Chełmińska Brygada Obrony Narodowej

Chełmińska Brygada Obrony Narodowej – brygada Obrony Narodowej Wojska Polskiego II RP.

Chełmińska ON

Obrona Narodowa w 1939

Chełmińska Brygada Obrony Narodowej

Pomorska Brygada Obrony Narodowej

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1937
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Chełmińska
Dowódcy
Pierwszy	płk Tomasz Mazurkiewicz
Ostatni	płk dypl. Antoni Jan Żurakowski
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Toruń (OK VIII)
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko
Rodzaj wojsk	Obrona Narodowa
Podległość	DOK VIII Armii „Pomorze”

Pomorska Brygada ON w latach 1937–1939

Latem 1937 roku w Toruniu zostało sformowane dowództwo Pomorskiej Brygady ON. Do końca tego roku sformowano i podporządkowano dowódcy brygady sześć batalionów ON: kościerzyński, czerski, tucholski, gniewski, nakielski i kcyński. W międzyczasie, we wrześniu, przemianowane zostały dwa pododdziały: kościerzyński na kościerski i gniewski na starogardzki.

Na stanowisko dowódcy brygady został wyznaczony pułkownik Tomasz Mazurkiewicz, długoletni dowódca 68 pułku piechoty we Wrześni. Dowódca brygady równolegle pełnił obowiązki kierownika Okręgowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz referenta dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu, któremu jednostka była bezpośrednio podporządkowana.

W maju 1938 roku brygada podporządkowana została pod względem inspekcji, generałowi dywizji Władysławowi Bortnowskiemu, inspektorowi armii z siedzibą w Toruniu.

23 marca 1939 roku generalny inspektor sił zbrojnych podporządkował brygadę generałowi Bortnowskiemu również pod względem przygotowania prac operacyjnych.

Organizacja pokojowa Pomorskiej Brygady ON w latach 1937-1939

• dowództwo Pomorskiej Brygady ON
• Czerski batalion ON
• Kcyński batalion ON
• Kościerski batalion ON
• Nakielski batalion ON
• Starogardzki batalion ON
• Tucholski batalion ON

Chełmińska Brygada ON 1939

2 kwietnia 1939 roku Pomorska Brygada ON przemianowana została na Chełmińską Brygadę ON. W jej składzie pozostawiono dwa bataliony ON: kcyński i nakielski, i przeformowano je na etat batalionu ON typ II. Ponadto wiosną tego roku sformowano, według etatu batalionu ON typ IV i podporządkowano dowódcy brygady kolejnych pięć batalionów ON: jabłonowski, brodnicki, wągrowiecki, żniński i bydgoski. Trzy ostatnie pododdziały były przeznaczone dla Kujawskiej Brygady ON, której ostatecznie nie utworzono. Bataliony ON: kościerski, starogardzki, czerski i tucholski podporządkowane zostały dowódcy nowo powstałej Pomorskiej Brygady ON w Świeciu.

Organizacja pokojowa Chełmińskiej Brygady ON wiosną 1939 roku

Bataliony ON walczyły w składzie Armii "Pomorze"

• dowództwo
• Kcyński batalion ON
• Nakielski batalion ON
• Brodnicki batalion ON
• Bydgoski batalion ON
• Jabłonowski batalion ON
• Wągrowiecki batalion ON
• Żniński batalion ON

Latem Żniński Batalion ON przeformowany został na etat batalionu ON typ S i razem z batalionami: kcyńskim i wągrowieckim, podporządkowany został generałowi dywizji Tadeuszowi Kutrzebie, inspektorowi armii z siedzibą w Warszawie. Wszystkie trzy bataliony kampanię wrześniową rozpoczęły w składzie 26 Dywizji Piechoty (Armia „Poznań”).

W sierpniu 1939 roku nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy brygady. Dotychczasowy dowódca, pułkownik Tomasz Mazurkiewicz został przeniesiony do Departamentu Uzupełnień Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie na stanowisko oficera sztabowego do spraw inspekcji komend rejonu uzupełnień. Zastąpił go pułkownik dyplomowany Antoni Jan Żurakowski, długoletni dowódca 24 pułku piechoty w Łucku, ostatnio na stanowisku komendanta miasta Grodna.

W kampanii wrześniowej poszczególne bataliony ON podporządkowane zostały dowódcom wielkich jednostek i grup taktycznych Armii „Pomorze” i walczyły w ich składzie:

• Jabłonowski batalion ON w Oddziale Wydzielonym „Jabłonowo” – 208 pułk piechoty (rezerwowy)
• Brodnicki batalion ON w 4 Dywizji Piechoty
• Bydgoski i Nakielski batalion w 15 Dywizji Piechoty

Dowództwo Chełmińskiej Brygady ON pełniło funkcję Dowództwa Oddziału Wydzielonego "Toruń", w składzie którego nie było żadnych pododdziałów ON.

Skład Chełmińskiej Brygady ON według poszczególnych autorów

K. Pindel (1979)	K. Ciechanowski (1983)	T. Jurga (1975)	E. Kozłowski (1974)	T. Böhm (1996)	Jednostka administracyjna
Jabłonowski	Jabłonowski	Jabłonowski	Jabłonowski	Jabłonowski	63 pp
Brodnicki	Brodnicki	Brodnicki	Brodnicki	Brodnicki	67 pp
Bydgoski	Bydgoski	Bydgoski	Bydgoski	Bydgoski	61 pp
Nakielski	Nakielski	–	Nakielski	Nakielski	61 pp
Kcyński	Kcyński	–	Kcyński	Kcyński	62 pp
Wągrowiecki	–	–	Wągrowiecki	Wągrowiecki	61 pp
Żniński	–	–	Żniński	Żniński	62 pp
–	–	Koronowski	–	–	61 pp
–	–	Świecki	–	–	66 pp

Obsada personalna brygady

Dowódcy brygady

• płk piech. Tomasz Mazurkiewicz (1937 - VII 1939)^[1]
• płk dypl. Antoni Jan Żurakowski (VIII-IX 1939)

Oficerowie sztabu

• mjr adm. (piech.) Tadeusz Jakub Konarski (III 1939)^[1]
• mjr dypl. Edmund Michalski

Zobacz też

• Ordre de Bataille Wojska Polskiego 1 września 1939
• Wysiłek mobilizacyjny Wojska Polskiego we wrześniu 1939 r.