Autoportret z żoną (obraz Stanisława Wyspiańskiego)

Autoportret z żoną – obraz Stanisława Wyspiańskiego wykonany techniką pastelową w 1904 roku^[1]. Znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie i jest prezentowany w Muzeum Stanisława Wyspiańskiego^[1]. W literaturze obraz ten uznawany jest za jedyny autoportret artysty, na którym widoczna jest druga osoba^[2].

Autoportret z żoną

Autor	Stanisław Wyspiański
Rodzaj	autoportret
Data powstania	1904
Medium	pastel na papierze
Wymiary	47,7 × 62,2 cm, 54, 5 x 69, 5 cm w ramie
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Kraków
Lokalizacja	Muzeum Narodowe

Historia

Obraz powstał cztery lata po ślubie Wyspiańskich, który odbył się 18 września 1900 roku w Krakowie^[3]. Stanisław Wyspiański przedstawił na nim siebie oraz żonę Teodorę Teofilę Wyspiańską^[4]. W 1906 roku obraz został zakupiony przez Feliksa Jasieńskiego, który podarował go Muzeum Narodowemu w Krakowie w 1920 roku^[5][6].

Opis

Obraz jest portretem podwójnym małżeństwa Wyspiańskich^[2]. Teofila Wyspiańska znajduje się w lewej części pola obrazowego, tuż za mężem. Charakteryzują ją duże, niebieskie oczy, pełne usta i szeroki nos. Kobieta ubrana jest w barwny, wzorzysty strój i czerwoną chustę. Jej szyję ozdabiają czerwone korale, na których badacze dostrzegli medalik z Matką Bożą^[7]. W literaturze strój ten identyfikowany jest jako krakowski^[8][9]. Stanisław Wyspiański zajmuje prawą stronę w polu obrazowym, obok żony. Mężczyzna jest zwrócony w ujęciu ¾ w prawo^[8]. Charakteryzują go duże, niebieskie oczy, zarost oraz przerzedzone włosy zaczesane na czoło^[10]. Ubrany jest w białą koszulę oraz jasnobrązową, kożuchową kamizelkę (serdak) z czarnym, futrzanym kołnierzem^[8][11]. Małżeństwo przedstawiono na neutralnym tle, które stanowiło częsty element kompozycyjny w portretach artysty^[12].

Analiza

Małżeństwo zajmuje niemal całą powierzchnię pola obrazowego. Ramy obrazu przecinają korpusy postaci. Kompozycję wyznaczono za pomocą secesyjnej (dekoracyjnej i płynnej) linii, którą dopełnia płaska plama barwna^[4][13].

Interpretacja

Autoportret z żoną jest uważany za symboliczny obraz Stanisława Wyspiańskiego^[9]. W literaturze interpretowany jest w kategoriach manifestu artystycznego^[14][11]. Małżeństwo Wyspiańskich spotkało się z dezaprobatą rodziny i bliskich artysty oraz środowiska krakowskiej inteligencji, które nazywało związek mezaliansem^[14]. Żona Wyspiańskiego, będąca przedstawicielką chłopstwa, urodziła się w podtarnowskiej wsi Konary, natomiast Wyspiański urodził się w Krakowie^[14][15][16]. W liście do Stanisława Lacka z 7 maja 1905 roku Stanisław Wyspiański napisał:

Wszystko zaś jest komedia „społeczna”, gdyż nie mogą przenieść na sobie tego, że moja żona nie jest z „miastowych” z tak zwanej inteligencji i daliby połowę życia za jaki skandal, którego doczekać się nie mogą zrozpaczeni, za jaką udaną intrygę lub wszelkiego rodzaju podłość^[17][18].

Na obrazie mężczyznę przedstawiono w codziennym ubraniu chłopskim, natomiast Teofilę w stroju odświętnym^[14][11]. Ten symboliczny gest odczytywany jest przez badaczy jako akt wsparcia i solidarności skierowany wobec żony^[19][11]. Kompozycyjne umiejscowienie artysty między małżonką a widzem jest także interpretowane jako próba osłonięcia jej przed krytyką społeczną, z którą mierzyła się na co dzień^[19]. A skierowane na widza oczy małżonków mają wyrażać pewność siebie i dumę z noszonych strojów, a tym samym lekceważący stosunek wobec stanu mieszczańskiego męża^[19][14].

Wystawy

Autoportret z żoną pojawiał się na wystawach tematycznych oraz monograficznych, tj. poświęconych twórczości Stanisława Wyspiańskiego. Oto wybrane z nich:

• ,,Sami złożycie stos...": Pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego, 08.12.2007-09.03.2008, Muzeum Narodowe w Krakowie,
• Wyspiański, 28.11.2017 – 05.05.2019, Muzeum Narodowe w Krakowie,
• Skarbiec Wyspiańskiego, 11.10.2019 – 01.03.2020, Muzeum Narodowe w Krakowie^[1][20].