Helena Gałkowska

Helena Gałkowska z domu Nizoł (ur. 8 sierpnia 1911 w Morawicy^[1], zm. 15 stycznia^[2] 1992^[3]) – polska artystka, twórczyni tkaniny artystycznej, głównie w zakresie gobelinu, projektantka tkanin na potrzeby produkcji przemysłowej. Wraz z mężem Stefanem Gałkowskim jest najbardziej uznaną artystką w dziedzinie polskiego gobelinu drugiej połowy XX w.^[4]

Helena Gałkowska

Data i miejsce urodzenia	8 sierpnia 1911 Morawica
Data śmierci	15 stycznia 1992
Alma Mater	Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
Dziedzina sztuki	tkanina artystyczna
Odznaczenia

Życiorys i twórczość

Ukończyła studia na wydziale pedagogicznym Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie studiowała w latach 1934–1937 pod kierunkiem Mieczysława Kotarbińskiego (malarstwo) i Wojciecha Jastrzębowskiego (kompozycja brył i płaszczyzn)^[1].

Uprawiała tkaninę artystyczną, tworząc przede wszystkim gobeliny, ale także kilimy^[1]. Tworzyła dzieła indywidualne, jak również w duecie z mężem, Stefanem Gałkowskim^[5]. Ich pierwsze wspólna praca, Dno morskie, datowana jest na 1940^[6].

W okresie II wojny światowej, który para spędziła w rodzinnej miejscowości Heleny, Morawicy, Gałkowscy swoje dzieła wykonywali z wełny^[7]. Cechowały się one ograniczoną paletą barw, ponieważ artyści dysponowali jedynie takimi barwnikami, jakie mogli samodzielnie przygotować z dostępnych surowców roślinnych i zwierzęcych^[4][7][8]. Tematem były najczęściej postaci ludzkie, przedstawiane w scenach zaczerpniętych z legend i podań^[8][7]. Towarzyszyły im istoty fantastyczne i przyroda^[8][7]. Te pogodne w wyrazie dzieła te powstawały w reakcji i pozostawały w kontraście z bieżącą sytuacją kraju^[4][8].

Swój dorobek z czasów okupacji Gałkowscy zaprezentowali w 1945 na wystawie w Krakowie^[4]. Wskazywano na związki z rodzimą sztuką ludową i sztuką naiwną^[4]. Prace Gałkowskich zawierały elementy, które stały się charakterystyczne dla polskiej plastyki pierwszego powojennego dziesięciolecia^[5]. Od tej pierwszej wystawy para uczestniczyła w praktycznie każdej większej imprezie krajowej lub zagranicznej^[5]. Ich gobeliny były intensywnie barwne, wysoce dekoracyjne; skupiały się na temacie postaci ludzkich, ukazanych często humorem, w nieco satyrycznym ujęciu^[5]. Jednocześnie niosły duży ładunek emocjonalny, twarze postaci wyrażały przeżywane przez nie uczucia^[5]. Indywidualnym rysem Heleny były miękko prowadzone linie, w odróżnieniu od silniej łamanych w wykonaniu Stefana^[5]. Artyści kładli też nacisk na aspekty warsztatowe; korzystali z efektów fakturowych nierówno przędzionej wełny^[8].

Na II Biennale Tkaniny Artystycznej w Lozannie w 1965 Gałkowscy występowali już jako uznani twórcy, reprezentujący klasyczne podejście do tkaniny artystycznej^[9]. Proponowali nowe rozwiązania formalne, ale nacisk kładli na tradycję i wartości ponadczasowe kanonu^[10]. Zaprezentowali dwa dzieła o żywym kolorycie i czytelnej formie, wykorzystujące treści literackie – Niobe oraz Potop^[10].

Gałkowscy mieli również wkład w przemysłową produkcję tkaniny dekoracyjnej. W 1946 Helena Gałkowska wstąpiła do ZPAP. W latach 1946–1974 była związana z zakładami włókienniczymi cepeliowskiej Spółdzielni „Wanda” w Krakowie, którą współorganizowała i gdzie była zastępcą kierownika artystycznego, a od 1960 pełniła funkcję głównego projektanta^[1]. Dla „Wandy” tworzyła m.in. – podobnie jak mąż – projekty gobelinów^[11]. Ich twórczość w tym zakresie dała podstawy tzw. gobelinowi cepeliowskiemu^[11]. Była to odmiana gobelinu, do której wykonania stosowano technikę kilimu grzebyczkowego^[11]. Artysta pracował nad gobelinem wyłącznie w zakresie projektu, realizacja pozostawała w zakresie pracowników spółdzielni^[11]. Gałkowscy byli pierwszymi i do 1960 jedynymi osobami parającymi się tworzeniem projektów gobelinów dla produkcji przemysłowej^[11]. Później gobeliniarstwo w ramach Cepelii uległo znacznemu rozwojowi, swoje projekty zaczęli oferować inni artyści, np. Jolanta Owidzka^[11].

Wkład Gałkowskich w tkaninę polską miał zdaniem Ireny Huml znaczenie porównywalne do wkładu Jeana Lurçata w tkaninę francuską^[5].

24 października 1947 została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi^[12][6], w 1952 za gobeliny pt. Teatr, Hutnicy i Porwanie Europy otrzymała Nagrodę Państwową III stopnia (zespołową)^[13].