Garwolin - Wikiwand

Garwolin – miasto w województwie mazowieckim, siedziba władz gminy miejskiej Garwolin, gminy wiejskiej Garwolin i powiatu garwolińskiego^[3].

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

Miasto położone jest nad rzeką Wilgą, przy skrzyżowaniu dróg S17 z 76.

Garwolin uzyskał lokację miejską przed 1423 rokiem^[4]. Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego^[5], położone w drugiej połowie XVI wieku w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[6].

Według danych GUS z 31 grudnia 2024 r. miasto liczyło 17 258 mieszkańców, będąc 31. najludniejszym miastem w województwie^[2].

Remove ads

Położenie

Miasto we wschodniej Polsce, usytuowane w południowo-wschodniej części Równiny Garwolińskiej, położone 60 km od Warszawy. W latach 1975–1998 należało do województwa siedleckiego.

Etymologia

Nazwa Garwolino pojawia się w średniowiecznych notatkach z 1386 i 1404. Pochodzi od nazwy osobowej Garwoł^[7]. Wśród mieszkańców popularna jest legenda łącząca nazwę miasta z gawronami.

Historia

Podsumowanie

Perspektywa

Ślady osadnictwa na terenie dzisiejszych granic Garwolina pochodzą sprzed około 2000 lat czyli z epoki żelaza.

Prawa miejskie miasto uzyskało 27 lipca 1423^[8]. Od 1539 stolica powiatu w ziemi czerskiej, znaczny ośrodek rzemiosła i handlu. W 1565 liczył 260 domów, 69 ogrodów i 230 rzemieślników, w tym: 24 szewców, 12 krawców, 9 kuśnierzy, 22 kowali, 7 czapników, 3 tesarzów, 3 bednarzy, 6 krawców, 3 barwierzy, 6 cieśli, 3 kołodziejów i 63 piwowarów. Garwolin w owym czasie słynął z warzenia przedniego piwa^[9]. W czasie potopu szwedzkiego straty w ludności przekroczyły 90%, w mieście pozostało 50 domów^[8]. W 1795 po trzecim rozbiorze miasto znalazło się w zaborze austriackim, w czasie wojen napoleońskich w Księstwie Warszawskim, po Kongresie Wiedeńskim w 1815 w zaborze rosyjskim na terenie Królestwa Kongresowego^{[potrzebny przypis]}. Do rozwoju miasta przyczyniły się budowy: traktu lubelskiego w 1835 i kolei nadwiślańskiej Warszawa – Lublin – 1877^{[potrzebny przypis]}.

22 marca 1863 powstańcy styczniowi usiłowali bez skutku zdobyć Garwolin broniony przez wojska rosyjskie^[8]. W latach 1892–1914 w Garwolinie stacjonował 37 (13)^[10] pułk dragonów^[11] carskiej armii.

Osobny artykuł: 13 Pułk Dragonów im. Hrabiego Münnicha.

W 1905 odbywały się strajki rolne i demonstracje^[12]. W czasie I wojny światowej działała placówka Polskiej Organizacji Wojskowej w listopadzie 1918 rozbrajająca stacjonujących tu żołnierzy niemieckich, działała rada delegatów robotniczych^{[potrzebny przypis]}.

Podczas bitwy o Garwolin, w dniu 16 sierpnia 1920 roku wyróżnił się Stanisław Szaliński (późniejszy major i szef kontrwywiadu wojskowego w latach 1930–1939). Dowodząc plutonem karabinów maszynowych 3 batalionu 58 pp, zmusił nieprzyjaciela do pozostawienia dwóch dział. W pościgu za oddziałem bolszewickim zaatakował koszary w Garwolinie. Dzięki śmiałemu szturmowi doprowadził do kapitulacji załogi i zdobycia taboru brygady oraz 300 jeńców. Następnie skutecznie bronił koszar przed nacierającą kawalerią nieprzyjaciela^[13]. 17–18 sierpnia 1920 podczas Bitwy Warszawskiej w Garwolinie stacjonował sztab Józefa Piłsudskiego dowodząc kontruderzeniem znad Wieprza^[8].

W okresie międzywojennym w powiecie garwolińskim dominowała lewica spod znaku PSL „Wyzwolenie”^[14].

15 kwietnia 1934 obszar miasto zwiększono kosztem gminy wiejskiej Górzno, z której przyłączono: wieś Czyszków, kolonię Czyszków Trzeciaki, kolonię Czyszków-Pustka, część kolonii Lucin, część wsi Natalja, gromadę Zawady-Stare, a także kosztem gminy wiejskiej Wola Rębkowska, z której przyłączono gromadę Leszczyny^[15].

W latach 1921–1939 w tutejszych koszarach kawaleryjskich stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I^[16]. W latach 1925–1926 w Garwolinie i okolicach duży wpływ na społeczeństwo miała radykalna Niezależna Partia Chłopska^[12].

Osobny artykuł: 1 Pułk Strzelców Konnych (II RP).

We wrześniu 1939 Niemcy zniszczyli centralną część zabudowy, miały miejsce liczne aresztowania i deportacje do obozów zagłady i koncentracyjnych. Podczas II wojny światowej Garwolin znalazł się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Od stycznia 1941 funkcję Kreishauptmanna (starosty) powiatu Garwolin objął Karl Freudenthal. Jedną z pierwszych jego decyzji było usunięcie z miasta obywateli narodowości żydowskiej i przesiedlenie ich do gett w Żelechowie, Sobolewie, Łaskarzewie i Parysowie. Do końca 1942 na rozkaz Karla Freudenthala Gestapo oraz żandarmeria zamordowały na terenie miasta i powiatu 890 osób, a do obozów koncentracyjnych lub do pracy przymusowej wywieziono kolejnych 2100^[17]. Za popełnione zbrodnie Sąd Delegatury Rządu na Kraj wydał na przełomie lat 1942-1943 wyrok skazujący go na karę śmierci. Zastrzelony 5 lipca 1944 podczas zamachu dokonanego przez połączone dwie grupy dywersyjne AK z Garwolina i Woli Rębkowskiej^{[potrzebny przypis]}.

W końcu lipca 1944 Garwolin był najsilniejszym punktem oporu Niemców na rzece Wildze. W dniu 27 lipca 1944 miasto zostało wyzwolone spod niemieckiej okupacji przez jednostki 8 korpusu 2 Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. Konstanego Rokossowskiego^[18]. 28 lipca 1944 do miasta dotarły jednostki 8 Armii Gwardii 1 Frontu Białoruskiego, które dotychczas nacierały w ślad za 2 A Panc. Armie te w okolicach miasta przygotowywały się do operacji forsowania Wisły^[19]. W dniu 11 września 1944, oddziały 1 Armii WP zostały zluzowane na przyczółku magnuszewskim przez 8 Armię Gwardii i ześrodkowane w okolicach Garwolina, w celu przygotowania do działania na odcinku warszawskim^[20].

Podczas II wojny światowej Garwolin uległ zniszczeniu niemal w 70%^{[potrzebny przypis]}.

10 marca 1946 na szosie Warszawa – Lublin w rejonie Gończyc w pobliżu Garwolina Oddział AK Mariana Bernaciaka stoczył potyczkę z oddziałem Armii Czerwonej, w której zginęło kilku żołnierzy radzieckich, a pluton polski stracił 1 zabitego i 1 rannego^{[potrzebny przypis]}.

W czasach Polski Ludowej miasto zostało odbudowane, powstały nowe osiedla mieszkaniowe, uregulowano i zagospodarowano brzegi Wilgi. Powstała rzeźnia, duże zakłady mleczarskie, w 1969 rozpoczął pracę Zakład Doświadczalny Instytutu Maszyn Matematycznych, w 1973 baza Przedsiębiorstwa Kolejowych Robót Elektryfikacyjnych, w 1975 uruchomiono produkcję w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Cora”. Dawne koszary w Gracjanowie przebudowano na zespół sanatoryjny neuropsychiatrii dziecięcej^[12].

Panorama Garwolina

Remove ads

Zabytki

Podsumowanie

Perspektywa

Według rejestru zabytków NID^[21] na listę zabytków wpisane są obiekty:

kolegiata pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, neobarokowy kościół wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. Znajdują się w nim obrazy: Przemienienia Pańskiego z 1894, Św. Stanisława Kostki, Św. Józefa (XIX w.), Św. Jana Chrzciciela (XVIII w.), Świętych Barbary, Rocha i Rozalii (I połowa XIX w.), a także kielichy z 1762, 1760 i z pierwszej połowy XIX w.1890-1909, nr rej.: 741 z 7.05.1962
park „Sulbiny”, ul. Lubelska 50, XIX-XX, nr rej.: A-379 z 16.07.1985 i z 9.04.2009
zespół dworski, Studzińskiego 28, pocz. XX, nr rej.: A-275 z 29.08.1980:
- dwór
- rządcówka
- spichlerz
- park
stajnie koszarowe, ob. magazyn, al. Legionów, 1905, nr rej.: A-449 z 16.04.1996
dom, ob. Urząd Miasta, Staszica 15, 1910, nr rej.: 1048 z 10.05.1974

parterowa organistówka o konstrukcji zrębowej, oszalowana, pięcioosiowa, zbudowana na planie prostokąta o dwutraktowym układzie wnętrz, z początku XIX w.
klasycystyczna kaplica cmentarna z 1839.
drewniane domy pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku, o konstrukcji zrębowej, dwutraktowym układzie wnętrz i dwuspadowych dachach.
XIX/XX w. zespół dawnych koszar kawaleryjskich rosyjskiego 13 pułku dragonów^[11] 1892-1914; gdzie w latach 1921–1939 stacjonował 1 Pułk Strzelców Konnych Raszyńskich im. cesarza Napoleona I, stajnie, budynki koszarowe, dawna cerkiew garnizonowa przy Al. Legionów.

Remove ads

Honorowy obywatel miasta

Marian Jaworski (1905-2001), nauczyciel, działacz TON, żołnierz AK^[22]
biskup Jan Mazur^[23]
ks. prałat Bogdan Jacek Krawczyk^[24]
Józef Zając^[25]

Zasłużony dla Garwolina

Jan Piesiewicz^[26]
Ksiądz Prałat Stanisław Józef Maksymowicz^[27]
Stanisław Buszta^[28]
14 harcerzy – członków konspiracyjnego ZHP-Roju „Orłów” Szarych Szeregów^[29]
Józef Siarkiewicz^[30]
Wanda Bekierska^[31]
Bogumiła Szeląg^[32]
Zbigniew Gnat-Wieteska^[33]
Eugenia Michalik^[34]
Magdalena Płatek^[35]
Piotr Ekiert^[36]
Ksiądz prałat Ryszard Andruszczak^[37]
Marek Szamryk^[38]
Marek Janiec^[39]

Gospodarka

Garwolińska Strefa Aktywności Gospodarczej; Ośrodek przemysłowo-usługowy; przemysł maszynowy, środków transportu, poligraficzny, spożywczy (mleczarski i mięsny), odzieżowy, skórzany, materiałów budowlanych, meblowy i kosmetyczny.

Historyczny rozwój Garwolina od 1965 do 2020 roku.

Transport

Na terenie miasta krzyżują się dwie drogi krajowe:

droga krajowa nr 17 Warszawa – Garwolin – Hrebenne
droga krajowa nr 76 Łuków – Garwolin – Wilga

W odległości 5 km od miasta przebiega linia kolejowa nr 7 Warszawa – Lublin – Dorohusk; stacja Garwolin znajduje się we wsi Wola Rębkowska. W momencie uruchomienia kolei nadwiślańskiej (1877) Garwolin nie miał stacji kolejowej. W 1894 miasto obsługiwała stacja kolejowa Wilga, usytuowana w miejscu dzisiejszej stacji Ruda Talubska. W 1914 Garwolin obsługiwały dwie stacje kolejowe – Mirwan (położona w miejscu obecnej stacji Garwolin) i Garwolin (wcześniej zwana Wilgą, a dziś Ruda Talubska). W 1922 ustalono nazwy stacji obowiązujące do dziś. Do czasów II wojny światowej stacja i miasto Garwolin były przez Żydów nazywane Mirwan^{[potrzebny przypis]}.

Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Garwolinie zapewnia połączenia do Warszawy, Otwocka, Łaskarzewa, Ryk, Siedlec, Żelechowa, Łukowa, Maciejowic i innych miejscowości. Istnieją też przewoźnicy prywatni, którzy zapewniają połączenia do Warszawy, Lublina, Siedlec i Stoczka Łukowskiego.

12 czerwca 2010 otworzono oficjalnie sanitarne lądowisko.

Remove ads

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Garwolina w 2014 roku^[40].

Edukacja

Przedszkola

Publiczne Przedszkole nr 1 „Bajka”
Publiczne Przedszkole nr 2 „Akademia pana Kleksa”
Publiczne Przedszkole nr 6 „Mały Europejczyk”
Publiczne Przedszkole nr 8 „Plastuś”
Niepubliczne Przedszkole „Zielona Łączka”
Niepubliczne Przedszkole „Juniorek”
Niepubliczne Przedszkole „Akademia Sztuki Dziecięcej”
Niepubliczny Żłobek „Tęczowa Kraina”
Niepubliczny Żłobek „Wesołe Słoneczko”
Klub Dziecięcy „Zegar Słoneczny”

Szkoły podstawowe

Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Konopnickiej
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. 1 Pułku Strzelców Konnych
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 im. Janusza Korczaka,
Niepubliczna Szkoła Podstawowa z Oddziałami Przysposabiającymi Do Pracy

Szkoły artystyczne

Szkoła Muzyczna I stopnia w Garwolinie
Niepubliczna Szkoła Muzyczna II stopnia w Garwolinie

Szkoły średnie

I Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
Zespół Szkół nr 1 im. Bohaterów Westerplatte
Zespół Szkół nr 2 im. Tadeusza Kościuszki
Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida

Uczelnie wyższe

Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Wydział zamiejscowy w Garwolinie

Szkoły specjalne

Zespół Szkół Specjalnych nr 1
Zespół Szkół Specjalnych nr 2 i Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

Remove ads

Kultura i sport

Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna w Garwolinie – Wypożyczalnia dla Dorosłych, Oddział dla Dzieci i Młodzieży, Czytelnia, Mediateka.
Kino „Wilga”, sala kinowa na 250 miejsc, dźwięk Dolby Digital, fotele lotnicze, projektor cyfrowy FULL-HD, 3D,
Centrum Sportu i Kultury (Dom kultury, hala sportowa, stadion),
Galeria ,,Kotara" Fotografii – Galeria fotografii mieszcząca się w holu głównym domu kultury CSiK. Kuratorem wystaw jest Dariusz Szubiński.
Galeria ,,Kotłownia" – Galeria poświęcona wystawie malunków, rysunków, rzeźb oraz grafiki. Galeria znajduje się w piwnicy domu kultury CSiK.
Pływalnia Miejska „Garwolanka”,
UKS "Delfin" Garwolin – klub pływacki (działający przy Pływalni Miejskiej „Garwolanka”),
Chór Miasta Garwolin,
Garwoliński Teatr Muzyczny „Od Czapy” – amatorski teatr młodzieżowy prowadzony przez Fundację 'Sztafeta',
Teatr Rękawiczka – amatorski teatr młodzieżowy działający przy CSiK,
GTS Wilga Garwolin – siatkówka mężczyzn,
GKS Wilga Garwolin – piłka nożna mężczyzn,
UKS 2 Garwolin – siatkówka mężczyzn,
No Name – Międzyszkolny gimnastyczno-taneczny uczniowski klub sportowy (działający przy ZS nr 5).
Conectum Garwolin – amatorski klub piłkarski należący do piłkarskich Ludowych Zespołów Sportowych
Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych – Oddział 02 Garwolin
Akademia Koszykówki Garwolin – koszykówka mężczyzn