Iwan Dziuba

Iwan Mychajłowycz Dziuba (ukr. Іван Михайлович Дзюба, ur. 26 lipca 1931 we wsi Mykołajiwka w obwodzie donieckim, zm. 22 lutego 2022 w Kijowie^[1]) – ukraiński pisarz, redaktor, literaturoznawca, dysydent, w latach 1992–1994 minister kultury Ukrainy.

Iwan Dziuba

Ivan Dziuba (2004)
Data i miejsce urodzenia	26 lipca 1931 Mykołajiwka, USRR, ZSRR
Data i miejsce śmierci	22 lutego 2022 Kijów
Minister kultury Ukrainy
Okres	od 17 listopada 1992 do 19 sierpnia 1994
Poprzednik	Łarysa Chorołeć
Następca	Dmytro Ostapenko
Odznaczenia

Iwan Dziuba po aresztowaniu przez KGB 1973

Życiorys

Pochodził z rodziny robotniczej. Ojciec zginął na froncie, matka była sanitariuszką^[2].

Jeden z liderów pokolenia lat 60. (szistdesiatnykiw)^[3], sekretarz Wydziału Literatury, Języka i Wiedzy o Sztuce Akademii Nauk Ukrainy, redaktor czasopisma „Suczasnist´” („Współczesność”) (1992–2002)^[3], prezes Narodowego Stowarzyszenia Ukraińców, współprzewodniczący kolegium red. wydawnictwa Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny (Encyklopedia współczesnej Ukrainy)^[2].

W swoim głośnym eseju pt. Internacjonalizm czy rusyfikacja? (Інтернаціоналізм чи русифікація?), nie odstępując od podstawowych założeń oficjalnej ideologii marksistowsko-leninowskiej, próbował zwrócić uwagę władz na trudną sytuację narodu ukraińskiego w ZSRR. Najmocniejszy wydźwięk miały fragmenty poświęcone rusyfikacji, przykładom ukrainofobii, historii rosyjskiej ekspansji i wielkomocarstwowego szowinizmu. Pracę wkrótce rozpowszechnił samwydaw, czytano ją w odpisach na całej Ukrainie. Szybko trafiła też za granicę. W 1968 roku wydawnictwo „Suczasnist´” w Monachium jako pierwsze wydało ją w formie książkowej. Później została przetłumaczona na wiele języków. Publikacja książki za granicą spowodowała prześladowania Dziuby, wykluczenie ze Związku Sowieckich Pisarzy Ukrainy, a następnie proces i skazanie w 1973 roku na pięć lat łagru i pięć lat zesłania. Złamany przez władzę, zmuszony do publicznej samokrytyki i częściowego przyznania się do winy, został ostatecznie zwolniony z odbywania kary ze względu na zły stan zdrowia^[2].

Po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę kontynuował pracę naukową, poszukując odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczące ukraińskiej kulturologii i państwowotwóczości^[3]. W latach 1992–1994 sprawował urząd ministra kultury Ukrainy^[2].

Prace

Źródło^[3]:

• Zwyczajna liudyna czy miszczanyn? (Звичайна людина чи міщанин?, 1959);
• Internacionalizm czy rusyfikacija (Інтернаціоналізм чи русифікація?, 1965);
• Hrani krystała (Грані кристала, 1978);
• Stefan Zorian w istoriji wirmenśkoji literatury (Стефан Зорян в історії вірменської літератури 1982);
• Awtohrafy widrodżennia (Автографи відродження 1986);
• Sadriddin Ajni (Садріддін Айні 1987);
• U wsiakoho swoja dola (У всякого своя доля, 1989);
• Bo to ne prosto mowa, zwuky (Бо то не просто мова, звуки, 1990);
• Zastukały serdesznu wolu… (Застукали сердешну волю…, 1995);
• Miż kulturoju i politykoju (Між культурою і політикою, 1998);
• Spraha (Спрага, 2001);
• Pastka (Пастка, 2003).

Odznaczenia

• Bohater Ukrainy (2001)^[4]
• Order Księcia Jarosława Mądrego V klasy (2022)^[5]
• Order Wolności (2009)^[6]
• Narodowa Nagroda im. Tarasa Szewczenki (1991)^[7]