Gardzka Kępa

Gardzka Kępa – wyspa w cieśninie Dziwnie, w gminie Kamień Pomorski (województwo zachodniopomorskie) w sąsiedztwie wsi Połchowo. We wczesnym średniowieczu znajdował się na niej gród. Współcześnie jest zalesiona i ze względu na walory przyrodnicze stanowi proponowany rezerwat przyrody. Wyspa znajduje się w zarządzie Urzędu Morskiego w Szczecinie.

Gardzka Kępa

Gardzka Kępa – widok z okolic wsi Połchowo
Kontynent	Europa
Państwo	Polska
Akwen	cieśnina Dziwna
Powierzchnia	0,057 km²
Populacja  • liczba ludności	0
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Gardzka Kępa
Położenie na mapie Polski Gardzka Kępa
53°56′28″N 14°43′08″E

Do 1945 r. wyspa nosiła niemiecką nazwę Burgwall. Nazwę polską wprowadzono urzędowo w 1950 r.^[1]

Położenie i budowa

Wyspa znajduje się przy wschodnim brzegu Dziwny, po południowej stronie wejścia do Zatoki Cichej (od północy w odległości 0,5 km od Gardzkiej Kępy zatokę zamyka Wyspa Chrząszczewska)^[2].

Wyspa składa się w części północnej z płaskiego wyniesienia mineralnego o owalnym, regularnym kształcie osiągającym 4,5 m n.p.m. Jego brzegi opadają stromo ku wodom Dziwny i tylko w kierunku południowo-wschodnim opadają łagodniejszym stokiem. Wzniesienie ma 230 m długości i 170 m szerokości. Od wschodu przylega do niego teren bagnisty i nisko położony (0,1 m n.p.m.) o długości ok. 200 m i szerokości 150 m, rozciągający się w kierunku lądu. W sumie wyspa zajmuje 5,686 ha powierzchni (powierzchnia działki ewidencyjnej nr 116/16). Od stałego lądu oddzielona jest zabagnioną i zarośniętą szuwarami cieśniną o szerokości ok. 20 m. Sąsiaduje z bagnistym półwyspem przy wsi Połchowo, od której zabudowań dzieli ją w linii prostej ok. 300 m^[2].

Bliskość lądu i bagniste pasmo terenu między wzniesieniem w północno-zachodniej części wyspy a stałym lądem jest powodem uznawania jej czasem za półwysep^[3].

Historia

W wiekach X–XII na wyspie znajdowało się grodzisko, od którego zresztą pochodzi niemiecka nazwa wyspy – Der Wall lub Burgwall. W terenie widoczny jest zarys wałów. Na wyspie znaleziono w 1846 r. skorupy naczyń słowiańskich^[4]. Grodzisko przypisywane jest plemieniu Wolinian^[5], znajdowało się na szlaku wodnym łączącym dwa kluczowe dla nich grody – Wolin i Kamień Pomorski. Przed objęciem wyspy formami ochrony przyrody, stanowiła ona miejsce biwakowania i postoju żeglarzy^[6][7].

Grodzisko stanowi stanowisko archeologiczne objęte strefą ochrony archeologiczno-konserwatorskiej Wl – pełnej ochrony. Z tego powodu w jego obrębie wykluczona jest wszelka działalność inwestycyjna i inna^[8].

Środowisko przyrodnicze

Wyspa w części mineralnej pokryta jest starodrzewem dębowym. Domieszkę tworzą sosny, w runie masowo rosną jeżyny. Tereny bagienne porośnięte są mozaiką szuwarów, głównie trzcinowych. W okolicznych wodach występują płaty oczeretów^[9]. Las stanowi pododdział 2a Obwodu Ochrony Wybrzeża Wolin – grunt leśny w zarządzie Urzędu Morskiego w Szczecinie. Drzewostan wyłączony jest z użytkowania^[10].

Na wyspie znajduje się bardzo liczna kolonia lęgowa kormorana zwyczajnego oraz czapli siwej. Czapli było tutaj w latach 90. XX w. 65 par^[9], a w 2006 stwierdzono 168 gniazd^[11]. W sezonie lęgowym w 2012 roku w kolonii kormoranów naliczono z kolei 2963 par, co stanowi 12% populacji lęgowej tego gatunku w Polsce^[12]. Na jednym z okazałych dębów stwierdzono tu aż 50 gniazd tego gatunku^[13]. Wpływ kolonii lęgowej kormorana na stan zdrowotny drzew jest wyraźny – wiele dębów zamiera, drzewa pokryte są guanem. Przyczyną „eksplozji demograficznej” kormoranów w tym obszarze jest najprawdopodobniej inwazja masowo występującej w okolicznych wodach babki byczej^[14]. Wyspa jest też lub była miejscem lęgów bielika, brodźca piskliwego, zimorodka, gęgawy, gągoła i 39 innych gatunków ptaków, których tu w sumie (razem z migrującymi) stwierdzono ok. 70 gatunków. W okresie przelotów i zimą wody wokół wyspy gromadzą stada ptaków wodnych liczące tysiące osobników^[9][14].

Gardzka Kępa znajduje się w granicach obszaru Natura 2000 – Ujście Odry i Zalew Szczeciński oraz w obrębie ostoi ptaków „Zalew Kamieński i Dziwna” znajdującej się pod opieką Zachodniopomorskiego Towarzystwa Przyrodniczego^[15]. Wyspa jest proponowanym faunistycznym rezerwatem przyrody^[8]. Jest też objęta ochroną strefową na podstawie przepisów o ochronie gatunkowej zwierząt. Pomimo ochrony i oznaczenia tablicami ostrzegawczymi^[7], wyspa jest penetrowana przez ludzi^[9].