Endeavour

Endeavour – ostatni, piąty prom kosmiczny zbudowany przez NASA, oznaczony symbolem OV-105. Został zbudowany w celu zastąpienia wahadłowca Challenger, głównie z części zamiennych.

Ten artykuł dotyczy wahadłowca kosmicznego. Zobacz też: inne znaczenia.

Endeavour

Wahadłowiec Endeavour
Nazwa	Endeavour
Oznaczenie	OV-105
Data pierwszego lotu	7 maja 1992
Pierwsza misja	STS-49
Data ostatniego lotu	16 maja 2011
Ostatnia misja	STS-134
Liczba zakończonych misji	25
Liczba orbit	4671
Pokonany dystans	197 761 197 km
Liczba dni w przestrzeni kosmicznej	296 dni, 3 godziny, 34 minuty, 2 sekundy
Status	Nieczynny, w ekspozycji California Science Center

Endeavour na stanowisku w Cape Canaveral, 31 maja 2009

Endeavour podczas startu

STS-67

Od grudnia 2002 roku Endeavour przechodził okres gruntownych modyfikacji (ang. Orbiter Major Modification – OMM), który zakończył się w lecie 2006 roku.

1 czerwca 2011 roku prom Endeavour zakończył swój ostatni lot i planowo został wyłączony z eksploatacji.

Nazwa

Nazwa orbitera pochodzi od jednego z okrętów Jamesa Cooka – „Endeavour”. Upamiętnia on także Endeavour, moduł dowodzenia misji Apollo 15. Samo słowo endeavour oznacza w języku angielskim podejście, wysiłek lub ambitną próbę.

Nazwa, jako pierwsza w historii NASA, została wybrana w ogólnokrajowym plebiscycie. Uczniowie szkół podstawowych i średnich zostali poproszeni o wybranie nazwy spośród nazw okrętów morskich prowadzących badania naukowe bądź eksploracyjne. W maju 1989 roku prezydent George H.W. Bush ogłosił, że w konkursie zwyciężyła nazwa Endeavour^[1].

Ważniejsze daty

Data	Wydarzenie
15 lutego 1982	Rozpoczęcie montażu modułu załogi
31 lipca 1987	Zawarcie kontraktu na konstrukcję
1 sierpnia 1987	Rozpoczęcie ostatecznego montażu
28 września 1987	Rozpoczęcie montażu części rufowej kadłuba
22 grudnia 1987	Do Palmdale docierają skrzydła od Grummana
6 lipca 1990	Zakończenie ostatecznego montażu
25 kwietnia 1991	Wytoczenie z Palmdale
7 maja 1991	Dostarczenie do Kennedy Space Center
6 kwietnia 1992	Decyzja o gotowości do lotu
7 maja 1992	Pierwszy lot (STS-49)
4 grudnia 1998	Pierwsza misja montażowa ISS – Unity (Node 1) (STS-88)
8 sierpnia 2007	Pierwszy lot po pięcioletniej przerwie (STS-118)
16 maja 2011	Ostatni lot (STS-134)

Udoskonalenia

Oprócz części zamiennych starszych promów, do konstrukcji orbitera Endeavour wykorzystano wiele nowego oprzyrządowania, zaprojektowanego w celu zwiększenia jego możliwości. Większość tych instrumentów została później włączona do trzech pozostałych promów w czasie ich napraw i modyfikacji.

Modyfikacje Endeavour to między innymi:

• 20-metrowy spadochron hamujący, skracający długość toru hamowania o 500 metrów
• zaktualizowany system awioniki, który zawiera zaawansowane komputery ogólnego przeznaczenia, ulepszone jednostki pomiarów bezwładnościowych i taktyczne systemy nawigacji powietrznej, poprawione kontrolery zdarzeń i multipleksery-demultipleksery, system śledzenia gwiazd
• poprawione mechanizmy sterowania kołem dziobowym
• poprawiona wersja Zewnętrznych Jednostek Zasilania, które dostarczają energię niezbędną do działania systemów hydraulicznych promu
• zainstalowana zewnętrzna śluza, używana do dokowania w Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
• wstępnie wyposażony jako pierwszy orbiter o przedłużonym czasie misji, lecz podczas okresu serwisowego udoskonalenia te zostały zdemontowane w celu zmniejszenia masy przy misjach na ISS
• instalacja systemu chłodzenia w celu schłodzenia modułu logistycznego niskiego ciśnienia (ang. Mini-Pressurized Logistcs Module – MPLM)
• ogólne zmniejszenie masy w celu zwiększenia możliwości transportowych
• rekonstrukcja skrzydeł w celu umożliwienia transportu cięższego ładunku
• ponad sto innych modyfikacji w czasie pierwszego okresu serwisowego

Misje

Prom kosmiczny Endeavour wykonał 25 lotów. Spędził ponad 296 dni w kosmosie, pokonał dystans 4671 orbit, przeleciał 197 761 197 km. Liczba astronautów: 148, liczba misji do stacji Mir: 1 oraz 12 misji do stacji ISS^[1].

Lp.	Dzień	Rok	Misja	Załoga	Uwagi
1.	7 maja	1992	STS-49	Brandenstein, Chilton, Melnick, Akers, Hieb, Thuot, Thornton	Odzyskanie i ponowne wypuszczenie satelity Intelsat VI. Pierwszy trzyosobowy spacer kosmiczny i najdłuższy spacer od czasów Apollo 17
2.	12 września	1992	STS-47	Gibson, Brown, Lee, Davis, Apt, Jemison, Mōri	Misja J na Spacelab
3.	13 stycznia	1993	STS-54	Casper, McMonagle, Harbaugh, Runco, Helms	Wypuszczenie TDRS-F
4.	21 czerwca	1993	STS-57	Grabe, Duffy, Low, Sherlock, Voss, Wisoff	Eksperymenty na Spacelab. Odzyskanie European Retrievable Carrier
5.	2 grudnia	1993	STS-61	Covey, Bowersox, Musgrave, Hoffman, Thornton, Akers, Nicollier	Pierwsza naprawa teleskopu Hubble'a
6.	9 kwietnia	1994	STS-59	Gutierrez, Chilton, Godwin, Apt, Clifford, Jones	Eksperymenty na Kosmicznym Laboratorium Radarowym
7.	30 września	1994	STS-68	Baker, Wilcutt, Jones, Bursch, Wisoff, Smith	Eksperymenty na Kosmicznym Laboratorium Radarowym
8.	2 marca	1995	STS-67	Oswald, Gregory, Jernigan, Lawrence, Grunsfeld, Durrance, Parise	Eksperymenty Astro-2 na Spacelab
9.	7 września	1995	STS-69	Walker, Cockrell, Voss, Newman, Gernhardt	Eksperymenty z Wake Shield Facility
10.	11 stycznia	1996	STS-72	Duffy, Jett, Barry, Chiao, Scott, Wakata	Odzyskanie japońskiego Space Flyer Unit
11.	19 maja	1996	STS-77	Casper, Brown, Thomas, Bursch, Runco, Garheau	Eksperymenty na Spacelab
12.	22 stycznia	1998	STS-89	Wilcutt, Edwards, Anderson, Dunbar, Reilly, Sharipov wejście na Mir- Thomas zejście z Mir- Wolf	Połączenie ze stacją orbitalną Mir, wymiana astronautów
13.	4 grudnia	1998	STS-88	Cabana, Sturckow, Currie, Ross, Newman, Krikalev	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
14.	11 lutego	2000	STS-99	Kregel, Gorie, Kavandi, Voss, Mōri, Thiele	Eksperymenty z topografią radarową
15.	30 listopada	2000	STS-97	Jett, Bloomfield, Tanner, Noriega, Garneau	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
16.	19 kwietnia	2001	STS-100	Rominger, Ashby, Hadfield, Parazynski, Phillips, Lonchakov, Guidoni	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
17.	5 grudnia	2001	STS-108	Gorie, Kelly, Godwin, Tani wejście na MSK- Onufriyenko, Walz, Bursch zejście z MSK- Culbertson, Tyurin, Dezhurov	Połączenie z Międzynarodową Stacją Kosmiczną, wymiana astronautów
18.	5 czerwca	2002	STS-111	Cockrell, Lockhart, Chang-Diaz, Perrin wejście na MSK- Korzun, Whitson, Treschev zejście z MSK- Onufrienko, Bursch, Walz	Połączenie z Międzynarodową Stacją Kosmiczną, wymiana astronautów
19.	23 listopada	2002	STS-113	Wetherbee, Lockhart, Lopez-Alegria, Herrington wejście na MSK- Bowersox, Pettit, Budarin zejście z MSK- Korzun, Whitson, Treschev	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, wymiana astronautów
20.	8 sierpnia	2007	STS-118	Kelly, Hobaugh, Williams, Morgan, Mastracchio, Caldwell, Drew	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
21.	11 marca	2008	STS-123	Gorie, Johnson, Linnehan, Behnken, Foreman, Doi wejście na MSK- Reisman zejście z MSK- Eyharts	Budowa Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
22.	14 listopada	2008	STS-126	Ferguson, Boe, Bowen, Kimbrough, Stefanyshyn-Piper, Pettit wejście na MSK- Magnus zejście z MSK- Chamitoff	Doposażenie i naprawa elementów Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, wymiana astronautów
23.	16 lipca	2009	STS-127	Polansky, Hurley, Cassidy, Marshburn, Wolf, Payette wejście na MSK- Kopra zejście z MSK- Wakata	Instalacja ostatniej części japońskiego laboratorium naukowego Kibō, wymiana baterii słonecznych, dostawa części zamiennych
24.	8 lutego	2010	STS-130	Zamka, Virts, Behnken, Hire, Patrick, Robinson	Instalacja łącznika Node 3 i kopuły obserwacyjnej Cupola.
25.	16 maja	2011	STS-134	Mark Kelly, Gregory Johnson, Michael Fincke, Gregory Chamitoff, Andrew Feustel, Roberto Vittori	Misja rozbudowy Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Jej celem było dostarczenie spektrometru AMS-02 i bezciśnieniowej platformy ładunkowej ELC-3 na stację kosmiczną. Ostatnia misja promu Endeavour. Początkowo planowana jako ostatni lot w programie promów kosmicznych; ostatecznie zaplanowano jeszcze jeden lot promu Atlantis w czerwcu 2011 roku.