Igor Strawinski

Igor Fiodorowicz Strawinski (ros. Игорь Фёдорович Стравинский; ur. 5 czerwca^?/17 czerwca 1882 w Oranienbaumie, zm. 6 kwietnia 1971 w Nowym Jorku) – rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent. Jeden z najwybitniejszych kompozytorów i symfoników XX wieku^[1][2]. Jego dorobek obejmuje elementy neoromantyzmu, neoklasycyzmu oraz dodekafonii, co czyni go artystą balansującym między tradycją a awangardą^[3].

Igor Strawinski

Игорь Стравинский

Data i miejsce urodzenia	5 czerwca?/17 czerwca 1882 Oranienbaum
Data i miejsce śmierci	6 kwietnia 1971 Nowy Jork
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka poważna
Zawód	muzyk (kompozytor, dyrygent, pianista)
Odznaczenia

Rodzina

Strawinski pochodził z rodziny o muzycznych tradycjach^[3]. Jego ojciec, Fiodor, był śpiewakiem operowym i gwiazdą petersburskiego Teatru Maryjskiego – jego następcą został Fiodor Szalapin. Śpiewakiem był również brat kompozytora, Jurij. Matka kompozytora, Anna Kiriłłowna Chołodowska (1854–1939), pochodziła z Kijowa i była pianistką oraz akompaniatorką męża.

Ojciec kompozytora pochodził z polskiej kresowej szlachty Strawińskich herbu Sulima^[4]. Daleki przodek Igora – Stanisław Strawiński był jednym z oficerów konfederacji barskiej, który zaplanował i przeprowadził w 1771 roku porwanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego^[5][6][4].

Życiorys

Dzieciństwo

Igor, trzeci syn Fiodora i Marii, urodził się w drewnianym domu przy ulicy Szwajcarskiej numer 137 w godzinach południowych dnia 5 (17) czerwca 1882 r. w podmiejskiej letniskowej miejscowości Oranienbaum (obecnie Łomonosow) pod Petersburgiem^[7].

Strawinscy mieszkali w lecie w Oranienbaumie w 1884, 1885 i prawdopodobnie w 1892 roku. Młodszy brat Igora, Jurij urodził się tamże, ale w innym domu 30 lipca (11) sierpnia 1884 roku. Miejsce to było modną letnią miejscowością dla petersburskiej inteligencji. Mieszkali tam pisarze Tołstoj, Niekrasow, malarze-realiści Sawrasow, Szyszkin i Riepin a kompozytor Musorgski spędził ostatnie lato (1880 r.) pisząc muzykę do opery Chowańszczyzna. W teatrze przy placu dworcowym ojciec Igora, Fiodor Strawinski śpiewał arie z oper, m.in. Warłama z Borysa Godunowa Musorgskiego, Farlafa z Rusłana i Ludmiły Glinki oraz Ramfisa z Aidy Verdiego. Ojciec umieszczał całą rodzinę z czworgiem dzieci w Oranienbaumie około połowy maja, a sam dojeżdżał do pracy w teatrach operowych Petersburga, Wyborga i Moskwy^[7].

Od dziewiątego roku życia uczył się gry na fortepianie^[3] u Aleksandry Snietkowej, a następnie u Leokadii Kaszpierowej (uczennicy Antona Rubinsteina). Po ukończeniu renomowanego petersburskiego gimnazjum Gurewicza pod wpływem ojca^[3] wstąpił na Wydział Prawa na Uniwersytecie w Petersburgu, gdzie studiował w latach 1900–1905^[8]. Prywatnie od roku 1903^[3] studiował kompozycję i instrumentację pod kierunkiem Rimskiego-Korsakowa^[3], który zauważywszy jego wielki talent, kierował pierwszymi próbami kompozytorskimi. Pierwsze utwory fortepianowe zaczął komponować w 1898 roku (Tarantella na fortepian 1898, Scherzo na fort. 1902)^[8].

Młodość

Strawinski z żoną i dziećmi (ok. 1890-1900)

W 1905 roku ożenił się ze swoją przyjaciółką z dzieciństwa i zarazem kuzynką – Jekatieriną Nosienko(inne języki) (zm. 1939), z którą miał czworo dzieci. Jego drugą żoną była Wiera de Bosset, primo voto Sudiejkina, była tancerka zespołu Siergieja Diagilewa. Zamieszkał w domu zbudowanym na ziemiach odziedziczonych przez żonę w Uściługu.

Lata dojrzałe

W 1910 roku wyjechał do Szwajcarii. Przełomem w jego karierze było spotkanie z Siergiejem Diagilewem, organizatorem słynnych Baletów Rosyjskich^[3]. Na jego zamówienie Strawinski skomponował balet Ognisty ptak (1910), oparty na motywach rosyjskiej baśni ludowej^[3]. Nowatorska muzyka tego dzieła zwróciła uwagę na młodego kompozytora, jednak prawdziwą sławę przyniosły mu kolejne balety: Pietruszka (1911) oraz Święto wiosny (1913) i Pulcinella^[3]. Prapremiera Święta wiosny w Paryżu wywołała ogromne kontrowersje^[3]. Dzieło zostało uznane za brutalne i barbarzyńskie, a protesty publiczności były tak głośne, że tancerze nie słyszeli muzyki^[3]. Twórca choreografii, Wacław Niżyński, musiał zza kulis rytmicznie wyliczać takty, by umożliwić wykonanie baletu. Oburzenie wywołane spektaklem było powszechne, jednak Strawinskiego i Diagilewa wsparli czołowi muzycy epoki, w tym Debussy i Ravel^[3]. Dziś Święto wiosny uznawane jest za klasyczny przykład muzycznej awangardy początku XX wieku^[9].

W latach międzywojennych rozpoczął działalność dyrygencką i pianistyczną, wykonując napisane dla siebie utwory, takie jak „Koncert fortepianowy”, „Capriccio” i „Koncert na dwa fortepiany” (wykonywany wspólnie z synem Swiatosławem).

W 1920 roku wyjechał do Francji^[9] i osiadł w Paryżu, a jego zainteresowania twórcze zwróciły się ku przeszłości. Wzorem stały się dla niego dzieła takich kompozytorów jak Giovanni Battista Pergolesi, Gioacchino Rossini, Carl Maria von Weber, a także rosyjskich twórców – Glinki i Czajkowskiego. Mimo że większość życia spędził poza Rosją, zawsze podkreślał swoje rosyjskie korzenie^[9].

Na początku II wojny światowej Strawinski wyemigrował do Stanów Zjednoczonych^[9], gdzie spędził resztę życia. Często jednak podróżował po całym świecie. Został pochowany na wyspie San Michele w Wenecji, jego grób znajduje się nieopodal grobu Diagilewa^[9].

W Stanach zainteresował się techniką dodekafoniczną, co znalazło odzwierciedlenie w jego późniejszych kompozycjach^[9].

Muzyka

Strawinski, uważany za jednego z najbardziej wpływowych kompozytorów XX wieku, skomponował ponad setkę utworów. Ewolucję jego muzyki zazwyczaj przedstawia się jako następstwo trzech faz:

• rosyjskiej (od ok. 1910),
• neoklasycznej (od „Pulcinelli” do opery „Żywot rozpustnika”),
• dodekafonicznej (ostatnie dwie dekady życia).

Święto wiosny wykonane w 1913 roku w Paryżu stało się przyczyną jednego z największych skandali w historii życia muzycznego. W tych baletach Strawinski wykorzystuje oryginalne melodie ludowe, łącząc je z nowoczesną harmonią i specyficzną dla niego budową montażową (operowanie strukturami formalnymi, które są powtarzane lub modyfikowane), bardzo wyraźnie zarysowaną.

O ile publiczność najchętniej słuchała jego utworów „rosyjskich”, to kompozytorzy najsilniej ulegali jego neoklasycyzmowi. Często komponował na zespoły o nietypowej obsadzie. W wielu utworach ograniczał rolę instrumentów smyczkowych, za to pierwszoplanową rolę dawał instrumentom dętym (przykład skrajny: Symfonie instrumentów dętych przeznaczone na same instrumenty dęte). Skomponował wiele utworów religijnych (najbardziej znany – Symfonia psalmów), zwłaszcza w ostatnich latach życia (np. Canticum sacrum, Treny, Introitus i Requiem Canticles). W wielu utworach Strawinski nawiązywał do muzyki dawnych epok, a nawet do innych kompozytorów, np. do Piotra Czajkowskiego w balecie Pocałunek wieszczki, do oratoriów Händla w Królu Edypie, do Koncertów brandenburskich J.S. Bacha w Concerto in Es: „Dumbarton Oaks”.

Związki z Polską

Rodzina jego ojca miała polskie korzenie, posługiwała się herbem Sulima. Prapradziadek kompozytora Stanisław Strawiński podczas konfederacji barskiej 3 listopada 1771 roku uczestniczył^[10][11] w porwaniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Ponieważ majątek jego pierwszej żony znajdował się na terenie Polski, Strawinski podjął starania o polskie obywatelstwo, ale zrezygnował, napotykając biurokratyczne przeszkody. Według jednej wersji zaniechał tych starań na widok długiej kolejki oczekujących w konsulacie polskim w Paryżu. Według innej – zniechęcił go obojętny stosunek jakiegoś urzędnika, który go potraktował jako jednego z wielu emigrantów rosyjskich nachodzących wówczas wszystkie placówki dyplomatyczne^[11].

W Polsce wystąpił dwukrotnie. 4 i 6 listopada 1924 roku w Warszawie dyrygował „Scherzem fantastycznym” i suitą z „Pulcinelli”, a także zagrał swój „Koncert fortepianowy” z orkiestrą warszawskiej filharmonii, którą dyrygował Grzegorz Fitelberg. Po raz drugi przyjechał do Warszawy w 1965 roku. Znów wystąpił z zespołem warszawskiej Filharmonii Narodowej. 28 i 29 maja dyrygował „Symfonią psalmów” i finałem z „Ognistego ptaka”.

Odznaczenia

• Komandor Orderu Świętego Jakuba od Miecza (1966)^[12].

Ważniejsze utwory

Osobny artykuł: Lista dzieł Igora Strawinskiego.

• Symfonia Es-dur – 1907
• Ognisty ptak – balet 1910
• Pietruszka – balet 1911
• Święto wiosny – balet 1913
• Słowik – opera 1914
• Ragtime na 11 instrumentów – 1918
• Pulcinella – balet 1920 (i oparta na niej suita o tym samym tytule z 1922)
• Symfonia na instrumenty dęte – 1921
• Wesele – balet 1923
• Oktet – 1923
• Oedipus Rex (Król Edyp) – oratorium 1927
• Apollo i Muzy – balet 1928
• Pocałunek wieszczki – balet 1928
• Symfonia psalmów na chór i orkiestrę – 1930
• Koncert skrzypcowy D-dur, op. 35 – 1931
• Gra w karty – balet 1937
• Dumbarton Oaks Concerto – 1938
• Symphony in C – 1940
• Babel – kantata 1944, ostatnia część wielkiej suity Genesis, której części komponowali również Arnold Schönberg, Aleksander Tansman i Darius Milhaud
• Koncert hebanowy (Ebony Concerto) na orkiestrę jazzową – 1945
• Symfonia w 3 częściach – 1946
• Koncert D-dur na orkiestrę smyczkową – 1947
• Orfeusz – balet 1947
• Msza – 1948
• Żywot rozpustnika – opera 1948-1951
• The Rake’s Progress – opera 1951
• Septet – 1953
• Canticum Sacrum – 1956
• Agon – balet 1957
• Threni – 1958
• Movements na fortepian i orkiestrę – 1960
• A Sermon, a Narrative and a Prayer – 1961