Kartaczownica Puckle'a

Kartaczownica Puckle’a (Puckle’s gun, znana także jako Defence Gun) – kartaczownica^[a] opracowana na początku XVIII wieku przez angielskiego pisarza, wynalazcę i prawnika Jamesa Puckle’a^[1][2]. Kartaczownica Puckle’a uważana jest za pierwszą^[2][3] lub jedną z pierwszych^[4] praktycznych konstrukcji tego typu. Pomysły na tego rodzaju szybkostrzelne karabiny powstawały już w XIV wieku, ale wynalazek Puckle’a został zbudowany i sprawdzony praktycznie jako pierwszy^[2].

Współczesna replika kartaczownicy Puckle’a

Reklama kartaczownicy z epoki

Opis konstrukcji

Pod względem konstrukcyjnym kartaczownica Puckle’a była powiększonym rewolwerem z zamkiem skałkowym o kalibrze 1,25 cala (31,7 mm) i długości lufy 46 cali (1168 mm), zamontowanym na trójnożnej podstawie^[1]. W bębnie kartaczownicy znajdowało się 6^[5], 9^[1] lub 11^[2] komór nabojowych. Masa broni wraz z podstawą wynosiła ok. 50 kg^[1].

Broń była napędzana ręcznie. Po każdym wystrzale strzelający musiał przekręcić korbę znajdującą się za bębnem co powodowało jego odsunięcie i umożliwiało swobodne obracanie. Następnie bęben musiał być ręcznie obrócony aby dopasować następną załadowaną komorę na wprost lufy. Po tym należało z powrotem przekręcić korbę co dosuwało bęben w stronę lufy i powodowało jego unieruchomienie oraz uszczelnienie komory. Po wystrzeleniu wszystkich pocisków z bębna, strzelający mógł całkowicie odkręcić korbę i zdjąć bęben wymieniając go na nowy^[6].

Puckle zaprojektował tę broń z myślą o użyciu jej na pokładach okrętów, w celu obrony przed abordażem^[1][2]. W próbach osiągała szybkostrzelność praktyczną wynoszącą 9 strzałów na minutę^[1][2], a w ciągu siedmiu minut można z niej było oddać do 63 strzałów^[2][3][6]. W porównaniu, dobrze wyszkolony żołnierz z muszkietem mógł oddać najwyżej do trzech strzałów na minutę^[2].

Broń była zaprojektowana w dwóch wariantach, w jednym z nich strzelała standardowymi pociskami o przekroju okrągłym i miała służyć do użycia przeciw „cywilizowanemu” przeciwnikowi. W drugim wariancie – do użycia wyłącznie przeciwko „barbarzyńskim Turkom” – broń strzelała pociskami sześciennymi, które miały rzekomo powodować bardziej bolesne rany^[1][2][3][7]. Pomysł używania sześciennych pocisków nie miał żadnych teoretycznych podstaw, a w samej kartaczownicy nie było możliwości zmiany lufy na lufę o kwadratowym przekroju^[8].

Puckle podkreślał patriotyczne motywacje swojego wynalazku poprzez zdobienie bębnów amunicyjnych: znajdowały się na nich ryty króla Jerzego, wyobrażenia Biblii, Brytanii, a nawet patriotyczne kuplety^[5] – na lufie kartaczownic wyryty był dwuwiersz „Broniąc króla Jerzego, twojego kraju i praw/Bronisz siebie i dzieło protestanckie”^[b][7][9].

Historia

James Puckle

Początkowo Puckle skonstruował tylko dwa egzemplarze kartaczownicy. Pierwszy z nich, eksperymentalny, był wykonany z żelaza bez żadnych ozdobników. Drugi, służący do prezentacji, był bardzo starannie wykończony, z mosiężnymi detalami. Oba egzemplarze zostały w późniejszym czasie zakupione przez księcia Buccleuch, Francisa Scotta^[7].

Kartaczownica została po raz pierwszy zaprezentowana przez Puckle’a w 1717, ale nie zrobiła ona większego wrażenia na członkach English Board of Ordnance. Rok później, w 1718, Puckle opatentował swoją broń – część historyków uważa, że był to pierwszy przyznany patent na mechaniczną broń szybkostrzelną^[6]. Patent („no. 418 of 1718”^[5]) został przyznany „na przenośny karabin lub maszynę nazwaną Defence która strzela tak często i tak wiele pocisków i tak prędko może być ładowana, że praktycznie uniemożliwia zdobycie jakiegokolwiek statku w drodze abordażu”^[c][4]; jak współcześnie skomentowano patent Puckle’a „było w nim więcej retorycznego zapału niż technicznej ścisłości”^[d][10].

Po uzyskaniu patentu Puckle rozpoczął sprzedaż akcji na swój wynalazek (osiem funtów za akcję^[e])^[5][7]. Ówczesny satyryk wyśmiał religijne skrzywienie Puckle’a, jak i praktyczność jego wynalazku^[f][8]:

To rzadki wynalazek do zniszczenia tłumów
Głupców w kraju, zamiast obcych wrogów
Nie bójcie się drodzy przyjaciele, ta straszna maszyna
Zrani tylko tych którzy w nią zainwestowali

Puckle demonstrował swoją broń publicznie jeszcze kilkakrotnie, między innymi w 1722, kiedy to pomimo gęstego deszczu wystrzelił z niej 63 naboje w siedem minut^[6][7]. Ówczesne przekazy prasowe chwaliły wynalazek Puckle’a pod względem technicznym, opisując go jako „niemalże cudowny”^[g], krytykowano jednak sprzedaż akcji w celu zebrania pieniędzy na jego konstrukcję^[7].

Pomimo bardzo dobrych osiągów jak na ówczesne czasy broń ta nie przyjęła się, bo jej (jak i wcześniejszych tego typu konstrukcji) podstawową wadą był nieporęczny i niepewny zamek skałkowy^[6].

Dwie kartaczownice tego typu zostały zakupione przez Johna Montagu na wyprawę, której zadaniem była kolonizacja Indii Zachodnich, lecz nie zachowały się żadne dokumenty wskazujące czy zostały one użyte bojowo^[6][9].

Patent Colta

W 1851, w czasie procesu o naruszenie praw patentowych jaki Samuel Colt (wynalazca colta) wytoczył firmie Massachusetts Arms Company sugerowano, że to nie Colt był wynalazcą rewolweru i to nie jemu należał się patent na ten system, ale Jamesowi Puckle’owi^[3][11].

Egzemplarze muzealne

Do czasów współczesnych przetrwały przynajmniej cztery egzemplarze wynalazku Puckle’a. Dwa z nich, jeden w wersji żelaznej („prototypowej”), drugi mosiężny (w wersji produkcyjnej) należą do muzeum w Boughton House, skąd zostały wypożyczone do zbrojowni Tower of London i muzeum Buckler's Hard Maritime Museum w Beaulieu^[9].

Wersje mosiężne eksponowane są także w Tøjhusmuseum w Kopenhadze^[9][12] i w Muzeum Wojskowym w Petersburgu^[9].

Uwagi

1. W języku polskim kartaczownica jest zdefiniowana jako „wielolufowa broń palna”^[13] i według tej definicji zaprojektowana przez Puckle’s broń nie należy do tej kategorii. Z konstrukcyjnego punktu widzenia można by ją także zakwalifikować jako rewolwer, ale rewolwer jest klasyfikowany jako broń ręczna lub działko rewolwerowe^[14], ale wynalazek Puckle’a nie był bronią automatyczną. W języku angielskim broń ta jest określana wieloznacznym słowem gun.
2. Defending King George Your Country and Lawes/Is Defending Yourself And Protestant Cause.
3. „...a portable gun or machine called a Defence that discharges so often and so many bullets and can be so quickly loaded as renders next to impossible to carry any ship by boarding”. A Corvisier, J.Childs, A dictionary..., s. 249.
4. „Patent [...] contains more rhetorical fervor than technical rigor”. T. Lee, Military technologies..., s. 238.
5. Używając do porównania przeciętnych płac, wynosi to około 12 tys. funtów według współczesnych zarobków.
6. A rare invention to Destroy the Crowd/Of Fools at home, instead of Foes abroad:/Fear not, my Friends, this Terrible Machine/They’re only Wounded that have Shares therein.
7. A little short of marvelous.