Doktryna polityczna

Doktryna polityczna – wynikający z określonej ideologii zbiór powiązanych logicznie poglądów na temat polityki, które nie zawsze muszą zawierać w sobie poglądy na całość tej sfery życia społecznego, jednak zawsze urzeczywistniają idee oraz wpisują się w wizję antropologiczną zakodowaną w ideologii.

Przedmiotem doktryn politycznych są poglądy na istotę, organizację i funkcję państwa oraz koncepcje zasad współżycia pomiędzy ludźmi^[1].

Zawiera wskazania teoretyczne i praktyczne, jak zrealizować te poglądy w określonym czasie i przestrzeni. Jest instrumentalną wersją ideologii i zbiorem poglądów określających przebieg i cel działań wyraźnie określonych w czasie i przestrzeni.

Etymologia

Termin doktryna pochodzi od łacińskiego doctrina oznaczającego nauczanie, a które samo pochodzi od łacińskiego doctor (pol. nauczyciel)^[2].

Historia pojęcia

Doktryna polityczna jako pojęcie z zakresu nauki o polityce i nauk prawnych obecna jest w obiegu akademickim od początku XX wieku, o czym świadczą tytuły wczesnych podręczników do przedmiotu Historia doktryn politycznych jak np. podręcznik Gaetano Mosca z 1914 roku (polskie wydanie 1938^[3]). Wykorzystywane też w pracach ideologów i doktrynerów jak Giovanni Gentile, który użył terminu w pracy przypisywanej Benito Mussoliniemu Doktryna Faszyzmu^[4].

Współcześnie doktryna dla określenia przedmiotu badań częściej wykorzystywana jest przez badaczy związanych z naukami prawnymi jak Hubert Izdebski^[5], Andrzej Sylwestrzak^[6] niż nauką o polityce jak Stanisław Filipowicz^[7], czy filozofów jak Marcin Król^[8], którzy posługują się chętniej terminem myśl polityczna. Zwrot od doktryny w kierunku myśli bądź idei jako terminu określającego obszar zainteresować obserwować można w Polsce od początku XX wieku^[9]. Równocześnie w międzynarodowym obiegu naukowym prowadzonym w języku angielskim pojęcie doktryna polityczna nie jest wykorzystywane, a słowniki wskazują przede wszystkim na doktrynę w ujęciu, bądź doktryny niepolityczne jak religijne czy militarne^[10].

Badania nad doktrynami

Badania nad doktrynami politycznymi prowadzone są w obrębie kilku dyscyplin naukowych takich jak nauka o polityce, nauki prawne, filozofia. Badania te prowadzone są w obrębie obszaru określanego jako doktryny polityczne lub ich historia, myśl polityczna lub jej historia, filozofia polityczna lub jej historia oraz badania nad ideami lub ich historia^[11].

Definiowanie

Nie istnieje jedna powszechnie przyjęta definicja doktryny politycznej, jednak istnieje pewien konsens co do elementów konstytuujących ją (i pojawiających się w definicjach autorskich). Elementy te to: obecność poglądów na życie społeczne, władzę i ustrój państwa oraz wskazanie na zoperacjonalizowanie tych poglądów^[9]. Jedną z najstarszych definicji doktryny politycznej w polskim obiegu naukowym jest definicja Grzegorza Leopolda Seidlera, który wskazał, że doktryna polityczna to poglądy na istotę, organizację i funkcję państwa oraz koncepcje zasad współżycia pomiędzy ludźmi^[1]. Władysław Kulsza definiuje doktrynę polityczną jako wynikający z określonej ideologii oraz uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa z zagadnieniem władzy i ustroju państwa na czele. Doktryna musi zawierać wskazania teoretyczne i praktyczne jak realizować te poglądy w określonym czasie i przestrzeni. Jarosław Szczepański definiuje doktrynę jako wynikający z określonej ideologii zbiór powiązanych logicznie poglądów na temat polityki, które nie zawsze muszą zawierać w sobie poglądy na całość tej sfery życia społecznego, jednak zawsze urzeczywistniają idee oraz wpisują się w wizję antropologiczną zakodowaną w ideologii^[12]. Wszyscy autorzy podkreślają związek doktryny z ideologią.

Ideologia – Doktryna – Myśl polityczna

Podział na ideologię (pojęcie o najszerszej denotacji), doktrynę (operacjonalizacja) oraz program polityczny (praktyczne wdrożenie) na grunt polskiej nauki o polityce wprowadził Franciszek Ryszka. Pozwolił w ten sposób uporządkować zakres trzech bliskich sobie terminów. Proponowany schemat relacji pojęć zaprezentowany w Nauce o polityce: rozważaniach metodologicznych to zawierające się w sobie okręgi, w których na zewnątrz - obejmując najszerszy zakres denotacji znajduje się ideologia, a dalej doktryna i program^[13].

Franciszek Ryszka zauważył również problem nieostrości rozróżnienia pomiędzy ideologią, doktryną oraz filozofią polityki, która utożsamiana bywa również myślą polityczną^[14]. Triada idea (myśl), doktryna i ideologia została przywołana w pracy Huberta Izdebskiego, gdzie wskazywał, że nie każdy zbiór usystematyzowanych twierdzeń normatywnych może być ideologią, a nawet nie każdy może być uznany za doktrynę. Idee (czy myśli) polityczne same w sobie również bywają przedmiotem badania, nawet gdy nie stanowią elementu spójnego systemu^[15]. Myśl ta rozwinięta została do twierdzenia o zawieraniu się myśli w doktrynach a doktryn w ideologiach. Myśl polityczna traktowana jest jako budulec doktryny, i ta sama idea może być wykorzystywana do budowy różnych doktryn (przy czym zazwyczaj w łonie jednej ideologii). Doktryny stają się w tym ujęciu szkołami rozwijanymi bądź wokół jednego filozofa polityki (jak doktryna libertarianizm Roberta Notzicka czy doktryna faszyzmu Giovani Gentile), bądź wielu autorów (jak utylitaryzm rozwijany m.in. przez Jeremego Benthama czy Johna Stuarta Milla). Bliskie sobie doktryny grupują się natomiast w ramach ideologii - w tym sensie można mówić np. o doktrynach w łonie ideologii liberalnych, konserwatywnych, czy socjalistycznych^[16].

Klasyfikacja

Nie istnieje jeden uniwersalny sposób klasyfikacji doktryn politycznych. Ze względu na niewielkie wykorzystanie terminu doktryna w międzynarodowym obiegu naukowym nie wykształcił się również uniwersalny system klasyfikacji. Z przeglądu sposobów klasyfikacji doktryn Huberta Izdebskiego wskazać można, że doktryny klasyfikowane są na różnych spektrach. W ramach spektrów jednoosiowych od postępowych do reakcyjnych bądź od prawicowych do lewicowych. W ramach spektrów wielowektorowych wskazuje on na trójkąt ideologiczny^[17].

Zobacz też

• Filozofia polityki
• Ideologia
• Polityka
• Teoria polityki
• Nauka o polityce