Atropina

Atropina (łac. atropinum) – organiczny związek chemiczny z grupy alkaloidów tropanowych, ester 3-hydroksytropanu i kwasu 3-hydroksy-2-fenylopropanowego. Antagonista pozazwojowych receptorów muskarynowych M1-M2. Nie wykazuje istotnego działania na pozostałe receptory muskarynowe^[7]. Stosowana jako lek rozkurczowy i środek rozszerzający źrenice. Jest racematem składającym się z dwóch enancjomerów różniących się konfiguracją przy atomie 2 grupy fenylopropanianowej; enancjomer 2S to hioscyjamina (L-atropina), wykazująca silniejsze działanie niż racemat.

Atropina

Enancjomery atropiny
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) 3-hydroksy-2-fenylopropanian 8-metylo-8-azabicyklo[3.2.1]oktan-3-ylu Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. atropinum, atropini sulfas[1] (siarczan atropiny)
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C17H23NO3
Masa molowa	289,37 g/mol
Wygląd	biały lub prawie biały krystaliczny proszek lub bezbarwne kryształy
Identyfikacja
Numer CAS	51-55-8 5908-99-6 (siarczan)
PubChem	174174
DrugBank	DB00572
SMILES CN1C2CCC1CC(C2)OC(=O)C(CO)C3=CC=CC=C3
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie 2,2 g/l[2][3] w innych rozpuszczalnikach etanol: łatwo rozpuszczalna chlorek metylenu: łatwo rozpuszczalna Temperatura topnienia 118,5 °C[3][2] Temperatura sublimacji 93-110 °C (wysoka próżnia)[4] logP 1,83[4] Zasadowość (pKb) pKBH+ = 9,7[5] lub 9,4[4][3]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[6] Niebezpieczeństwo Zwroty H H330, H300 Zwroty P P260, P264, P284, P301+P310, P310 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI[6] Silnie toksyczny (T+) Zwroty R R26/28 Zwroty S S1/2, S25, S45 Numer RTECS CK0700000 Dawka śmiertelna LD50 30 mg/kg (mysz, dożylnie)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	A03BA01 S01FA01 A03CB03 V03AB54
Farmakokinetyka Działanie rozszerzające mięśnie gładkie, przeciwartymicze, rozszerzające źrenice, w zatruciach związkami fosforoorganicznymi Okres półtrwania 3±0,9 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek 14–22% Metabolizm wątrobowy Wydalanie 13–50% z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, domięśniowo, dożylnie, miejscowo

Występuje naturalnie w wielu roślinach rodziny psiankowatych (Solanaceae), m.in.: pokrzyku wilczej jagodzie (Atropa belladonna), bieluniu dziędzierzawie (Datura stramonium) czy lulku czarnym (Hyoscyamus niger)^[8].

Wpływ na organizm

Atropina poraża zakończenia przywspółczulnego układu nerwowego, blokując receptory muskarynowe^[9], co skutkuje obniżeniem wydzielania gruczołowego oraz rozkurczem mięśni gładkich przewodu pokarmowego, oskrzeli i układu moczowego. Poraża akomodację oka i rozszerza źrenice, przyspiesza tętno. W małych dawkach pobudza ponadto korę mózgową, a także działa negatywnie na układ pozapiramidowy i ośrodek wymiotny. W dużych dawkach wywołuje natomiast tzw. śpiączkę atropinową (dawna metoda leczenia chorób psychicznych).

Zatrucie atropiną charakteryzuje się szeregiem poniższych objawów^[10][11]:

• zaczerwienienie twarzy – wskutek poszerzenia naczyń skóry właściwej,
• bardzo rozszerzone źrenice, upośledzenie ostrości wzroku, zaburzenia akomodacji, światłowstręt, wzrost ciśnienia śródgałkowego u chorych na jaskrę z zamkniętym kątem przesączania,
• suchość śluzówek (kserostomia) z towarzyszącą jej utratą smaku oraz suchość skóry,
• trudności w przełykaniu spowodowane utrudnionym formowaniem kęsów przy zmniejszonym wydzielaniu śliny,
• przyspieszona akcja serca,
• zatrzymanie moczu,
• porażenie perystaltyki jelita,
• hipertermia – w dużych dawkach atropiny, wskutek zahamowania wydzielania potu,
• stany pobudzenia, omamy i drgawki kloniczne, głęboka utrata przytomności wraz z zejściem śmiertelnym w wyniku ośrodkowego porażenia oddechu.

Zapamiętanie wyglądu osoby zatrutej atropiną ułatwia mnemotechnika:

Czerwony jak burak, rozpalony jak piec, suchy jak pieprz, ślepy jak nietoperz, niespokojny jak tygrys w klatce^[12].

Leczenie ostrego zespołu antycholinergicznego polega na zapobieżeniu dalszego wchłaniania substancji, leczeniu objawowym oraz zastosowaniu benzodiazepin oraz fizostygminy. Ważne jest zabezpieczenie pobudzonego chorego przed urazem^[10][11].

Zastosowanie

Ampułki zawierające atropinę

W lecznictwie atropina używana jest zazwyczaj w postaci siarczanu. Atropina w związku z hamowaniem skurczu oskrzeli i wydzielania z dróg oddechowych oraz blokowaniem odruchów z nerwu błędnego jest używana w premedykacji przed znieczuleniem ogólnym^[10][13].

Atropina stosowana jest do przywracania prawidłowej pracy serca przy bradykardii. Do 2010 r. podawano ją także w ramach akcji resuscytacyjnej w rozkojarzeniu elektromechanicznym oraz asystolii, jednak według najnowszych wytycznych nie jest zalecana do stosowania przy zatrzymaniu krążenia^[14]. Typową dawką dożylną jest 0,5 mg (pod kontrolą EKG do maksymalnie 3 mg). Dawki mniejsze niż 0,5 mg mogą paradoksalnie pogłębić bradykardię^[15]. Atropina nie powinna być podawana pacjentom po przeszczepie serca, ponieważ może wywołać zaawansowany blok serca lub zatrzymanie zatokowe^[16].

Znajduje zastosowanie w leczeniu stanów spastycznych przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowodów, w tym w spastycznych zaparciach, skurczu odźwiernika, kolce żółciowej i kolce nerkowej^[10][13].

W okulistyce używa się atropiny w długotrwałym rozszerzeniu źrenicy w zapaleniu tęczówki i ciała rzęskowego w celu zapobieżeniu zrostom. Jest używana również jako lek rozszerzający źrenice w celach diagnostycznych. Nie powinna być stosowana u osób prowadzących pojazdy mechaniczne^[13].

Jest odtrutką w przypadku zatruć spowodowanych inhibitorami acetylocholinoesterazy, do których należą niektóre związki fosforoorganiczne, wśród nich fosforoorganiczne pestycydy i bojowe środki trujące, takie jak soman, sarin, tabun i VX, a także niektóre pestycydy karbaminianowe^[17].