali z Dalajlamą w ich imieniu^[3]. Chiny obiecały, że jeśli Tybet pozwoli się „pokojowo wyzwolić”, to tybetańskie elity zachowają swoje przywileje i siłę. W tym samym czasie Dzigme i inni oswobodzeni poświadczali, że byli dobrze traktowani przez Chińczyków^[3]. 7 listopada 1950 rząd tybetański zwrócił się do ONZ z prośbą o wysłanie do Tybetu misji. Wielka Brytania i Indie wniosły o odłożenie sprawy, ZSRR uznał Tybet za integralną część Chin, a postulat rządu tybetańskiego poparł jedynie rząd Salwadoru^[9]. Ostatecznie, ONZ nie zainteresowała się sprawą, ponieważ chińska armia zatrzymała się i postawiła na pokojowe negocjacje^[3]. Militarna presja, raporty o dobrym traktowaniu i brak międzynarodowego wsparcia przekonały Tybetańczyków do rozpoczęcia negocjacji z chińską armią^[3].

Kilka miesięcy później, w maju 1951, reprezentanci Tybetu podpisali w Pekinie siedemnastopunktowe porozumienie z rządem Chińskiej Republiki Ludowej, potwierdzając chińskie zwierzchnictwo nad Tybetem. Porozumienie było ratyfikowane w Lhasie kilka miesięcy później^[10][1].

Statystyki

Tybetańczycy i zachodnie rządy

Tybetańczycy i niektóre zachodnie rządy oskarżyły Chińską Republikę Ludową o stosowanie terroru po zakończeniu inwazji, która według nich doprowadziła do śmierci blisko 1,2 miliona Tybetańczyków. Chiny zdecydowanie zaprzeczają tym doniesieniom. Badacze również podają w wątpliwość te dane, ponieważ oficjalny spis ludności w Tybecie z 1953 zanotował tylko 1,27 miliona mieszkańców^[11].

Samdhong Rinpocze i XIV Dalajlama

Według Samdhong Rinpocze i czternastego Dalajlamy, w 1962 roku zostało tylko 70 z 2500 klasztorów w Tybetańskim Regionie Autonomicznym, a blisko 93% mnichów zostało zmuszonych siłą do opuszczenia swych klasztorów. Podają oni, że w latach 1950-1976 straty wśród ludności tybetańskiej przedstawiają się następująco: 173 221 Tybetańczyków zginęło w więzieniach i obozach pracy, 156 758 zostało straconych, 342 970 zmarło z głodu, 432 705 zginęło w walkach i powstaniach, 92 731 przez tortury i 9002 przez samobójstwo^[5].

Następstwa

Pomnik Pokojowego Wyzwolenia Tybetu, wzniesiony w Lhasie w 2001 roku

29 kwietnia 1954 Indie podpisały porozumienie z Chinami, uznając terytorium Tybetu za integralną część Chin^[9].

Część populacji Tybetu była chłopami pańszczyźnianymi, którzy przynależeli do ziemi należącej do klasztorów i tybetańskich arystokratów^[12][13]. Tybetańscy uchodźcy zaznaczali jednak, że chłopi pańszczyźniani stanowili bardzo mały procent społeczeństwa i argumentowali, że Tybet uwspółcześniłby się sam, bez interwencji Chin. Jednakże rząd chiński twierdził, że w 1951 duża część Tybetańczyków była wciąż poddanymi i oświadczył, że tybetański rząd hamował rozwój kraju podczas swych samodzielnych rządów w latach 1913-1959 i sprzeciwiał się wszelkim propozycjom modernizacji kraju, zaproponowanym przez Chiny^[14].

Siedemnastopunktowe porozumienie zostało należycie wprowadzone w życie w Tybecie. Jednakże, wschodni Kham i Amdo znajdowały się poza zasięgiem władzy administracyjnej tybetańskiego rządu w Lhasie i były traktowane jak pozostałe chińskie prowincje – włączając w to pełną redystrybucję ziemi. W 1954 XIV Dalajlama i X Panczenlama udali się do Pekinu. Rezultatem wizyty było powołanie rok później Komitetu Przygotowawczego do ustanowienia Tybetańskiego Regionu Autonomicznego^[9]. Z tego powodu w tych prowincjach wybuchł bunt w 1956, wspierany przez amerykańskie CIA, który rozprzestrzenił się na Lhasę i przerodził w powstanie tybetańskie, które skończyło się porażką tybetańskich partyzantów i przymusową ucieczką Dalajlamy do Indii. Opór trwał jednak aż do 1972, kiedy to CIA nagle skończyło wspierać partyzantów.