Katla

Katla – czynny wulkan (1490 m n.p.m.^[1]) położony w południowej części Islandii, pod lodowcem Mýrdalsjökull.

Ten artykuł dotyczy wulkanu na Islandii. Zobacz też: islandzki zespół metalowy Katla.

Katla

Zdjęcie erupcji w 1918 roku
Państwo	Islandia
Położenie	Mýrdalshreppur
Wysokość	1490 m n.p.m.
Dane wulkanu
Rok erupcji	1918
Aktywność	czynny
Położenie na mapie Islandii Katla
63°38′N 19°03′W

Położenie wulkanu

Etymologia

Według legendy nazwa wulkanu Katla pochodzi od imienia czarownicy Katli, która rzuciła się do rozpadliny w lodowcu Mýrdalsjökull, kiedy miała być ujawniona zbrodnia, której się dopuściła^[2]. Wkrótce potem miało dojść do ogromnej powodzi lodowcowej – za tę i kolejne powodzie okoliczni mieszkańcy winili czarownicę Katlę^[2].

Żeńskie imię Katla to żeńska forma słowa kettil (pol. „dzbanek”)^[3].

Opis

Wulkan położony jest w południowej części Islandii i znajduje się pod czapą właściwą lodowca Mýrdalsjökull^[1]. Zbudowany jest z bazaltu, ryolitu i dacytu^[1]. Podlodowcowa kaldera (10 × 14 km) sięga 750 m głębokości^[1]. Najwyższy punkt jej krawędzi sięga 1380 m n.p.m. a samą krawędź przecinają w trzech miejscach lodowce wyprowadzające^[1].

Wraz ze szpaltami wulkanicznymi na północ od kaldery Katla tworzy system wulkaniczny o długości 80 km^[4]. Aktywność geotermalna wskazuje na płytkie położenie komory magmowej^[4].

Obszar Katli leży na terenie utworzonego w 2011 roku Geoparku Katla^[5][6].

Erupcje

Katla jest jednym z najbardziej aktywnych wulkanów Islandii^[1]. Od momentu zasiedlenia Islandii (870), wybuchała ponad 20 razy^[a], często powodując powodzie lodowcowe – jökulhlaup^[7][8]. Średnio Katla wybuchała dwa razy na sto lat^[9]. Powodzie lodowcowe z lat 1660, 1721 i 1755 były szczególnie potężne^[9].

Większość erupcji miała miejsce w kalderze^[1]. Potężne erupcje występowały również w szpalcie wulkanicznej – Eldgjá, która rozciąga się ok. 60 km na północny wschód od krawędzi lodowca w kierunku wulkanu Grímsvötn^[1]. Wybuch Eldgjá z 934 roku spowodował strumień lawy o ok. 18 km³ – był to jeden z największych tego typu w okresie holocenu^[1]. Erupcje Katli są jednymi z największych na Islandii pod względem wyrzucanego materiału piroklastycznego^[1].

Ostatnia erupcja miała miejsce w 1918 roku^[1]. 12 października 1918 roku ok. godz. 13:00 doszło do dużego trzęsienia ziemi, po którym nastąpiła powódź lodowcowa – jökulhlaup^[9]. Erupcja trwała przez 1500 godzin, wyrzucając 0,5 km³ magmy bazaltowej i uwalniając 8 km³ wody i lodu^[9]. Płynąca woda oderwała od lodowca bloki o średnicy 40–60 m, które zniosła do morza^[9]. Powódź zalała ok. 370–400 km² sandru Mýrdalssandur, a prędkość zalewu szacowana jest na 10–15 m/s^[9]. Naniesiony materiał utworzył pas nowego lądu pomiędzy Kötlutangi a Vik o szerokości 2 km^[9].

Uwagi

1. Inne źródła podają, że Katla wybuchła przynajmniej 21 razy w ciągu ostatnich 1100 lat^[4].