Interrex (Polska)

Interrex, osoba zastępująca króla w okresie bezkrólewia (łac. inter – między, rex – król) – określenie stosowane w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w odniesieniu do regenta państwa. Stanowisko to wzorowane było na urzędzie interrexa, wyłanianego przez senat rzymski w czasie bezkrólewia.

Interrex (Polska)

Stanowisko
Państwo	I Rzeczpospolita
Data utworzenia	1572

Interrex był najwyższym dostojnikiem państwowym sprawującym niektóre funkcje monarsze w czasie bezkrólewia. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1572–1764 był nim każdorazowo prymas Polski, którego z ważnych przyczyn mógł zastąpić tylko wyznaczony przez niego inny dostojnik kościelny (zwyczajowo biskup kujawski, który sporadycznie używał tytułu wiceprymasa). Podczas posiedzeń senatu fotel interrexa ustawiano na tle baldachimu, lecz poniżej stopni tronu królewskiego. Za fotelem interrexa stawał kanonik nazywa­ny krucygierem, który trzymał wysoki ozdobny krzyż będący oznaką prymasowskiej godności^[1].

Interrex reprezentował kraj w sprawach międzynarodowych i kierował administracją państwową. W wyjątkowych okolicznościach mógł decydować o wojnie. Przewodniczył i zwoływał zgromadzenia szlacheckie: konwokację i elekcję. Prymas zwoływał sejmiki, ale tylko przedkonwokacyjne. Kierował wyborem króla, dokonywał jego nominacji i koronacji, ale dokonywał tego jako głowa Kościoła katolickiego w Polsce^[2].

Od 1451 mocą przywileju Kazimierza IV Jagiellończyka prymas Polski miał prawo koronowania każdorazowego króla i królowej Polski.

Rok	Interrex w czasach Korony Królestwa Polskiego[3][4]	Portret
1382-1384	Bodzęta
1444-1447	Wincenty Kot (realną władzę w kraju sprawował Zbigniew Oleśnicki, o czym świadczy, że to właśnie Zbigniew Oleśnicki a nie Wincenty Kot przyjmowali poselstwa oraz wysyłali poselstwa)
1492	Zbigniew Oleśnicki
1501	Fryderyk Jagiellończyk
1506	Andrzej Boryszewski

Rok objęcia urzędu	Rok złożenia urzędu	Interrex (prymas Polski)	Portret
1572	1573	Jakub Uchański
1575	1576	Jakub Uchański (ponownie)
1586	1587	Stanisław Karnkowski
1632	1633	Jan Wężyk
1648	1648	Maciej Łubieński
1668	1669	Mikołaj Jan Prażmowski
1673	1674	Kazimierz Florian Czartoryski
1674	1674	śmierć interrexa Kazimierza Floriana Czartoryskiego w czasie trwania elekcji spowodowały, że zastępował go biskup krakowski Andrzej Trzebicki[5]
1696	1697	Michał Radziejowski
1704	1705	Michał Radziejowski (ponownie)
1704	1705	pozbawionego przez papieża jurysdykcji kościelnych i ukrywającego się interrexa Michała Radziejowskiego zastępował biskup poznański Mikołaj Święcicki
1733	1734	Teodor Potocki
1763	1764	Władysław Aleksander Łubieński

Zobacz też

• prorex
• kamerling
• vicesgerent
• lord protektor
• Rada Regencyjna

Przypisy

1. JerzyJ. Lileyko JerzyJ., Zamek królewski w Warszawie, wyd. 3. wyd, Warszawa: Państwowe Wyd. Nauk, 1986, s. 48, ISBN 978-83-01-00603-7 [dostęp 2023-06-27].
2. Tomasz Kucharski, Sejmy elekcyjne w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1632–1733, Warszawa 2021, s. 65, 66.
3. interreksi – POCZET.COM. www.poczet.com. [dostęp 2022-09-01].
4. W encyklopedii Historii Polski w haśle interrex piszę iż pełnili ją najpierw arcybiskupi gnieźnieńscy a następnie Prymasi Polski w czasie bezkrólewia skąd też osoba arcybiskupa Bodzęty.
5. Jagiellonian University Repository [online], uj.edu.pl [dostęp 2024-05-05] (ang.).

Literatura

• Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak. Historia ustroju i prawa polskiego. Warszawa 2001. ISBN 83-88296-02-7
• Przywileje i godności Prymasów Polski