Dalida

Dalida, właśc. Iolanda Cristina Gigliotti (ur. 17 stycznia 1933 w Kairze, zm. 3 maja 1987 w Paryżu) – francuska piosenkarka włoskiego pochodzenia, aktorka i modelka. Pseudonim artystyczny przyjęła od imienia biblijnego Dalila, której rolę grała w szkolnym teatrze, i w którym zmieniła drugie „l” na „d”.

Dalida

Dalida (1961)
Imię i nazwisko	Iolanda Cristina Gigliotti
Data i miejsce urodzenia	17 stycznia 1933 Kair
Pochodzenie	włoskie
Data i miejsce śmierci	3 maja 1987 Paryż
Przyczyna śmierci	przedawkowanie środków nasennych
Typ głosu	Contralto
Gatunki	ballada, disco, pop, rock’n’roll, szlagier
Zawód	piosenkarka, aktorka, modelka
Aktywność	1954–1987
Strona internetowa

Podczas kariery nagrała 500 piosenek po francusku, z których 200 zostało przetłumaczonych na włoski, a 300 – na inne języki (nagrywała w ośmiu językach – francuskim, włoskim, hiszpańskim, flamandzkim, niemieckim, angielskim, hebrajskim i arabskim). Sprzedała ponad 170 milionów nagrań na całym świecie, za których sprzedaż zdobyła 70 złotych płyt.

Życiorys

Rodzina i edukacja

Willa Dalidy w paryskiej dzielnicy Montmartre

Urodziła się w Kairze jako Iolanda Cristina Gigliotti^[1]. Jej rodzice – Pietro Gigliotti (1904−1945), pierwszy skrzypek Opery Narodowej w Kairze, i krawcowa Filomena Giuseppina (de domo d’Alba; 1904−1971) – byli Włochami pochodzącymi z Serrastretty w Kalabrii. Miała dwóch braci: Orlando i Bruno. W wieku dziecięcym miała chory wzrok, przeszła w życiu kilka operacji oczu.

Uczęszczała do Scuola Tecnica Commerciale Maria Ausiliatrice, katolickiej szkoły dla włoskiej młodzieży w Szubrze (dzielnicy Kairu). Pobierała również lekcje śpiewu.

Kariera zawodowa

W 1950 rozpoczęła karierę modelki, biorąc udział w konkursach piękności i nawiązując współpracę z kairskim domem mody Donna. W 1954 zajęła trzecie miejsce w wyborach Miss Egiptu, po czym wyjechała do Paryża, gdzie rozpoczęła karierę filmową^[1]. Jej pierwsze filmy nie odniosły sukcesu, ale zaczęła występować na estradach koncertowych i w kabaretach, śpiewając m.in. po francusku i włosku. Nagrywała piosenki, używając pseudonimu scenicznego „Dalida”.

Została dostrzeżona przez producenta płytowego Eddiego Barclaya i Brunona Coquatrixa, dyrektora paryskiej Olympii^[1], w której zadebiutowała w 1957 jako artystka otwierająca występy Charles’a Aznavoura i Gilberta Bécaud. Sławę przyniósł jej utwór „Bambino”^[1]. Zaczęła nagrywać w kilku językach oraz koncertować poza Francją. W 1967 wystąpiła z utworem „Ciao, amore, ciao” na Festiwalu Piosenki Włoskiej w San Remo^[2].

W 1974 jej przeboje zostały nagrodzone Oscarem za Światowy Sukces Piosenkarski i platynową płytą w krajach Beneluksu. Przez cały rok piosenki Dalidy były numerem 1 na listach dwunastu różnych krajów: w dziewięciu krajach rekordy bił „Gigi l’amoroso”, w trzech innych – „Il venait d’avoir dix-huit ans”. Piosenką „J’attendrai” z 1976 wylansowała we Francji styl disco. Pod koniec 1978 występowała w Carnegie Hall w Nowym Jorku. W 1980 z okazji 25-lecia kariery artystycznej została uhonorowana Brylantową Płytą Wszech Czasów^[1].

Dwukrotnie zagrała koncert w Polsce: w 1963 i 11 lutego 1983 w Sali Kongresowej w Warszawie^[3].

Samobójstwo

W nocy z 2 na 3 maja 1987 popełniła samobójstwo, połykając 120 pigułek nasennych i popijając je whisky. Przed śmiercią zostawiła notatkę: „Życie stało się dla mnie nie do zniesienia... Wybaczcie mi”. Została pochowana na cmentarzu Montmartre w Paryżu. Jej pozłacany grób zdobi statua naturalnej wielkości.

List samobójczy

Grób Dalidy

Życie prywatne

W 1961 wyszła za Luciena Morisse’a, ale ich małżeństwo zakończyło się po kilku miesiącach, ponieważ piosenkarka związała się z Jeanem Sobieskim. Morisse kilka lat po rozwodzie z Dalidą popełnił samobójstwo, podobnie jak kolejny partner artystki, włoski śpiewak Luigi Tenco, który odebrał sobie życie strzałem w głowę pod wpływem porażki na Festiwalu Piosenki Włoskiej w San Remo w 1967^[2]. Dalida po tym zdarzeniu również próbowała popełnić samobójstwo^[2].

Dalida i Tenco (1967)

Następnie związała się z Richardem Chanfrayem, od którego odeszła w 1981. Chanfray w lipcu 1983 popełnił samobójstwo, trując się spalinami samochodowymi.

Była poliglotką: jej ojczystym językiem był język włoski, gdy mieszkała w Egipcie nauczyła się arabskiego i francuskiego, po rozpoczęciu międzynarodowej kariery poznała w zaawansowanym stopniu język angielski, posługiwała się również językami niemieckim i hiszpańskim na poziomie komunikatywnym, potrafiła również mówić w języku japońskim w stopniu podstawowym.

Dalida prawdopodobnie śpiewała mezzosopranem lub kontraltem o skali trzech oktaw i ciemnej barwie. W większości jej utworów swobodnie operowała skalą altu, sięgając co najmniej do połowy oktawy małej, jak i dwukreślnej.

Upamiętnienie

W 1997 róg ulic Girardon i Abreuvoir w Butte Montmartre w Paryżu został przemianowany na plac Dalidy, gdzie wzniesiono jej popiersie naturalnej wielkości. W 2001 francuski rząd uhonorował Dalidę znaczkiem pocztowym ze zdjęciem, który sprzedano w liczbie 10 157 601 egzemplarzy. Od 11 maja do 29 września 2007, z okazji 20. rocznicy śmierci Dalidy, w paryskim ratuszu zorganizowana została wystawa „Une vie”, na której oprócz 40 sukien zaprezentowano inne osobiste przedmioty artystki, w tym jej korespondencję, zdjęcia, nagrania i złote płyty. Zwiedziło ją blisko 300 tysięcy osób.

Plac Dalidy na Montmartre

Dla uczczenia 30. rocznicy śmierci artystki powstał film Lisy Azuelos Dalida. Skazana na miłość (2016). W roli głównej wystąpiła Sveva Alviti, a partnerowali jej m.in. Riccardo Scamarcio, Jean-Paul Rouve, Nicolas Duvauchelle, Alessandro Borghi, Valentina Carli, Brenno Placido i Niels Schneider.

31 marca 2017 w Teatrze Kamienica w Warszawie odbyła się premiera spektaklu muzycznego Dalida pieśń miłości w wykonaniu i reżyserii Justyny Bacz z udziałem Sergia Bettasa i Anny Riveiro. 7 stycznia 2019 premierę miał album z zapisem koncertu, również zatytułowany Dalida pieśń miłości. 8 kwietnia 2018 w Teatrze Kwadrat w Warszawie miała miejsce premiera spektaklu DalidAmore, czyli kochaj, całuj i płacz w reżyserii Ewy Kasprzyk^[4].

Filmografia

• Józef i jego bracia – (1954) z Omarem Sharifem
• Maska Tutanchamona – (1954)
• Sigara we Kass /A glass and a cigarette – (1954)
• Brigade des moeurs – (1957)
• Rapt au deuxième bureau – (1958)
• Parlez moi d’amour – (1960)
• L'inconnue de Hong Kong – (1963) z Serge’em Gainsbourgiem
• Ménage à l'Italienne – (1965)
• Io ti amo – (1968)
• Comme sur des roulettes – (1977)
• Dalida pour toujours – (dokumentalny, 1977)
• Le sixième jour / Szóstego dnia – (1986) – Jusuf Szahin

Dyskografia

Lista nie zawiera singli oraz kompilacji.

• 1957 Son Nom Est Dalida
• 1957 Miguel
• 1958 Gondolier
• 1958 Les Gitans
• 1959 Le Disque D’Or De Dalida
• 1959 Love In Portofino
• 1960 Les Enfants Du Pirée
• 1961 Garde-Moi La Dernière Danse
• 1961 Loin De Moi
• 1961 Milord (po włosku)
• 1962 Le Petit Gonzalès
• 1963 Eux
• 1964 Amore Scusami
• 1965 Il Silenzio (Bonsoir Mon Amour)
• 1966 Pensiamoci Ogni Sera (po włosku)
• 1967 Olympia 67 (studio)
• 1967 Ciao Amore, Ciao (po włosku)
• 1968 Un Po’ D’Amore (po włosku)
• 1968 Le Temps Des Fleurs
• 1969 Canta In Italiano (po włosku)
• 1969 Ma Mère Me Disait
• 1970 Ils Ont Changé Ma Chanson
• 1971 Une Vie
• 1972 Olympia 71 (na żywo)
• 1972 Il Faut Du Temps
• 1973 Sings In Italian For You (po włosku)
• 1973 Julien
• 1974 Olympia 74 (na żywo)
• 1974 Manuel
• 1975 Sempre più (po włosku)
• 1975 J’Attendrai
• 1976 Coup De Chapeau Au Passé
• 1977 Femme Est La Nuit
• 1977 Olympia 77 (na żywo)
• 1977 Pour Toujours: Bande Originale (ścieżka dźwiękowa)
• 1977 Salma Ya Salama
• 1978 Génération 78 / Voilà Pourquoi Je Chante / Ça Me Fait Rêver
• 1979 Dédié À Toi (Monday Tuesday)
• 1980 Gigi In Paradisco
• 1980 Le Spectacle Du Palais Des Sports 1980 (na żywo)
• 1981 Olympia 81 (live)
• 1982 Spécial Dalida
• 1982 Mondialement Vôtre
• 1983 Les P’Tits Mots
• 1984 Dali
• 1986 Le Visage De L’Amour
• 1987 Tigani Bi Arab (po egipsku)
• 1995 Comme Si J’Étais Là... (remiks)
• 1996 À Ma Manière (remiks)
• 1997 Olympia 1959
• 1997 L’An 2005 (remiks)
• 1998 Le Rêve Oriental (remiks)
• 2001 Révolution 5° Du Nom (remiks)

Repertuar

Piosenki wykonywane przez Dalidę, pochodziły z różnych nurtów: popu, rock’n’rolla, czy ballady. „J’attendrai” było pierwszą piosenką w stylu disco po francusku. Odniósłszy sukces, kontynuowała pracę, wydając cały album w tym stylu. Jej największy hit z tego zbioru to „Laissez-moi danser... Monday, Tuesday” (co tłumaczy się na polski jako „Pozwólcie mi tańczyć”). Jej ostatnia znana piosenka disco to „Americana” z 1981, jeśli wziąć pod uwagę, że utwór „Jouez Bouzuki” z 1982 to nowa wersja greckiej piosenki disco-pop z lat 70.

Lista utworów

Wczesny repertuar

• El Cordobes (1966)
• À ma manière (1980)
• À qui? (1967)
• Aghani Aghani (1982)
• Am Tag als der Regen kam (1959/1982)
• Americana (1981)
• Amore Scusami (1964)
• Amoureuse de la vie (1977)
• Anima Mia (1974)
• Aranjuez la tua voce (1967)
• Avant de te connaître (1970)
• Avec le temps (1971)
• Bambino (1956)
• Bang Bang (1966)
• Bésame mucho (Embrasse-moi) (1976)
• Buenas Noches mi Amor (1957)
• C’est mieux comme ça (Le Parrain 2) (1975)
• C’était mon ami (1984)
• Captain Sky (1977)
• Chanteur des années 80 (1980)
• Chaque instant de chaque jour (1964)
• Ciao Amore, Ciao (1967)
• Ciao, Ciao Bambina (1959)
• Come Prima (Tu me donnes) (1958)
• Comme disait Mistinguett (1979)
• Concerto pour une voix (1970)
• Confidences sur la fréquence (1982)
• Ça me fait rêver (1978) – z Bruno Guillainem
• Dan Dan Dan (1968)
• Dans le bleu du ciel bleu (1958)
• Danza (1982)
• Darla Dirladada (1970)
• Ensemble (1982)
• Et de l’amour... de l’amour (1975) – z Richardem Chanfrayem jako „St-Germain”
• Eux (1963)
• Femme (1983)
• Femme est la nuit (1977)
• Fini, la comédie (1981)
• Gamil El Soura (1983)
• Garde-moi la dernière danse (1961)
• Génération 78 (1978) – z Bruno Guillainem
• Gigi l’Amoroso (1974)
• Gigi in Paradisco (1980)
• Gondolier (1958)
• Guitare et tambourin (1958)
• Hava Nagila (1958)
• Helwa Ya Baladi (1979)
• Hene Ma Tov (1965)
• Histoire d’un amour (1957)
• Il faut danser reggae (1979)
• Il pleut sur Bruxelles (1981)
• Il Silenzio (Bonsoir mon amour) (1965)
• Il venait d’avoir 18 ans / 18 Anni / He must have been eighteen (1973)
• Ils ont changé ma chanson (1970)
• Itsi bitsi petit bikini (1960):
• J’ai rêvé (1959)
• J’attendrai / Tornerai (1975)
• Je l’attends (1962)
• Je m’endors dans tes bras (1968)
• Je pars (1958)
• Je reviens te chercher (1967)
• Je suis malade (1973)
• Je suis toutes les femmes (1980)
• Jouez Bouzouki (1982)
• Kalimba de Luna (1984)
• L’amour et moi (1981)
• L’An 2005 (1969)
• L’Arlequin de Tolède / Arlecchino (1960)
• L’Innamorata (1984)
• L’ultimo valzer (1967)
• La chanson du Mundial '82 (1982)
• La colpa e tua (1971)
• La Danse de Zorba / La Danza di Zorba (1965/1986)
• La leçon de Twist (1962)
• La Mamma (1975)
• La Sainte Totoche (1965)
• La vie en rose (1965/1976)
• La Violetera (Son Nom Est Dalida) (1957)
• Lady d’Arbanville (1970)
• Le Flamenco (1965)
• Le jour du retour (1963)
• Le jour le plus long (1962)
• Le jour où la pluie viendra (1958/1982)
• Le Lambeth Walk / The Lambeth Walk (1978)
• Le petit bonheur (1976)
• Le petit Gonzalès (1962),
• Le promesse d’amore (1969)
• Le restaurant italien (1983)
• Le sixième jour (1986)
• Le temps d’aimer (1985)
• Le temps des fleurs (1968)
• Le Vénitien de Levallois (1985)
• Les anges noirs (1968)
• Les choses de l’amour (1971)
• Les enfants du Pirée (1960)
• Les Gitans (1958)
• Les hommes de ma vie (1986)
• Les grilles de ma maison (1967)
• Les p’tits mots (1983)
• Love in Portofino (1959)
• Lucas (1983)
• Ma vie je la chante (1974)
• Mama (1967)
• Maman, la plus belle du monde (1957)
• Marjolaine (1981)
• Mein Lieber Herr (1975)
• Milord (1960)
• Monday, Tuesday... Laissez-moi danser / Let me dance tonight (1979)
• Mourir sur scène (1983)
• Ne lui dis pas (1975)
• Nuits d’Espagne (1961)
• Nostalgie (1981)
• Oh! Lady Mary (1969)
• Ô Sole Mio (1960)
• Parce que je ne t’aime plus (1986)
• Parle plus bas (Le Parrain) (1972)
• Parlez-moi de lui (1966)
• Paroles... Paroles... (1973) – z Alainem Delonem
• Petit homme (1966)
• Pour en arriver là (1985)
• Pour ne pas vivre seul (1972)
• Pour te dire je t’aime (1984)
• Problemorama (L’argent... l’argent...) (1979)
• Quand je n’aime plus je m’en vais (1981)
• Quand on n’a que l’amour (1957/1979)
• Quand s’arrêtent les violons (1977)
• Que sont devenues les fleurs? (1962)
• Remember... c’était loin (1977) – z Richardem Chanfrayem
• Reviens-moi (1985)
• Rio do Brasil (1980)
• Romantica (1960)
• Salma Ya Salama (1977)
• Si j’avais des millions (1968)
• Soleil / Mediterraneo (1984)
• T’aimer follement (1960)
• Ta femme (1974)
• Ti Amo (Je t’aime) (1977)
• Tony (1982)
• Tu croiras (1963)
• Tu n’as pas très bon caractère (1957)
• Un po d’amore (1968)
• Une femme à quarante ans (1981)
• Vado Via (1973)
• Vedrai Vedrai (1979)
• Viva la pappa (1965)
• Voilà pourquoi je chante (1978)

Disco

• 1975 J’attendrai
• 1976 Besame mucho (Embrasse-moi)
• 1976 Tu m’as déclaré l’amour
• 1976 Les feuilles mortes
• 1976 Amor Amore (Amour c’est tout dire)
• 1976 Tico Tico
• 1976 Le petit bonheur
• 1977 Quand s’arrêtent les violons
• 1977 Femme est la nuit
• 1978 Génération 78
• 1978 Ça me fait rêver
• 1979 Monday, Tuesday... Laissez-moi danser
• 1979 Let me dance tonight
• 1979 Problemorama (L’argent, l’argent...)
• 1979 Va, va, va
• 1979 Il faut danser reggae
• 1980 Gigi in Paradisco
• 1980 Money Money
• 1980 Rio do Brasil
• 1981 Americana
• 1982 Jouez Bouzouki

nowa fala/synth pop

• 1980 Chanteur des années 80
• 1981 Quand je n’aime plus je m’en vais
• 1981 Partir ou mourir
• 1982 Danza
• 1982 Tony
• 1982 Le jour où la pluie viendra
• 1982 Confidences sur la fréquence
• 1982 Am Tag Als Der Regen Kam
• 1983 Mourir sur scène
• 1983 Femme
• 1983 Le restaurant italien
• 1984 Soleil
• 1984 L’Innamorata
• 1984 Sarà Sarà
• 1984 Soleil [Mix]
• 1984 Kalimba de luna
• 1984 Pour te dire je t’aime
• 1984 Une vie d’homme
• 1984 C’était mon ami
• 1984 Pour en arriver là
• 1985 Reviens-moi
• 1985 Le temps d’aimer
• 1985 Le Vénitien de Levallois
• 1986 La danse de Zorba
• 1986 Le sixième jour