Dziewięciu Bohaterów

Dziewięciu Bohaterów (niem. Neun Gute Helden) – według średniowiecznego toposu trzy triady historycznych, biblijnych i legendarnych postaci będącymi ideałem średniowiecznego rycerstwa, reprezentujących pogaństwo, judaizm i chrześcijaństwo. Znani są również pod pojęciem „Dziewięciu Książąt”, zaś we francuskiej literaturze jako „Dziewięciu Dzielnych” (fr. Les Neuf Preux). Znajomość ich życia i świadomość ich męstwa były dla rekrutantów jednym z punktów wyjścia przy ocenie aspirujących na rycerza.

Dziewięciu Bohaterów w Sali Hanzeatyckiej ratusza w Kolonii^[1]

Dziewięciu Bohaterów na Pięknej Studni w Norymberdze^[2]

Hektor, Aleksander Wielki, Juliusz Cezar, wg H. Burkmaira, 1519 r.

Lucas van Leyden, Jozue, Dawid i Juda Machabeusz, ok. 1520 r.

Dziewięciu Bohaterów tworzą trzy triady:

• triadę pogańską reprezentują trzej antyczni:
  • mityczny Hektor,
  • król Macedonii i Grecji Aleksander Macedoński,
  • rzymski dyktator Juliusz Cezar;
• triadę żydowską tworzą Izraelici:
  • sędzia Jozue,
  • król Dawid,
  • Juda Machabeusz;
• triadę chrześcijańską tworzą:
  • legendarny Król Artur,
  • cesarz Karol Wielki,
  • przywódca I krucjaty Gotfryd z Bouillon.

Geneza i rozwój toposu

O Dziewięciu Bohaterach po raz pierwszy pisze Jacques de Longuyon w swoim dziele Voeux du Paon z 1312 roku. Holenderski badacz średniowiecza Johan Huizinga wskazał na silny związek wszystkich dziewięciu postaci z romansem rycerskim. Podział bohaterów na trzy triady ma związek z praktykowanym w średniowieczu i powszechnym w symbolice podziałem trialistycznym, tu uwzględniono postaci zarówno w kategoriach religijnych, jak i historycznych. Znaczenie Voeux du Paon Longuyona było wielkie dla kultury późnego średniowiecza, szczególnie dla ówczesnych elit władzy i rycerstwa. To dzieło stało się punktem wyjścia dla kolejnych Chansons de geste w literaturze, dzieł malarstwa książkowego, rzeźby. topos dziewięciu mężnych był asumptem do poszukiwania żeńskiego odpowiednika, co miało spełnić „pragnienie równowagi społecznej”. Tym ekwiwalentem miały być poezje Eustachego Deschampsa, w których wybrał Dziewięć Bohaterek. Według Huizingi były „grupą raczej dziwacznych heroinek”. Wśród zarówno fikcyjnych jak historycznych postaci były m.in. Pentezylea, Tomyris i Semiramida. Według Deschampsa „dziewiątym herosem” był Bertrand du Guesclin, bretoński rycerz który podczas angielsko-francuskiej wojny stuletniej, po przegranych bitwach pod Crécy (1346) i Poitiers (1356) miał przechylić szalę zwycięstwa na korzyść Francji. Za jednego z Dziewięciu Bohaterów uważał się Franciszek I Walezjusz.

Postaci Dziewięciu Bohaterów były silnymi osobistościami oraz przykładami idealnego rycerza i wojownika. Oprócz Hektora i króla Artura są to zwycięzcy. Ponadto każdy z nich ma rycerski rodowód. W ikonografii, dla podkreślenia rycerskiego pochodzenia postaci, przedstawiano je z tarczami. Herby przedstawione na tarczach były często fikcyjne, wywodzone ze średniowiecznych wyobrażeń. Niezależnie od podziału na triady i kontekstu historycznego bohaterów ukazywano zawsze razem w celu manifestowania rycerskich cnót, których wymiar był ponadczasowy i uniwersalny. Tworzono liczne biografie rycerzy idealnych, którzy swoim męstwem, wiernością, prawością i mądrością mogli służyć za wzór dla wszystkich innych.

Ikonografia

Temat Dziewięciu Bohaterów pojawił się głównie w rzeźbie i malarstwie gotyckim na terenie Europy Zachodniej, głównie we Francji i Rzeszy Niemieckiej. Do najcenniejszych przykładów zalicza się grupę dziewięciu figur w Sali Hanzeatyckiej mieszczącej się w ratuszu w Kolonii. Pod ozdobnymi baldachimami znajdują się pełnoplastyczne figury, datowane na trzecią ćwierć XIV wieku. Z tego samego okresu pochodzi Piękna Studnia – studzienka usytuowana na rynku w Norymberdze, znajdująca się w wieży, której elewacje zdobią, oprócz figur Dziewięciu Bohaterów, alegorie siedmiu sztuk wyzwolonych, przedstawienia siedmiu elektorów Rzeszy, czterech ewangelistów i proroków. Częściowo uszkodzone oryginalne figury (obecnie w Germanisches Nationalmuseum) zastąpiono in situ kopiami.

W zbiorach nowojorskiego The Cloisters zachowała się część cyklu tapiserii ukazujących Króla Artura, Jozuego, Dawida, Hektora i Juliusza Cezara^[3].

Przykładem włoskiej recepcji jest fresk I Nove Prodi, przypisywany Mistrzowi z Castello della Manta namalowany około 1420 w Sali Baronów w Castello della Manta – zamku we włoskim Saluzzo. Oprócz Dziewięciu Bohaterów znajduje się żeński odpowiednik. Jest to cenny przykład włoskiego stylu pięknego.

Temat ten był również preferowany w angielskiej rzeźbie epoki elżbietańskiej, czego przykładem jest dekoracja elewacji zewnętrznych Montacute House w Montacute. Postaciom nadano antykizujące formy i kostiumy.

• 
  Herb Juliusza Cezara^[4]
• 
  Herb Karola Wielkiego^[5]
• 
  Fragment dekoracji malarskiej^[6]

Fantazyjne Herby Dziewięciu

• 
  Herb Hektora
• 
  Herb Aleksandra Macedońskiego
• 
  Herb Juliusza Cezara (Godło ŚCRNN)
• 
  Herb Jozuego
• 
  Herb Dawida
• 
  Herb Judy Machabeusza
• 
  Herb Króla Artura
• 
  Herb Karola Wielkiego (Godło ŚCRNN)
• 
  Herb Gotfryda z Bouillon