George Orwell

George Orwell, właśc. Eric Arthur Blair (ur. 25 czerwca 1903, zm. 21 stycznia 1950) – brytyjski pisarz i publicysta, uczestnik hiszpańskiej wojny domowej. Urodzony w Motihari w Biharze, do Anglii przyjechał w 1907. Jego dzieła odzwierciedlają inteligencję, dowcip i wrażliwość na nierówności społeczne^[1]. Zagorzały krytyk systemów totalitarnych, zwolennik socjalizmu demokratycznego^[2]. Często uznawany za najlepszego kronikarza angielskiej kultury XX wieku^[3], Orwell pisał powieści i felietony; zajmował się także krytyką literacką. Za jego najbardziej znane dzieła uznawane są: futurystyczna, antyutopijna powieść Rok 1984 i satyryczna opowieść będąca alegorią systemu totalitarnego Folwark zwierzęcy. Obie te książki sprawiły, że Orwell należy do grona najbardziej popularnych pisarzy XX wieku^[4].

George Orwell

George Orwell przed mikrofonem BBC
Imię i nazwisko	Eric Arthur Blair
Data i miejsce urodzenia	25 czerwca 1903 Motihari, Indie Brytyjskie
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1950 Londyn
Narodowość	angielska
Język	angielski
Alma Mater	Eton College
Dziedzina sztuki	antyutopia, satyra
Ważne dzieła
Folwark zwierzęcy Rok 1984

Wywarł istotny wpływ na współczesną kulturę. Przymiotnik „orwellowski”^[5] określa sytuacje, w których system zagraża wolności jednostki bądź całych społeczeństw, szczególnie w zakresie prywatności. Zwroty takie jak „Wielki Brat patrzy”, czy „Wszystkie zwierzęta są równe, ale niektóre są równiejsze” oraz takie pojęcia, jak „nowomowa” („new-speak”), „policja myśli” („thought police”), „dwójmyślenie” („doublethink”) i „myślozbrodnia” („thoughtcrime”) są używane w potocznym języku. Rok 1984 był także inspiracją dla stworzenia popularnego reality-show Big Brother, emitowanego w kilkunastu krajach^[6][7].

Życiorys

Jego rodzina pochodziła z klasy średniej. Był synem Richarda Walmesley Blaira, urzędnika administracji brytyjskiej i Idy Mabel Blair (z d. Limouzin). Miał dwie siostry. Od 1911 uczęszczał do St. Cyprian’s, prywatnej szkoły z internatem w Eastbourne. Stypendium (przyznane w 1917) zapewniło mu miejsce w ekskluzywnej Eton College (którą opuścił w 1921). W listopadzie 1922 wstąpił do Królewskiej Policji Imperialnej w Birmie. 1 stycznia 1928 porzucił służbę i nie powrócił z urlopu w Anglii. W latach 1928–1929 przebywał w Paryżu, gdzie opublikował swoje pierwsze artykuły.

W styczniu 1933 opublikował pierwszą książkę pod pseudonimem literackim George Orwell; była to powieść Na dnie w Paryżu i w Londynie^[8]. Przybrał artystyczny pseudonim, ponieważ chciał oszczędzić rodzinie problemów z powodu ujawnienia w książce prywatnych szczegółów ze swojego życia^[8]. Poza tym uważał swoją książkę za niewiele wartą, a swojego prawdziwego nazwiska nie lubił^[8].

Będę używał nazwiska George Orwell, to takie dobre i takie prawdziwe angielskie nazwisko^[9].

W czerwcu 1936 ożenił się z Irlandką Eileen O’Shaughnessy.

Brał udział w wojnie domowej w Hiszpanii w latach 1936–1937, gdzie walczył na froncie po stronie republikańskiej w milicji robotniczej antystalinowskiej Robotniczej Partii Zjednoczenia Marksistowskiego (POUM), a następnie w przybyłych z Anglii oddziałach ochotników wystawionych przez brytyjską Independent Labour Party. Był w walkach na froncie aragońskim. Po zdelegalizowaniu POUM oraz wybuchu w maju 1937 „wojny domowej w ramach wojny domowej” między anarchistami a stalinowcami, ukrywał się z żoną przed represjami. Był ścigany przez Gwardię Cywilną podczas nakazanej przez Moskwę (i kierowanej przez rezydenta NKWD Aleksandra Orłowa) akcji likwidacji POUM (w czerwcu 1937) i mordowania jej członków, łącznie z żołnierzami walczącymi na froncie. 20 maja 1937 został postrzelony przez snajpera w gardło^[10]. 20 czerwca przekroczył granicę francuską i wrócił do Anglii. Swoje wspomnienia z tego okresu zawarł w autobiograficznej książce W hołdzie Katalonii, wydanej w Anglii jeszcze w czasie trwania hiszpańskiej wojny domowej (1938), która demaskowała zbrodniczą rolę radzieckich służb specjalnych NKWD i GRU w Hiszpanii i faktyczne działania stalinowców zwalczających rewolucję^[11].

Doświadczenia tego okresu i wynikające stąd refleksje były również źródłem dwóch jego dzieł, dzięki którym jest najszerzej znany. Są to powieści: Folwark zwierzęcy, czyli bajka polityczna (w tradycji Ezopa) – opisująca w formie przypowieści mechanizm przewrotu społecznego i jego konsekwencje, a także Rok 1984 (uznawana za jedną z pierwszych powieści fantastycznonaukowych prezentujących alternatywną przyszłość, wizję państwa totalitarnego sprawującego totalną kontrolę nad ludźmi, przeszłością i językiem, prowadzącego wojnę z innymi państwami totalitarnymi, określanej jako antyutopia)^[9].

Wiódł życie włóczęgi, był: pomywaczem, nauczycielem, zbieraczem chmielu, żebrakiem, milicjantem, policjantem, hodowcą drobiu i uprawiał warzywa, współpracował z wieloma czasopismami, pracował w BBC i był korespondentem wojennym we Francji w 1945. W 1944 razem z żoną adoptował urodzonego 14 maja Richarda Horatio, a po jej śmierci 29 marca 1945 wrócił do Anglii^[9].

W czasie powstania warszawskiego ostro krytykował na łamach prasy postawę brytyjskiej lewicowej inteligencji wobec Polski, jej sytuacji międzynarodowej i uległość wobec Stalina^[12], krytycznie odnosił się także do komentarzy lewicy na temat „procesu szesnastu”^[13].

W PRL utwory Orwella były objęte zakazem publikacji (w pozostałych krajach komunistycznych samo nazwisko Orwell było tabu). Do upadku komunizmu powieść Rok 1984 była obecna w przekładzie polskim jedynie na emigracji (ukazała się bezpośrednio po wydaniu angielskim), w latach osiemdziesiątych XX wieku w wydawnictwach niezależnych (poza cenzurą) i w 1988 w obiegu oficjalnym (PIW)^[14].

George Orwell zmarł w Londynie w wieku czterdziestu siedmiu lat na gruźlicę (zachorował na nią w 1938) na kilka dni przed zamierzoną podróżą do sanatorium w Szwajcarii. Czas ostatnich trzech lat życia dzielił między łóżkiem szpitalnym, tworzeniem Roku 1984, wreszcie wyprawami ukochanym motocyklem Royal Enfield 350. 13 października 1949 w szpitalu ożenił się z Sonią Mary Brownell^[9].

Równo w 70 lat po spisaniu przez pisarza pamiętników, Komitet Nagrody Orwellowskiej utworzył blog^[15], na którym można śledzić przebieg życia pisarza^[16].

Działalność społeczna i polityczna

• 1938 w czerwcu zapisuje się do Independent Labour Party
• 1939 pod koniec roku występuje z Independent Labour Party
• 1945 w sierpniu zostaje wiceprzewodniczącym The Freedom Defence Committee (rozwiązanej w 1949) – organizacji badającej przypadki naruszania swobód demokratycznych i praw obywatelskich

Poglądy

Poglądy polityczne

Bliski socjalistycznej lewicy (swoje poglądy określał mianem „demokratycznego socjalizmu”^[2]), a w czasie wojny hiszpańskiej anarchizmowi; krytyk i demaskator mechanizmów zniewolenia człowieka w totalitarnych systemach komunistycznym i narodowosocjalistycznym, a także w kapitalizmie i systemie politycznym panującym w Wielkiej Brytanii. W eseju The Lion and the Unicorn: Socialism and the English Genius^[17] (1940) twierdził, że klasowy system w Wielkiej Brytanii jest przeszkodą w walce z III Rzeszą i jedynym rozwiązaniem tego problemu jest rewolucja socjalistyczna. W późniejszym okresie (po II wojnie światowej) Eric Arthur Blair był pesymistycznie nastawiony wobec wszystkich systemów politycznych, które jego zdaniem systematycznie zmierzały do narzucenia „powszechnego niewolnictwa”^[18], jak i rewolucji, które według niego nie były już w stanie odwrócić tego trendu.

W 1944 w czasie powstania warszawskiego wystąpił w obronie Polaków i skrytykował zachowawcze nastawienie angielskiej inteligencji wobec polityki Józefa Stalina. Zarzucił jej tchórzostwo i obłudę oraz cichą aprobatę sowieckiej polityki wobec Polski.

Chciałem zaprotestować przeciwko tchórzliwemu nastawieniu do powstania w Warszawie brytyjskiej prasy[...]. Generalnie zostało stworzone wrażenie, że Polacy zasługują na klęskę, nawet jeżeli robią dokładnie to, do czego nawołują ich alianckie rozgłośnie w ostatnich latach [...]. To jest moje przesłanie skierowane do lewicowych dziennikarzy i generalnie do całej inteligencji. Pamiętajcie, że każdy z was zapłaci za swoją nieszczerość i tchórzostwo. Nawet nie myślcie, że przez lata będziecie służalczo lizać buty sowieckiego reżimu, albo jakiegokolwiek w ogóle, i nagle znowu powrócicie do duchowej przyzwoitości. Raz się skurwisz – kurwą zostaniesz.

George Orwell, Powstanie warszawskie i jego krytycy^[19]

Poglądy religijne

Orwell był ateistą. Pomimo tego, regularnie uczestniczył w życiu społecznym i obywatelskim Kościoła, w tym uczestniczył w Komunii Świętej Kościoła Anglii. Uznając tę sprzeczność, powiedział kiedyś: „Wydaje się raczej podłe iść do Komunii Świętej, gdy się nie wierzy, ale udaję pobożnego i nie pozostaje nic innego, jak nadążać za oszustwem”^[20].

Twórczość

Dzieła Orwella na język polski tłumaczyli: Teresa Jeleńska, Juliusz Mieroszewski, Anna Husarska, Anna Przestrzelska, Roman Zimand (Orwell i o nim^[14]), Anna Małecka (zbiór esejów Historię piszą zwycięzcy^[21]), Tomasz Mirkowicz, Barłomiej Zborski^[22] (przed 1989 pod pseudonimem H. Lewis Allways^[23][24]). Ze względu na przejście twórczości Orwella do domeny publicznej w 2021, pojawiły się nowe tłumaczenia jego tekstów, m.in. Tomasza Bieronia, Grzegorza Strzebońskiego, Roberta Sudóła, Małgorzaty Kaczorowskiej, Marcina Barskiego czy Jana Dzierzgowskiego.

Na polskim rynku istnieje również jedno wydanie jego sztuki teatralnej Król Karol II. Napisał ją dla swoich uczniów podczas pracy w „The Hawthorns” w 1932, a praca nad przygotowaniem przedstawienia trwała większą część semestru^[25].

Powieści

Rok wydania polskiego przekładu	Tytuł polski	Wydawca polski	Rok wydania	Tytuł oryginalny	Wydawca oryginału
1992	Na dnie w Paryżu i w Londynie	Graf	1933	Down and out in Paris and London	Victor Gollancz Ltd
1997	Birmańskie dni	Wydawnictwo Rachocki	1934	Burmese Days: A Novel	Harper & Brothers
1992	Córka proboszcza	Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”	1935	A Clergyman’s Daughter	Victor Gollancz Ltd
1985	Wiwat Aspidistra	Wydawnictwo Literackie	1936	Keep the Aspidistra Flying	Victor Gollancz Ltd
2005	Droga na molo w Wigan	Bellona	1937	The Road to Wigan Pier	Victor Gollancz Ltd
1985	W hołdzie Katalonii	Oficyna Literacka	1938	Homage to Catalonia	Secker & Warburg
1997	Brak tchu	Rachocki i S-ka	1939	Coming Up for Air	Victor Gollancz Ltd
1947	Folwark zwierzęcy[26]	Wydawnictwo Światowego Związku Polaków z Zagranicy „Światpol”	1945	Animal Farm: A Fairy Story[2]	Secker & Warburg
1953	Rok 1984	Instytut Literacki	1949	Nineteen Eighty-Four	Secker & Warburg

Felietony i eseje

W języku polskim wydano zbiory: Eseje (1981), I ślepy by dostrzegł (1981), Historię piszą zwycięzcy (1991), Anglicy i inne eseje (2002, 2013), Jak mi się podoba (2009), Kilka myśli o ropusze zwyczajnej (2011), Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek (2013), Gandhi w brzuchu wieloryba (2014), Czy naprawdę schamieliśmy? (2021) oraz Dzienniki wojenne (2006) zawierające m.in. fragmenty dziennika z czasów wojny, teksty audycji BBC, które Orwell przygotowywał jako pracownik Ministerstwa Propagandy, instrukcje dla dowodzonego przezeń oddziału Home Guard oraz korespondencje wojenne z wyzwolonej Europy. Hołd dla Katalonii i inne teksty z hiszpańskiej wojny domowej (2006) zawierają również osobno opublikowaną relację W hołdzie Katalonii (1985 w Polsce) oraz wszelkie inne teksty dotyczące tego konfliktu, m.in. relacje w prywatnych listach, recenzje dzieł na temat tej wojny, fragmenty przeglądu wiadomości dla BBC.^[27]

Tytuł polski[14]	Tytuł oryginalny[28]	Rok wydania[28]	Miejsce publikacji[28]	Rok wydania w Polsce (lub w drugim obiegu)[23]	Miejsce polskiej publikacji[29]
Jeden dzień z życia włóczęgi	La Journée d’un Tramp	1929	„Le Progrès civique”	2011	Kilka myśli o ropusze zwyczajnej
Schronisko dla włóczęgów	The Spike	1931	„The Adelphi”	1990	I ślepy by dostrzegł
Wieszanie	A Hanging	1931	„The Adelphi”	1985	Eseje
Zabójcy słonia	Shooting an Elephant	1936	„New Writing”	1985	Eseje
Wspomnienia księgarskie	Bookshop Memories	1936	„Fortnightly Review”	1985	Eseje
Przecieki z Hiszpanii	Spilling the Spanish Beans	1937	„New English Weekly”	2006	Hołd dla Katalonii i inne teksty o hiszpańskiej wojnie domowej
Karol Dickens	Charles Dickens	1939	Inside the Whale and Other Essays	2002	Anglicy i inne eseje
Cesarskie cięcie w Hiszpanii	Caesarean Section in Spain	1939	„The Highway”	2006	Hołd dla Katalonii i inne teksty o hiszpańskiej wojnie domowej
Tygodniki dla chłopców	Boys’ Weeklies	1940	„Horizon”	2002	Anglicy i inne eseje
W brzuchu wieloryba	Inside the Whale	1940	Inside the Whale and Other Essays	2014	Gandhi w brzuchu wieloryba
Recenzja Mein Kampf Adolfa Hitlera (w pełnym tłumaczeniu)	Review of Mein Kampf by Adolf Hitler	1940	„New English Weekly”	1990	I ślepy by dostrzegł
Notatki w drodze	Notes on the Way	1940	„Time and Tide”	1990	I ślepy by dostrzegł
Drogi doktorze Goebbels – pańscy brytyjscy przyjaciele jadają wyśmienicie!	Dear Doktor Goebbels – Your British Friends Are Feeding Fine!	1941	„Daily Express”	2014	Gandhi w brzuchu wieloryba
Lew i nosorożec: Anglia, twoja Anglia	The Lion and the Unicorn: Socialism and the English Genius	1941	Searchlight Books No 1	1948	fragmenty opublikowane w „Kultura” nr 4
Wells, Hitler i państwo światowe	Wells, Hitler and the World State	1941	„Horizon”	2002	Anglicy i inne eseje
Sztuka Donalda McGilla	The Art of Donald McGill	1941	„Horizon”	2002	Anglicy i inne eseje
Dzień robotnika drogowego	A Roadman’s Day	1941	„Picture Post”	2011	Kilka myśli o ropusze zwyczajnej
Pieniądze i armaty	Money and Guns	1942	„Through Eastern Eyes”	2014	Gandhi w brzuchu wieloryba
Rudyard Kipling	Rudyard Kipling	1942	„Horizon”	2021	Czy naprawdę schamieliśmy?
Wspominając wojnę w Hiszpanii	Looking Back on the Spanish War	1943	„New Road”	1985	Eseje
Trzylecie Home Guard, wyjątkowego przykładu stabilności	Three Years of Home Guard	1943	„The Observer”	2021	Czy naprawdę schamieliśmy?
Przywilej kleru, kilka uwag o Salwadorze Dalim	Benefit of Clergy: Some notes on Salvador Dali	1944	wycofany z druku Saturday Books[30]	1990	I ślepy by dostrzegł
Arthur Koestler	Arthur Koestler	1944	„Tribune”	1985	Orwell i o nim
Raffles i panna Blandish	Raffles and Miss Blandish	1944	„Horizon”	1948	„Kultura” nr 4
Osiem lat wojny: wspomnienia z Hiszpanii	The Eight Years of War: Spanish Memories	1944	„The Observer”	2006	Hołd dla Katalonii i inne teksty o hiszpańskiej wojnie domowej
Uwagi o nacjonalizmie	Notes on Nationalism	1945	„Polemic”	1974	„Aneks” nr 6[31]
Ty i bomba atomowa	You and the Atom Bomb	1945	„Tribune”	1974	„Aneks” nr 6[31]
Antysemityzm w Wielkiej Brytanii	Antisemitism in Britain	1945	„Contemporary Jewish Record”	2002	Anglicy i inne eseje
Gorzki smak zemsty	Revenge Is Sour	1945	„Tribune”	2013	Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek
Precz z garniturami!	Banish This Uniform	1945	„Evening Standard”	2013	Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek
Chude święta dla dzieci	Bare Christmas for the Children	1945	„Evening Standard”	2013	Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek
Popierajmy kominki!	The Case for the Open Fire	1945	„Evening Standard”	2013	Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek
W obronie angielskiej kuchni	In Defence of English Cooking	1945	„Evening Standard”	1990	I ślepy by dostrzegł
Pod Zanurzonym Księżycem	The Moon Under Water	1946	„Evening Standard”	2011	Kilka myśli o ropusze zwyczajnej
„Podły” klimat to najlepszy klimat	„Bad” Climates Are Best	1946	„Evening Standard”	2011	Kilka myśli o ropusze zwyczajnej
Jak umierają ubodzy	How the Poor Die	1946	„Now”	1990	I ślepy by dostrzegł
Polityka przeciw literaturze: analiza Podróży Gullivera	Politics vs. Literature: An Examination of Gulliver’s Travels	1946	„Polemic”	2002	Anglicy i inne eseje
Czy naprawdę schamieliśmy? A skądże	But Are We Really Ruder? No	1946	„Evening Standard”	2021	Czy naprawdę schamieliśmy?
Refleksje nad Jamesem Bunhamem	Second Thoughts on James Burnham	1946	„Polemic”	2002	Anglicy i inne eseje
Zwierzenia recenzenta książek	Confessions of a Book Reviewer	1946	„Tribune”	1990	I ślepy by dostrzegł
Kilka myśli o ropusze zwyczajnej	Some Thoughts on the Common Toad	1946	„Tribune”	2011	Kilka myśli o ropusze zwyczajnej
I ślepy by dostrzegł	In Front of Your Nose	1946	„Tribune”	1990	I ślepy by dostrzegł
W obronie P.G. Wodehouse’a	In Defence of P.G. Wodehouse	1946	„The Windmill”	2014	Gandhi w brzuchu wieloryba
Dlaczego piszę	Why I Write	1946	„Gangrel”	1981	„Puls” nr 11/12
Zabójcy słowa	The Prevention of Literature	1946	„Polemic”	1974	„Aneks” nr 6
Książki przeciw papierosom	Books vs cigarettes	1946	„Tribune”	2021	Czy naprawdę schamieliśmy?
Filiżanka dobrej herbaty	A Nice Cup of Tea	1946	„Evening Standard”	1990	I ślepy by dostrzegł
To tylko starszyzna – lecz któż jej się oprze?	Just Junk – but Who Could Resist It?	1946	„Evening Standard”	2011	Kilka myśli o ropusze zwyczajnej
Wyznania recenzenta książek	Confessions od a Book Reviewer	1946	„Tribune”	2013	Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek
Wolność i szczęście – recenzja My Eugeniusza Zamiatina	Freedom and Happiness	1946	„Tribune”	2013	Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek
Lir, Tołstoj i błazen	Lear, Tolstoy and the Fool	1947	„Polemic”	2002	Anglicy i inne eseje
Refleksje o Gandhim	Reflections on Gandhi	1949	„Partisan Review”	1990	I ślepy by dostrzegł
Takie, takie to były radości	Such, Such Were the Joys	1952 (napisany w 1946 r.)	„Partisan Review”	2000	„Przegląd Polityczny” nr 43[32]

Poezje

• Untitled poem, 1914 (poezja publikowana w prasie lokalnej)
• Kitchener, 1916
• The Pagan, 1918
• Our Hearts Are Married, But We Are Too Young, 1918
• Ironic Poem about Prostitution
• The Lesser Evil
• Poem from Burma, ~1922
• A Little Poem, 1936

Miejsca publikacji

• „Monde”
• „Tribune”
• „Partisan Review”
• „The Observer”
• „Horizon”
• „New Statesman and the Nation”
• „Nation”
• „Poetry London”
• „New Road”
• „Manchester Evening News”
• „New Leader”
• „Evening Standard”
• „The Adelphi”
• „New English Weekly”