Cyprys

Cyprys (Cupressus L.) – rodzaj drzew i krzewów iglastych z rodziny cyprysowatych. Obejmuje ok. 17^[4]–19^[5] gatunków, występujących w Ameryce Środkowej, w Azji od południowo-zachodnich Chin, poprzez rejon Himalajów po południowo-zachodnią Azję i północną Afrykę^[4]. Często rosną w suchym i gorącym klimacie. Wiele gatunków to rośliny ozdobne^[6]. Pochodzący z Azji południowo-zachodniej cyprys wiecznie zielony jest popularnie sadzony jako ozdobny w całym obszarze śródziemnomorskim^[4].

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Cyprysy”. Zobacz też: Cyprysy – obraz Vincenta van Gogha.

Cyprys

Cyprys wiecznie zielony
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	cyprys
Nazwa systematyczna
Cupressus L. Sp. Pl. 1002. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
C. sempervirens L.[3]

Morfologia

Pokrój

Drzewa do 35 m wysokości^[6] (rzadko wyższe, aczkolwiek odkryto okaz C. torulosa osiągający aż 102 m wysokości^[7]), rzadziej krzewy o różnym pokroju^[8], często wąskokolumnowym^[6]. Korona gęsta^[4], z miotlastymi rozgałęzieniami tj. z gałązkami rozchodzącymi się w różnych płaszczyznach^[8].

Pień

Kora łuszcząca się włóknistymi pasmami^[8].

Liście

Łuskowate, gęsto ustawione i ściśle przylegające do pędu. Silnie aromatyczne po roztarciu^[4].

Organy generatywne

Cyprysy są jednopienne, z kwiatami rozdzielnopłciowymi i wiatropylnymi^[4]. Kwiaty męskie szczytowe, o długości od 3 do 6 mm, maczugowatego kształtu, z początku żółto-zielone, z czasem brązowieją. Kwiaty żeńskie zebrane w kuliste szyszki (do 4 cm średnicy). Szyszki składają się z 6–12 tarczowatych łusek, silnie drewniejących. Dojrzewają w drugim roku^[4].

Systematyka

Aleja cyprysów wiecznie zielonych w Toskanii

Cupressus cashmeriana

Cupressus macrocarpa

Wykaz gatunków^[5]:

• Cyprysy Starego Świata:
  • Cupressus cashmeriana Royle ex Carrière
  • Cupressus chengiana S.Y.Hu
  • Cupressus duclouxiana Hickel
  • Cupressus dupreziana A.Camus
  • Cupressus funebris Endl.
  • Cupressus pakistanensis Silba
  • Cupressus sempervirens L. – cyprys wiecznie zielony, cyprys włoski
  • Cupressus silbae B.Huang bis
  • Cupressus torulosa D.Don
• Cyprysy Nowego Świata – zaliczane przez niektórych autorów na podstawie badań genetycznych do rodzaju Callitropsis (Xanthocyparis)^[9] lub do odrębnego rodzaju Hesperocyparis^[10]
  • Cupressus abramsiana C.B.Wolf
  • Cupressus arizonica Greene – cyprys arizoński
  • Cupressus bakeri Jeps.
  • Cupressus goveniana Gordon – cyprys Gowena
  • Cupressus guadalupensis S.Watson
  • Cupressus lusitanica Mill.
  • Cupressus macnabiana A.Murray bis
  • Cupressus macrocarpa Hartw. – cyprys wielkoszyszkowy
  • Cupressus pygmaea (Lemmon) Sarg.
  • Cupressus sargentii Jeps.

Zastosowanie

Cyprys wiecznie zielony jest od wielu wieków często sadzonym gatunkiem ozdobnym na terenach parkowych, w ogrodach i na cmentarzach w całym obszarze śródziemnomorskim. Drewno bardzo trwałe, odporne na szkodniki owadzie, często wykorzystywane w meblarstwie^[4]. W starożytnej Grecji często było używane jako drzwi świątyń. Według Teofrasta wykonane z drewna cyprysowego odrzwia Świątyni Artemidy w Efezie przetrwały 40 ludzkich pokoleń^[11].

W warunkach Europy Środkowej cyprysy przemarzają, jeśli uprawiane są w gruncie^[8].

Z cyprysów destyluje się olejki eteryczne, wykorzystywane w przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym. Najpopularniejszy olejek cyprysowy destyluje się z igliwia i gałązek drzew z cyprysa wiecznie zielonego. Na rynku można też spotkać osiągający wysokie ceny olejek zwany cyprysowym, uzyskiwany jednak z żywiczlinu Callitris columellaris (syn. Callitris intratropica), nazywanego cyprysem australijskim lub niebieskim (wyróżniany jest też olej z cyprysu białego, ale taksonomicznie między tymi roślinami nie ma różnic^[12])^[13].