Czerwona księga gatunków zagrożonych

Czerwona księga gatunków zagrożonych – publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów. Ukazała się po raz pierwszy w 1963 roku. Jej edycja z roku 2011 zawierała spis 59 508 gatunków (ponad 45 tysięcy gatunków zwierząt, ponad 14 tysięcy gatunków roślin oraz 18 gatunków grzybów), z których 19 265 jest zagrożonych wyginięciem^[1]. Większość z nich uzyskała status zagrożonych w wyniku działalności człowieka.

Kategorie zagrożenia gatunków

Informacje gromadzone w systemie IUCN są grupowane w kategoriach określających stopień zagrożenia wyginięciem danego gatunku. Kryteria zaliczenia gatunku do danej kategorii w roku 2001 określono w dokumencie 2001 Categories & Criteria (version 3.1)^[2].

oszacowane	rozpoznane		EX	wymarłe (extinct), oznaczane znakiem †. Kategoria dotyczy gatunków, dla których wiadomo, że wymarły wszystkie osobniki do nich należące w skali globalnej. Gatunki wymarłe w skali regionalnej lub poszczególnych państw zalicza się do kategorii RE – regionalnie wymarłych (regionally extinct)[3].
			EW	wymarłe na wolności (extinct in the wild) – wymarłe w stanie dzikim – pojedyncze okazy, czy nawet populacje mogą żyć jeszcze w hodowlach i ogrodach zoologicznych.
		zagrożone wyginięciem	CR	krytycznie zagrożone (critically endangered) – najbardziej zagrożone gatunki.
			EN	zagrożone (endangered) – przypisuje się im wysokie ryzyko wymarcia w niedalekiej przyszłości.
			VU	narażone (vulnerable) – gatunki, które mogą wymrzeć stosunkowo niedługo, choć nie tak szybko jak zagrożone.
			NT	bliskie zagrożenia (near threatened) – gatunki bliskie zaliczenia do poprzedniej kategorii, ale jeszcze się do niej niekwalifikujące.
			LC	najmniejszej troski (least concern) – gatunki niespełniające kryteriów kwalifikujących do którejś z kategorii zagrożenia lub bliskiego zagrożenia. Należą tu gatunki pospolite, szeroko rozprzestrzenione.
	niedostatecznie rozpoznane		DD (data deficient) – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia, wymagające dokładniejszych danych. IUCN odradza liberalne stosowanie tej kategorii – w przypadku braku informacji o gatunku zaleca się odniesienie kryteriów oceny zagrożenia do zajmowanych przezeń siedlisk. Do czasu ustalenia statusu gatunków tej grupy nie należy ich traktować jako niezagrożonych.
nieoszacowane według kryteriów IUCN			NE (not evaluated) – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

W latach 1994–2001 stosowane były również kategorie (wersja 2.3):

• LR/nt (ang. lower risk / near threatened – niższego ryzyka / bliskie zagrożenia) – odpowiednik NT
• LR/lc (ang. lower risk / least concern – niższego ryzyka / najmniejszej troski) – odpowiednik LC
• LR/cd (ang. lower risk / conservation dependent – niższego ryzyka / uzależniony od zabiegów ochronnych) – obecnie niestosowana.

W przypadku czerwonych list tworzonych dla gatunków występujących regionalnie lub w skali poszczególnych państw występuje dodatkowo (przynajmniej na etapie tworzenia list) kategoria NA (not applicable), obejmująca taksony obce dla danego obszaru lub pojawiające się na nim przejściowo^[3].

Statystyki IUCN

Liczby gatunków kręgowców w klasyfikacji IUCN według stanu na rok 2011^[4]:

Liczba gatunków						W tym w kategorii
	opisanych	oszacowanych		zagrożonych		EX	EW	CR	EN	VU
Ssaki	5 494	5 494	100%	1 134	20,6%	76	2	191	447	496
Ptaki	10 027	10 027	100%	1 240	12,4%	132	4	190	372	678
Gady	9 362	3 004	32%	664	22,1%	21	1	121	234	309
Płazy	6 771	6 312	93,2%	1 910	30,2%	37	2	495	761	654
Ryby	32 000	9 352	29,2%	2 011	21,5%	59	8	405	476	1 130

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Gatunki z Czerwonej księgi gatunków zagrożonych

• Polska czerwona księga roślin
• Polska czerwona księga zwierząt
• Czerwona lista roślin i grzybów Polski