Kiełzno

Kiełzno – część ogłowia; krótki, jedno- lub dwudzielny, pałąk wkładany koniowi do pyska^[1]. Wykonane są z różnych materiałów jak metal, plastik czy guma^[1]. Służą do utrzymania kontroli jeźdźca nad koniem, do utrzymania kierunku jazdy oraz ustawiania głowy konia^[2]. Wyróżnia się kilka rodzajów kiełzn: wędzidła, munsztuki i pelamy, kiełzna wierzchowe i zaprzęgowe^[1].

Budowa

Wędzidło z oposażeniem

Najczęściej kiełzno składa się z dwóch połączonych ogniw (znajdują się one w pysku konia), na których końcach (poza obrębem pyska) znajdują się kółka (pierścienie). Przyczepia się do nich paski polikowe oraz wodze^[1]. Często na wędzidła zakłada się gumki w celu uniemożliwienia przesuwania się kiełzna w pysku oraz kaleczeniu warg^[1]. Zwykle zbudowane są ze stali nierdzewnej, ale również z gumy albo kauczuku^[1][2].

Działanie

Wędzidło znajduje się w pysku konia^[3] powyżej języka^[2]. Umieszczone jest na bezzębnej części żuchwy konia. Poprzez ruchy wodzami jeździec przekazuje koniowi sygnały do ruchu^[3].

Rodzaje i podział

Kiełzna można podzielić na: wędzidła, munsztuki i pelamy, kiełzna wierzchowe i zaprzęgowe^[1].

Rodzaje kiełzn

Wędzidła proste

W tej grupie można wyróżnić: wędzidło proste, bez dodatkowych elementów, wędzidło z łyżką (istnieje też odmiana łamana)^[4], wędzidło skręcone (inaczej karbowane; również jako łamane) i wędzidło gumowe^[5].

Wędzidła łamane

Są to najprostsze i najczęściej używane wędzidła^[1]. Do tej grupy należą: wędzidło zwykłe, wędzidło zawiasowe^[3], wędzidło oliwkowe, wędzidło wyścigowe, wędzidło z wąsami, wędzidło z kluczem (z zabawką), wędzidło SM (stalowo-mosiężne, lub -miedzine), wędzidło z koralikami, wędzidło dziurkowane, wędzidło z łyżką, wędzidło zawiasowe amerykańskie, wędzidło podwójne, wędzidło skręcone (inaczej karbowane; również jako proste) oraz wędzidło cygańskie^[2]. Wśród wędzideł łamanych wyróżnić można dodatkowo wędzidła oddziałujące również na potylicę konia: wielokrążek i wędzidło przepustowe^[6].

Wędzidła podwójnie łamane

• W grupie tej znajduje się m.in. wędzidło Fillisa^[4].

Kiełzna działające na zasadzie dźwigni

Kolejną grupę kiełzn stanowią te działające na zasadzie dźwigni^[7]. Można tu wyróżnić: munsztuki (w tym munsztuk austriacki <<pruski>> i munsztuk Banburry) i pelamy (proste lub łamane; w tym Kimbelwicka)^[8].

Kiełzna wierzchowe i zaprzęgowe

Bardzo różnorodne kiełzna zrobione z białego lub żółtego metalu. Kształt tych kiełzn zależny jest od przeznaczenia i stylu uprzęży. Można tu wyróżnić: wędzidło z przewleczkami, wiązadło z dodatkową parą pierścieni, pelam zaprzęgowy, munsztuk Liverpool i Buxton^[9].

Podział

• Oparcie proste – zapewnia trwały i wygodny kontakt między pyskiem konia a ręką jeźdźca. Do tej grupy zalicza się zwykłe wędzidła złożone z dwóch metalowych ogniw łączonych przegubowo lub tylko z jednym ogniwem, w zależności od czułości pyska zwierzęcia. Do takich należą wędzidła oliwkowe z wąsami, Chantilly, Verdun, Billot.
• Efekt podniesienia – zapewnia efekt podniesienia wskutek działania ręki w kierunku bardziej pionowym ku górze i pobudza mięśnie nasady szyi, zapewniając lepsze podparcie przodu oraz, co za tym idzie, lepszą równowagę. W celu uzyskania tego efektu stosuje się wędzidła podnoszące z łamanymi ogniwami. Do takich należą wędzidło Baucher, działające na zasadzie przeciwwagi, oraz wędzidło Pessoa, działające na tej samej zasadzie, ale o wydłużonych czankach.
• Efekt opuszczenia – efekt ten uzyskuje się stosując munsztuk. Działa on na zasadzie dźwigni naciskającej żuchwę, zmuszające zwierzę do opuszczenia nosa i zgięcia karku.