Elżbieta wrocławska

Elżbieta wrocławska (ur. zapewne między 1224 a 1232, zm. 16 stycznia 1265 w Modrzu) – księżniczka śląska, księżna poznańska z dynastii Piastów.

Elżbieta wrocławska

księżna poznańska
Okres	od 1244 do 4 czerwca 1257
Jako żona	Przemysła I
Dane biograficzne
Dynastia	Piastowie
Data urodzenia	między 1224 a 1232
Data i miejsce śmierci	16 stycznia 1265 Modrze
Miejsce spoczynku	bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu
Ojciec	Henryk II Pobożny
Matka	Anna Przemyślidka
Rodzeństwo	Gertruda wrocławska Bolesław II Rogatka Mieszko lubuski Konstancja wrocławska Henryk III Biały Konrad I głogowski Agnieszka wrocławska Władysław wrocławski Jadwiga wrocławska
Małżeństwo	Przemysł I od 1244
Dzieci	Konstancja Przemysłówna Eufrozyna Przemysłówna Anna Przemysłówna Eufemia Przemysłówna Przemysł II

Córka księcia śląskiego, krakowskiego i wielkopolskiego Henryka II Pobożnego i Anny Przemyślidki, córki króla Czech Przemysła Ottokara I. Żona księcia wielkopolskiego Przemysła I. Matka księcia wielkopolskiego, krakowskiego i króla Polski Przemysła II.

Życiorys

Młodość

Data urodzenia Elżbiety nie jest znana. Gdy w 1244 wychodziła za mąż, miała co najmniej 12 lat i raczej nie więcej niż 20. Urodziła się zatem najpewniej między 1224 a 1232^[1]. Genealogia św. Jadwigi wymienia ją na czwartym miejscu wśród córek Henryka Pobożnego, jednakże w literaturze uznawana jest za trzecią pod względem starszeństwa córkę śląskiego księcia^[2]. Wśród znanych z imienia dzieci Henryka Pobożnego i Anny czeskiej umownie zajmuje piąte miejsce, między Konstancją a Henrykiem III Białym^[3]. Jej imię, które w dolnośląskiej linii Piastów pojawiło się po raz pierwszy, prawdopodobnie nawiązuje do Elżbiety, córki króla węgierskiego Andrzeja II i żony landgrafa Turyngii Ludwika IV, będącej jednocześnie siostrzenicą babki Henrykówny – Jadwigi Śląskiej^[4]. Nadanie Piastównie tego imienia mogło stanowić jeden z pierwszych przejawów kultu na ziemiach polskich Elżbiety z Turyngii, zmarłej w 1231, a kanonizowanej cztery lata później^[5].

Pochodząca z ok. 1285 Kronika polska podaje, że Elżbieta była zakonnicą w klasztorze cysterek w Trzebnicy, skąd została uprowadzona przez brata Bolesława Rogatkę, który wydał ją za mąż za księcia wielkopolskiego Przemysła I. Niektórzy historycy uznali tę relację za wiarygodną^[6]. Według jednego poglądu przesłankami przemawiającymi za jej prawdziwością są przywileje Przemysła I na rzecz trzebnickiego zgromadzenia, które można odbierać jako wyraz ekspiacji, a także – być może jako wynik ślubów Elżbiety po opuszczeniu klasztoru – wstąpienie do niego jednej z córek^[7]. Źródła jednak nie są zgodne co do okoliczności porwania. Żywot św. Jadwigi przekazuje, że Bolesław uprowadził z klasztoru dwie siostry, przy czym wymienia imię tylko jednej z nich – Agnieszki, natomiast Jan Długosz w swoich Rocznikach podaje, że Elżbieta nie złożyła ślubów zakonnych. Wobec rozbieżności źródeł w relacjach o uprowadzeniu Henrykówien przez brata istnieje w literaturze koncepcja, zgodnie z którą opisy te są wymysłami wyrosłymi na tle kultu św. Jadwigi^[8]. Według niektórych historyków Elżbieta przebywała w klasztorze trzebnickim na czas wychowania bez zamiaru zostania zakonnicą^[9], pozostając pod wpływem prowadzącej świątobliwy żywot babki Jadwigi Śląskiej^[5].

Małżeństwo z Przemysłem I

Ślub Elżbiety i Przemysła I odbył się w 1244^[10]. Małżeństwo to zostało zawarte z powodów politycznych. Przemysł I, wykorzystując osłabienie Śląska i śmierć Henryka Pobożnego w wyniku najazdu mongolskiego w 1241, podjął akcję rewindykacji ziem wielkopolskich utraconych przez ojca na rzecz Henryków śląskich: Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego. W wyniku wojny z ich sukcesorem Bolesławem Rogatką odzyskał południową Wielkopolskę (1241), Międzyrzecz i Zbąszyń (1242), a także ważny strategicznie Santok (1244). Mariaż Przemysła z Elżbietą umacniał ugodę między zwaśnionymi stronami, a samego księcia wielkopolskiego zabezpieczał przed odwetem ze strony Bolesława Rogatki, dzięki czemu mógł skierować się przeciw Władysławowi opolskiemu, który z postanowienia Henryka Brodatego sprawował rządy w Rudzie i Kaliszu. Małżeństwo z Elżbietą nie zapewniło jednak pokoju między szwagrami, gdyż już w 1246 doszło do zbrojnego konfliktu między nimi.

Działalność Elżbiety jako księżnej poznańskiej jest nieznana. W literaturze można spotkać się z poglądem, że prawdopodobnie wpłynęła na decyzję męża o ufundowaniu w 1250 w podpoznańskich Owińskach żeńskiego klasztoru, dokąd sprowadzono cysterki z Trzebnicy^[5]. Tymczasem owiński klasztor został założony przez Przemysła w 1242 z inicjatywy młodszego brata Bolesława Pobożnego^[11].

Mąż Elżbiety urodził się między 5 czerwca 1220 a 4 czerwca 1221^[12]. Był synem Władysława Odonica i Jadwigi. Po śmierci ojca w 1239 rządził Wielkopolską przy współudziale brata Bolesława Pobożnego. W latach 1247, 1249 i 1253 bracia dokonywali podziału ziem. Przy pierwszym podziale Przemysł zatrzymał dzielnicę poznańską i gnieźnieńską, przy drugim poznańską i kaliską. Ostatecznie rządził częścią poznańską, podczas gdy Bolesław objął część gnieźnieńsko-kaliską. Zmarł 4 czerwca 1257.

Z małżeństwa z Przemysłem I Elżbieta urodziła cztery córki: Konstancję (żonę Konrada, margrabiego brandenburskiego), Eufrozynę (ksieni klasztoru cysterek w Trzebnicy), Annę (ksieni klasztoru cysterek w Owińskach), Eufemię (klaryskę wrocławską), a także syna pogrobowca Przemysła, który został księciem wielkopolskim, krakowskim, pomorskim i wreszcie królem Polski.

Wdowieństwo

Po śmierci męża Elżbieta zamieszkała w Modrzu niedaleko Poznania, stanowiącym jej oprawę wdowią, gdzie zmarła w piątek po oktawie Objawienia Pańskiego, tj. 16 stycznia 1265^[13]. Według Długosza została pochowana w katedrze poznańskiej. Przekaz ten, mimo że niewspółczesny, uznawany jest za wiarygodny. Na jego korzyść przemawiają bowiem: nieduża odległość miejsca śmierci od katedry, a także wcześniejszy pochówek w niej Przemysła I^[14]. Informując o śmierci Elżbiety, Długosz scharakteryzował ją jako „kobietę rzadkiej pobożności i świętości, hojną i życzliwą wobec Kościoła Bożego i osób duchownych”^[15].

Genealogia

Henryk I Brodaty ur. zap. 1165–1170 zm. 19 III 1238

Jadwiga Śląska ur. zap. 1178–1180 zm. 14 X 1243

Przemysł Ottokar I ur. ok. 1155 zm. 15 XII 1230

Konstancja węgierska ur. ok. 1180 zm. 6 XII 1240

Henryk II Pobożny ur. zap. 1196–1202/1204 zm. 9 IV 1241

Anna Przemyślidka ur. zap. 1201–1204 zm. 26 VI 1265

		Przemysł I ur. 5 VI 1220–4 VI 1221 zm. 4 VI 1257 OO   1244		Elżbieta wrocławska ur. zap. 1224–1232 zm. 16 I 1265
Konstancja  ur. 1245–1248  zm. 10 X 1281		Eufrozyna  ur. ok. 1250  zm. zap. 17 II 1298		Anna  ur. 1253  zm. zap. 19 V po 1295		Eufemia  ur. 1253  zm. 5 IX 1298		Przemysł II  ur. 14 X 1257  zm. 8 II 1296

Drzewo genealogiczne opracowano na podstawie materiału źródłowego^[16].