János Arany

János Arany (węg. Arany János, ur. 2 marca 1817 w Nagyszaloncie; zm. 22 października 1882 w Budapeszcie) – węgierski poeta^[1][2], ojciec poety László Aranyego^[3].

János Arany

Miklós Barabás: János Arany (1884).
Data i miejsce urodzenia	2 marca 1817 Nagyszalonta
Data i miejsce śmierci	22 października 1882 Budapeszt
Zawód, zajęcie	poeta
Narodowość	węgierska

Życiorys

Arany pochodził ze zubożałej szlachty węgierskiej^[1]. Uczył się w kolegium kalwińskim w Debreczynie^[4]. Początkowo pracował jako nauczyciel, aktor i notariusz^[2]. Poślubił córkę adwokata Juliannę Ercsey^[4]. W roku 1846 debiutował swoim pierwszym poematem pt. Śmierć Budy i odniósł od razu duży sukces. W tym samym roku napisał też pierwszą część trylogii Toldi^[1] (jego główne dzieło), za którą otrzymał nagrodę Kisfaludyego. Toldi opowiada historię bohatera z ludu, Miklósa Toldiego^[5], trafiając tym samym w ówczesnego ducha czasu, budzącej się węgierskiej świadomości narodowej. Epos ten został oparty na wierszowanej kronice Pétera Ilosvai Selymesa z XVI wieku^[1]. Inspiracją dla Aranya był János vitéz Petőfiego^[5]. Epos składa się z dwunastu pieśni^[5] i ma 1688 wersów^[5]. By wyrazić swe poparcie dla węgierskiej rewolucji 1848, Arany napisał patriotyczne wiersze^[6].

W latach 1848–1849 był współredaktorem periodyku propagandowego „Nep Baratja”^[6].

Po klęsce rewolucji euforia ustąpiła miejsca pesymizmowi^[1]. W 1854 r. napisał drugą część trylogii Zmierzch Toldiego^[5], a w 1879 r. trzecią – Miłość Toldiego. W okresie tym zajmował się głównie liryką i epiką, które tworzyły dla niego związek między przekazywaną ustnie poezją ludową i abstrakcyjnym językiem sztuki.

Poematy Jánosa Aranya (Kevehaza, Sąd Boży, Wallijscy bardowie) tłumaczył na język polski Antoni Lange.