Loading AI tools
polityka państw mocarstwowych, wyrażająca się w utrzymywaniu lub dążeniu do dominacji politycznej i gospodarczej w świecie Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Imperializm (od łac. imperium[1]) – polityka państw mocarstwowych, polegająca na podbojach kolonialnych lub dążeniu do podporządkowania sobie innych krajów[2]; mianem imperializmu jest również nazywany okres historyczny zapoczątkowany w ostatniej ćwierci XIX wieku, odznaczający się światową dominacją kilku wielkich mocarstw[1].
W myśli marksistowsko-leninowskiej, imperializm (czyli kapitalizm monopolistyczny), jest najwyższym i ostatnim stadium rozwoju kapitalistycznej formacji społeczno-ekonomicznej[1], którego główną cechę charakterystyczną stanowi zastąpienie wolnej konkurencji przez panowanie monopolów[3]. Członków rządów państw imperialistycznych nazywa się imperialistami.
Z kolei antyimperializm to różnie rozumiane przeciwstawianie się imperializmowi[4].
W dawnych epokach państwa określane mianem imperiów często odwoływały się do uniwersalizmu. Imperium miało dbać o szerzenie kultury i zapewniać ochronę jego mieszkańców przed „barbarzyńcami”. Przykładem takiego antycznego imperium było Cesarstwo Rzymskie[1].
Nowożytny i współczesny imperializm sprzyjał jednak występowaniu ideologii nacjonalistycznych, czy wręcz rasistowskich[1]. Skutkiem takiego imperializmu było prześladowanie niektórych narodów podbitych, jak np. germanizacja i rusyfikacja wobec Polaków w okresie zaborów.
Sztandarowymi przykładami XIX-wiecznego imperializmu były imperium brytyjskie i francuskie imperium kolonialne. W drugiej połowie XX wieku utraciły one większość terytoriów zamorskich w procesie dekolonizacji[1]. Pomoc białym w czasie wojny domowej w Rosji w postaci dostaw sprzętu wojskowego oraz wysłanie oddziałów armii brytyjskiej, francuskiej i USA do Rosji utwierdziło bolszewików w przekonaniu, że nie walczą oni z wrogiem wewnętrznym lecz z siłami światowego imperializmu[5].
W XXI wieku mianem imperializmu określa się czasem politykę USA wobec Bliskiego Wschodu, Rosji wobec Czeczenii i Ukrainy, oraz Izraela wobec Palestyny.
W polityce zagranicznej imperializm wyraża się w podbojach kolonialnych lub dążeniu do podporządkowania sobie innych państw[2]. XIX- i XX-wieczny imperializm był nieodłącznie związany z kolonializmem; cechował się dążeniem do pozyskania nowych terytoriów, dostępu do surowców, zdobycia rynków zbytu, a także tworzeniem baz wojskowych[1].
Pierwsze teorie imperializmu pojawiły się pod koniec XIX wieku. Według nich szybki rozwój państw kolonialnych wynikał z eksploatacji należących do nich kolonii. Zwolennikami takiego poglądu byli przede wszystkim Włodzimierz Lenin i Róża Luksemburg. Do najważniejszych prac Lenina na temat imperializmu należą książka Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu (1917) i artykuł Imperializm a rozłam w socjalizmie (ros. Империализм и раскол социализма, 1916)[6]. Wskazując, że imperializm jest odrębnym, najwyższym i ostatnim stadium rozwoju kapitalizmu, Lenin określił go następująco:
Imperializm jest szczególnym historycznym stadium kapitalizmu. Imperializm posiada trojakie cechy szczególne: jest to (1) - monopolistyczny kapitalizm; (2) - pasożytniczy lub gnijący kapitalizm; (3) - umierający kapitalizm.
W tłumaczeniu Józefa Stalina Lenin nazywał imperializm „kapitalizmem umierającym” dlatego, że imperializm doprowadza sprzeczności kapitalizmu do najwyższego napięcia, do ostatecznych granic, poza którymi ma zacząć się rewolucja socjalistyczna[7]. Propaganda w ZSRR oświadczała, że kapitalizm w stadium imperialistycznego rozwoju nieuchronnie wstępuje w epokę ogólnego kryzysu[8]. Według marksistów na początku XX wieku istniały trzy imperializmy: brytyjski, francuski i niemiecki (głównie w odniesieniu do ich ówczesnych kolonii).
Koncentracja produkcji, która doprowadziła do utworzenia monopoli dokonywała się w całym okresie kapitalizmu. Jednakże na przełomie XIX i XX wieku w ważniejszych gałęziach przemysłu, a także bankowości, w handlu i transporcie uzyskała takie rozmiary, że doprowadziła do powstania monopoli, które ze swojej strony zmieniły w sposób najbardziej istotny charakter funkcjonowania mechanizmu rynkowego. Dlatego też imperializm określa się bardzo często mianem kapitalizmu monopolistycznego[9].
Lenin w pracy Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu rozpoczyna badanie nowego stadium rozwoju kapitalizmu od analizy zmian w sferze produkcji. Ustalił on pięć podstawowych cech ekonomicznych imperializmu:
1) koncentracja produkcji i kapitału, posunięta do tak wysokiego stopnia rozwoju, że stworzyła monopole odgrywające decydującą rolę w życiu gospodarczym; 2) zlanie się kapitału bankowego z przemysłowym i stworzenie na podstawie tego «kapitału finansowego», oligarchii finansowej; 3) wywóz kapitału w odróżnieniu od wywozu towarów nabiera szczególnie ważnego znaczenia; 4) tworzą się międzynarodowe monopolistyczne związki kapitalistów, dzielące świat i 5) zakończył się terytorialny podział kuli ziemskiej przez największe mocarstwa kapitalistyczne.
Józef Stalin określał imperializm jako „wszechpotęgę monopolistycznych trustów i syndykatów, banków i oligarchii finansowej w krajach przemysłowych”[7]. Podstawą i punktem wyjścia przechodzenia do imperializmu był olbrzymi wzrost koncentracji produkcji, tj. wzrost ciężaru gatunkowego wielkich przedsiębiorstw w ogólnej liczbie przedsiębiorstw, ich udziału w ogólnych rozmiarach produkcji, skupianie w wielkich przedsiębiorstwach coraz to większej części siły roboczej i mocy produkcyjnych[11]. Wielkie przedsiębiorstwa usiłują zagarnąć rynek w swoje ręce, zniszczyć konkurentów, lub też dogadać się z nimi i dyktować ceny. Podstawowymi formami kapitalistycznych zrzeszeń są kartele, syndykaty, trusty i koncerny[12].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
