Katalog biblioteczny

Katalog (gr. katálogos – lista) – rejestr dokumentów bibliotecznych w sposób uporządkowany, ułatwiający ich odszukanie, podający ich cechy indywidualne i bibliograficzne oraz miejsce przechowywania.

Katalog rzeczowy w postaci kartkowej

Katalog alfabetyczny w Bibliotece Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie

Podstawowe pojęcia

Katalog a opis bibliograficzny – katalog oprócz opisu bibliograficznego zawiera hasło i nagłówek. Hasło pełni metodę wyszukiwawczą i jest elementem szeregowania^[1].

Katalog a bibliografia – katalog to realny zbiór w bibliotece, polega na opisie egzemplarza zbioru istniejącego rzeczywiście. Katalog to nic innego jak system informacyjno-wyszukiwawczy. Natomiast bibliografia to spis wydań druków w oderwaniu od przynależności do danego miejsca w bibliotece^[2].

Typy katalogów

Rozróżniamy katalogi^{[potrzebny przypis]}:

• Formalny dzieli się na – alfabetyczny, tytułowy i inne.

1. alfabetyczny – szeregujący opisy według nazw osobowych (autor, redaktor, tłumacz), korporatywnych (instytucji, organizacji), tytułów

• rzeczowy – typ katalogu w którym podstawą porządkowania opisów bibliograficznych dokumentów są ich cechy treściowe

1. rzeczowy-systematyczny – uporządkowany według dziedzin wiedzy, dyscyplin naukowych wyznaczonych przez schemat klasyfikacyjny przyjęty przez bibliotekę
2. rzeczowy-przedmiotowy – uporządkowany według haseł przedmiotowych określających zawartość dokumentu, formułowanych podobnie jak w encyklopedii – skupia tematy
3. rzeczowy-działowy – posiada kilka lub kilkanaście działów treściowych i nie wprowadza dalszego zróżnicowania,opisy katalogowe w obrębie działów uszeregowane są abecadłowo, chronologicznie lub przedmiotowo
4. rzeczowy-klasowy – grupuje opisy w obrębie klas(dziedzin wiedzy) ułożonych alfabetycznie, uznawany za prototyp katalogu przedmiotowego

• krzyżowy – łączący układ alfabetyczny i rzeczowy
• centralny – rejestruje zbiory dwu lub więcej bibliotek
• topograficzny – katalog biblioteczny, wykaz, rejestr obiektów, uszeregowany zgodnie z magazynowym ich porządkiem, według sygnatur. Stanowi uzupełnienie inwentarza przy systematycznym ustawieniu zbiorów. Przy ustawieniu według numerus currens funkcję katalogu topograficznego pełni inwentarz z numeracją bieżącą
• dziesiętny – podzielony jest na dziesięć głównych działów określających wiedzę, które z kolei są podzielone na dalsze poddziały. Jest to najbardziej powszechny system katalogowania

Narodziny katalogu

Historia katalogów sięga starożytności. Opisy towarzyszyły bibliotekom w Grecji, Egipcie, Babilonie czy Syrii (Biblioteka Arystotelesa, Menofisa III czy świątyń Horusa). Pierwszym liczącym się katalogiem był katalog Biblioteki Aleksandryjskiej. Liczył do 500 000 zwojów rękopisów. Zbiór opracował bibliotekarz BA, Kallimach z Cyreny (III w. p.n.e.). Katalog obejmował 120 ksiąg znanych jako Pinakes (tablice spisane działowo)^[3]. Opisy obejmowały nazwiska, tytuły, elementy biograficzne autorów, uwagi krytyczne. Katalog Biblioteki Aleksandryjskiej był jednocześnie bibliografią. Pinakes pojawiły się również w Rzymie^[4].

W średniowieczu głównymi centrami gromadzenia ksiąg były klasztory. Ich księgozbiory nie były zazwyczaj liczne, toteż nie potrzebowały spisów^[3].

Po wynalezieniu druku, ceny książek spadły, powstawało coraz więcej bibliotek. W XV wieku katalogi były pomocą dla bibliotekarzy, nie dla czytelników^{[potrzebny przypis]}. W XVIII wieku książki zaczęły zawierać wartościowe informacje dla czytelnika. Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiły zmiany w relacji bibliotekarz-czytelnik^[jakie?]. Wzrosła liczba bibliotek publicznych i naukowych. Gdy zbiory zaczęły przekraczać 400 000 egzemplarzy, potrzeba prostego opracowania książek stała się niezbędna^{[potrzebny przypis]}. Katalogi stały się bardziej usystematyzowane, zaczęły także powstawać instrukcje ułatwiające opisanie dzieł w sposób dostępny i wyczerpujący^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz też

• katalog rozproszony