Asarhaddon

Asarhaddon, właśc. Aszur-aha-iddina (akad. Aššur-aha-iddina, biblijny Asarhaddon) – król Asyrii z dynastii Sargonidów, syn Sennacheryba; panował w latach 681–669 p.n.e.^[1]

Asarhaddon

Aššur-aha-iddina

fragment steli Asarhaddona z wizerunkiem tego króla; zbiory Muzeum Pergamońskiego w Berlinie.
król Asyrii
Okres	od 681 p.n.e. do 669 p.n.e.
Poprzednik	Sennacheryb
Następca	Aszurbanipal
Dane biograficzne
Dynastia	Sargonidzi
Data śmierci	669 p.n.e.
Ojciec	Sennacheryb
Matka	Naqi’a
Rodzeństwo	Arda-Mulissi, Szadditu
Żona	Eszarra-hamat
Dzieci	Sin-nadin-apli, Szamasz-szuma-ukin, Szamasz-metu-uballit, Aszurbanipal, Aszur-takisza-liblut, Aszur-mukin-pale’a, Aszur-etel-szame-erseti-muballissu, Sin-per’u-ukin, Szerua-eterat, Aszur-szarrani-muballissu

Imię

Rodzime, akadyjskie imię tego władcy brzmi Aššur-aha-iddina^[1] i znaczy „bóg Aszur dał mi brata”^[2]. W Biblii, w której władca ten wzmiankowany jest w 2 Księdze Królewskiej, Księdze Ezdrasza i Księdze Izajasza^[3], jego imię uległo zniekształceniu i zapisywane było w następujący sposób:

imię Aššur-aha-iddina w zapisie biblijnym	miejsce w Biblii
	2 Krl 19:37	Ezr 4:2	Iz 37:38
zapis hebrajski w Kodeksie Leningradzkim	אֵֽסַר־חַדֹּן /e·sar-chad·don/[4]	אֵסַר חַדֹּן /e·sar chad·don/[5]	אֵֽסַר־חַדֹּן /e·sar-chad·don/[6]
zapis grecki w Septuagincie	ασορδαν /asordan/[7]	ασαραδδων /asaraddōn/[8]	ασορδαν /asordan/[9]
zapis łaciński w Wulgacie	Eseraddon[10]	Asoraddan[11]	Asoraddon[12]

W polskich przekładach Biblii imię tego władcy zapisywane jest zwykle Asarhaddon:

polskie przekłady Biblii	miejsce w Biblii
	2 Krl 19:37[13]	Ezr 4:2[14]	Iz 37:38[15]
Biblia gdańska	Assarhaddon	Assarhaddon	Assarhaddon
Biblia poznańska	Asarchaddon	Assarhaddon	Asarchaddon
Biblia warszawsko-praska	Asarhaddon	Asarhaddon	Asarhaddon
Biblia Tysiąclecia	Asarhaddon	Asarhaddon	Asarhaddon
Biblia warszawska	Asarhaddon	Asarchaddon	Asarhaddon
Przekład Nowego Świata	Asarhaddon	Asarhaddon	Asarhaddon

W Kanonie Ptolemeusza występuje on pod imieniem Asaradinos^[16].

Walka o władzę

Władzę początkowo sprawował w Babilonii jako namiestnik z ramienia ojca. Po zamordowaniu Sennacheryba przez przyrodnich braci rozpoczął wojnę o zagrożony tron. Po 6 tygodniach walk ojcobójcy zbiegli do Urartu i Asarhaddon, mając poparcie armii, przejął władzę w kraju.

Polityka wobec Babilonii

Prowadził pojednawczą politykę względem Babilonii, która szczególnie ucierpiała od najazdów jego ojca. Pozwolił na odbudowanie zburzonego Babilonu. Walczył z plemionami Bit-Jakini będącymi ciągłym źródłem niepokojów w Babilonii. W celu stłumienia rozruchów nakazał przeprowadzenie kampanii w rejonie wschodniego Tygrysu. Akcja zakończyła się sukcesem, pokonani przywódcy chaldejscy zbiegli do Elamu, a na ich miejsce zostali wprowadzeni lennicy sprzyjający Asyrii. Usprawnił administrację oraz nakazał zwrot majątku wygnańcom, którzy potrafili wykazać się prawem własności. Przyczyniło się to do wzrostu zamożności mieszkańców i umocnieniu władzy asyryjskiej w Babilonii. Dzięki temu mógł wykorzystać Babilonię jako bazę wypadową do walki z Persami w czasie wyprawy na Pustynię Słoną. Pozycja Assarhaddona w Babilonie była na tyle silna, że atak elamicki w 675 p.n.e. nie spowodował anty-asyryjskiej rewolty^[17].

Kampania przeciwko Sydonowi

W zachodniej części imperium głównym źródłem niepokojów było miasto Sydon na wybrzeżu fenickim. Król Sydonu Abdi-Milkutti wraz z lokalnym królem Sanduarrim wszczął rebelię przeciwko Asyrii. Asarhaddon zdobył miasto w 677 p.n.e., pojmał obu królów i skazał ich na śmierć. Sydon zburzył, a jego ludność deportował do Asyrii. W celu zachowania kontroli nad tym terenem założył w pobliżu warownię. Na uroczystości jej poświęcenia było 22 królów ziem zachodnich, co miało być przestrogą dla przyszłych buntowników^[18].

Relacje z ludami koczowniczymi

Niepokoił się szczególnie nowymi ludami koczowniczymi, Scytami i Kimerami, które z północy zaczęły zagrażać Asyrii. Urartu osłabione przez wojny z Asyrią nie mogło już spełniać roli zapory przed nomadycznymi plemionami przekraczającymi Kaukaz. Początkowo asyryjscy gubernatorzy starali się zbrojnie odeprzeć ataki północnych plemion. W 679 p.n.e. zorganizowali skuteczną wyprawę zbrojną, lecz napór ich ciągle wzrastał. Pod koniec panowania Assarhaddona północne prowincje imperium: Hilakku i Tabal zostały utracone^[19]. Brak widocznych militarnych sukcesów skłoniły króla do zneutralizowania ich poprzez pertraktacje i zawiązanie z nimi sojuszu. Ze Scytami udało się osiągnąć nawet czasowe porozumienie dzięki wydaniu za scytyjskiego króla Bartatua córki Assarhaddona^[20]. Ten zabieg nie tylko odsunął na pewien czas perspektywę ataku z ich strony, lecz skierował Scytów przeciwko Medom, którym narzucili swoją zwierzchność.

Stosunki z Medami

Assarhaddon poświęcił dużo uwagi rosnącym w siłę plemionom medyjskim. Starał się uregulować relacje z Medami poprzez narzucenie lokalnym książętom plemiennym traktatów wasalnych uznających zwierzchnią władzę króla asyryjskiego. Najobszerniejszym takim aktem z 672 p.n.e. jest porozumienie z medyjskim władcą Ramataią z kraju Urakazabarna. Dokument zobowiązuje Medów do uznania zwierzchnictwa króla Asyrii, określa zasady sukcesji po śmierci Assarhaddona, nakazuje pomoc w potrzebie jego następcy i zachowanie mu wierności^[21].

Stela Asarhaddona upamiętniająca jego zwycięstwo w 671 r. p.n.e. nad faraonem egipskim Taharką; zbiory Muzeum Pergamońskiego w Berlinie

.

Podbój Egiptu

Przyczyną wojny z Egiptem była polityka faraona Taharki w miastach fenickich. W 675 p.n.e. kuszycki władca z powodzeniem nakłonił króla Tyru do buntu przeciwko Asyrii. Assarhaddon chcąc uderzyć w źródło niepokojów w tym rejonie w 674 p.n.e. dokonał inwazji na Egipt, który nieustannie podburzał lokalnych władców Fenicji. Linie zaopatrzenia wystawione na ataki plemion arabskich oraz opór faraona Taharki skutecznie powstrzymały atak.

W 671 p.n.e. armia asyryjska ponownie pomaszerowała na Egipt. Tym razem faraon Taharka z dynastii kuszyckiej poniósł klęskę i wycofał się do Górnego Egiptu, Memfis zostało zdobyte i splądrowane, a książęta Dolnego Egiptu, m.in. Necho z Sais uznali władzę Assarhaddona. Wprowadzono 22 asyryjskich namiestników w Dolnym Egipcie. Król asyryjski przyjął też tytuł króla Dolnego i Górnego Egiptu oraz Etiopii, jednak dwóch ostatnich krajów nie zdobył i nie miał nad nimi żadnej władzy^[22].

W 669 p.n.e., gdy władza asyryjska nad Egiptem została utracona, król zorganizował nową ekspedycję, lecz w czasie drogi zmarł.

Sztuka asyryjska w dobie Asarhaddona

Podbój licznych ośrodków kultury na obszarze Bliskiego Wschodu nie pozostał bez wpływu na charakter sztuki imperium asyryjskiego w tym okresie. Do miast Asyrii nie tylko trafiły bogactwa materialne w postaci wyrobów artystycznych i danin, ale też rzesze rzemieślników którzy odcisnęli swoje piętno na stylu wytwarzanych wyrobów. Szczególnie kość słoniowa stała się w tym czasie modna wśród Asyryjczyków. W Forcie Salmanasara w Kalchu odkryto kolekcję rzeźb z kości słoniowej oraz dużą ilość nieobrobionego jeszcze materiału. Cechą charakterystyczną tego zbioru jest ich styl, większość bowiem wytworzona była pod wpływem sztuki egipskiej i pozostającej pod jej silnym oddziaływaniem sztuki syro-fenickiej^[23].

Sukcesja

Asarhaddon miał 6 synów. Najstarszy, Sin-nadin-apli, zmarł najprawdopodobniej wkrótce po tym, jak wyznaczony został na następcę tronu^[24]. W 672 r. p.n.e. Asarhaddon na tron wyznaczył młodszego syna Aszurbanipala wydając szereg traktatów w których domagał się od poddanych i lenników uznania i respektowania jego woli.