Karol IV Teodor

Karol Teodor, niem. Karl Theodor, właśc. Karol Filip Teodor Wittelsbach, niem. Karl Philipp Theodor von Wittelsbach (ur. 12 grudnia 1724 w Drogenbos, zm. 16 lutego 1799 w Monachium) – książę-palatyn Sulzbachu w 1733–1742, następnie w 1742–1799 książę Jülich i Bergu jako Karol Teodor (niem. Karl Theodor), oraz równolegle hrabia-palatyn reński i elektor Rzeszy jako Karol IV (niem. Karl IV.), następnie książę Bawarii od 1777–1799 jako Karol II (niem. Karl II.), tytularny margrabia Bergen w 1729–1794 jako Karol Filip (niderl. Karel Filips); z salzbuskiej linii dynastii Wittelsbachów.

Karol Teodor

Karol Filip Teodor

mal. Anna Dorota Therbusch-Lisiewska, 1763, Muzeum Reissa Engelhorna
palatyn Sulzbach
Okres	od 20 lipca 1733 do 31 grudnia 1742
Poprzednik	Jan Krystian
Następca	Krystian IV
palatyn reński i elektor Rzeszy, książę Jülich i Bergu
Okres	od 31 grudnia 1742 do 16 lutego 1799
pod imieniem	Karol IV (palatyn i elektor)
Poprzednik	Karol Filip
Następca	Maksymilian Józef
książę Bawarii
Okres	od 30 grudnia 1777 do 16 lutego 1799
pod imieniem	Karol II
Poprzednik	Maksymilian Józef I
Następca	Maksymilian Józef II
Dane biograficzne
Dynastia	Wittelsbachowie
Data i miejsce urodzenia	12 grudnia 1724 Drogenbos
Data i miejsce śmierci	16 lutego 1799 Monachium
Przyczyna śmierci	udar mózgu
Miejsce spoczynku	Kościół Teatynów w Monachium
Ojciec	Jan Krystian
Matka	Maria Henryka de Turenne
Rodzeństwo	Anna Maria
Żona	1. Elżbieta z Sulzbach od 17 stycznia 1742 do 17 sierpnia 1794
Dzieci	Franciszek Ludwik
Żona	Maria Leopoldyna Habsburg-Este od 15 lutego 1795 do 16 lutego 1799
Metresa	Françoise Després-Verneuil od bd. do 1765
Dzieci	Karoline von Parkstein
metresa	Josepha von Heydeck od ok. 1765 do 27 grudnia 1771
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się jako jedyny syn spośród dwojga dzieci Jana Krystian (1700–1733), dziedzicznego księcia-palatyna Sulzbach, i jego żony Marii Henryki de Turenne (1708–1728), markizy Bergen. Jego młodsza siostra, Maria Anna (1728) nie przeżyła niemowlęctwa. Po zmarłej w połogu matce odziedziczył tytuł margrabiego w Brabancji, za którego obowiązki wypełniał ojciec. W wieku 7 lat (1731) został oddany pod opiekę elektora reńskiego Karola Filipa (1761–1742), który wychował chłopca w duchu katolickim. Wraz ze śmiercią ojca, 20 lipca 1733, nieletni margrabia objął rządy w Górnym Palatynacie (Sulzbach), przyjmując imię Karol Teodor. Do czasu osiągnięcia pełnoletności faktyczną władzę w jego imieniu sprawowali dalsi krewni, kolejni książęta-palatyni Dwóch Mostów: w 1733–1735 Krystian III (1674–1735), następnie w 1735–1742 Krystian IV (1722–1775), sam książę-palatyn pozostał zaś w Heidelbergu.

Jeszcze przed osiągnięciem pełnoletności, 17 stycznia 1742 poślubił swoją siostrę stryjeczną Elżbietę (1721–1794), dzięki czemu zdjął z siebie kuratelę Krystiana IV. Na wieść o śmierci swojego wychowawcy, powrócił na dwór reński. Zgodnie ze Złotą Bullą Karola IV, 31 grudnia tego samego roku, objął po nim władztwo jako elektor oraz książę Jülich i Bergu, przyjmując imię Karol IV. Scedował przy tym Sulzbach na swojego następcę i byłego kuratora – Krystiana IV.

Rządy

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Karol Teodor i elektor Bawarii Maksymilian III Józef podpisali 22 września 1766 roku porozumienie, na mocy którego po śmierci Maksymiliana, Karol Teodor odziedziczy Bawarię. Miało to być pierwsze od roku 1253 połączenie w rękach jednej osoby terenów Bawarii i Palatynatu Reńskiego (ostatnim władcą będącym jednocześnie księciem Bawarii i Palatynatu był żyjący w XIII wieku Otton II). Maksymilian III zmarł 30 grudnia 1777 roku.

Karol Teodor jako elektor Bawarii przeniósł swój dwór z Mannheim do Monachium. Nie zdobył serc mieszkańców Bawarii, gdyż przystał na propozycję cesarza Józefa II oddania części Bawarii w zamian za Niderlandy Austriackie. Wywołało to wybuch wojny prusko-austriackiej 1778–1779, zakończonej pokojem w Cieszynie. Na mocy tego pokoju elektoraty Bawarii i Palatynatu po śmierci Karola Teodora miały nadal pozostać połączone w osobie Maksymiliana I Józefa.

Jako władca ufundował Akademię Nauk. Uczynił ze swojej rezydencji w Mannheim centrum kultury. Gościł wielu pisarzy, malarzy, muzyków (m.in. Mozarta, Voltaire'a). Był również kolekcjonerem sztuki. Doprowadził do rozkwitu gospodarczego i ekonomicznego Mannheim i całego Palatynatu. Przebudował zamek oraz kościół zamkowy, wybudował największy w Europie barokowy ogród.

Choć Karol nie był do końca swojego życia lubiany przez poddanych w Bawarii, przyczynił się do rozwoju stolicy. W Monachium stworzył Englischer Garten.

Zmarł w 1799 roku w wyniku udaru.

Likwidacja zakonu iluminatów

Zlikwidował założony przez Adama Weishaupta zakon iluminatów. Edyktem z 22 czerwca 1784 roku wydał zakaz działalności wszystkich tajnych związków, zaś w edyktach z 2 marca i 15 sierpnia 1785 wymienił wprost nazwy Iluminatów i masonów^[1]. Na rozkaz elektora wydrukowano w Monachium w latach 1786, 1787, 1794 znalezione pisma i dokumenty odnoszące się do Iluminatów.

Rodzina

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

17 stycznia 1742 w Mannheim Karol Teodor zawarł związek małżeński z własną siostrą stryjeczną, hrabianką Elżbietą (1721–1794), córką Józefa Karola (1694–1729), dziedzicznego hrabiego palatyna Salzbuchu, i jego żony Elżbiety Augusty (1693–1728), palatynówny reńskiej. Małżeństwo nie cieszyło się udanym pożyciem, z którego pochodzi jedyny potomek:

• Franciszek Ludwik Józef (28–29 czerwca 1761, Schwetzingen), dziedziczny hrabia palatyn reński.

Ponownie ożenił się 15 lutego 1795 w Innsbrucku ze znacznie młodszą, 19-letnią arcyksiężniczką Marią Leopoldyną (1776–1848), córką Ferdynanda Habsburga-Lotaryńskiego (1754–1806), dziedzicznego księcia Modeny, i jego żony Marii Beatrycze d’Este (1750–1829), księżniczki Modeny. Małżeństwo nie zostało skonsumowane, gdyż Maria Leopoldyna odmówiła kontaktów fizycznych z mężem.

Pomimo pozostawania w nieudanych związkach małżeńskich Karol Teodor prowadził ożywione życie erotyczne. Wchodził w związki z licznymi kochankami, z których dwie otrzymały oficjalny tytuł metresy książęcej i pokaźne uposażenia. Współcześnie znane są cztery partnerki Karola Teodora:

• aktorka Françoise Després-Verneuil (zm. 1765), późniejsza hrabina Parkstein, z którą miał zmarłego w niemowlęctwie syna i córkę:
  • Karoline Franziska Dorothea von Parkstein (1762–1816) ⚭ gen. por. Friedrich Wilhelm zu Isenburg und Büdingen (1730–1804),
• Maria Josepha Seyffert (1748–1771), późniejsza hrabina Heydeck:
  • Karoline Josepha Philippina von Bretzenheim (1768–1786),
  • Karl August Friedrich Joseph von Bretzenheim (1768–1823), książę Rzeszy, hrabia Heydeck, wielki przeor Bawarii Zakonu Maltańskiego
  • Eleonore Karoline Josephine von Bretzenheim (1771–1832) ⚭ hrabia Wilhelm Carl zu Leiningen-Guntersblum (1737–1809)
  • Friederike Karoline Josephine von Bretzenheim (1771–1816) ⚭ hrabia Maximilian von Westerholt-Gysenberg (1772–1854)

Odznaczenia

• Wielki Mistrz Orderu Świętego Huberta^[2]
• Wielki Mistrz Orderu Świętego Jerzego^[2]
• Wielki Mistrz Orderu Lwa Palatyńskiego^[2]
• Wielki Mistrz Orderu Świętego Michała (w 1777 przekazał order Palatynowi Dwóch Mostów ks. Karolowi)^[3]
• Order Złotego Runa – Austria