Loading AI tools
dorosła przedstawicielka gatunku Homo sapiens o płci żeńskiej Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kobieta – dorosła przedstawicielka gatunku Homo sapiens o płci żeńskiej[1]. Przed osiągnięciem dorosłości człowiek płci żeńskiej określany jest jako dziewczyna[2]. Słowo „kobieta” może być używane w języku polskim na określenie ludzi płci żeńskiej bez względu na wiek (na przykład we wniosku o wydanie dowodu osobistego DO/W/1).
.jpg)
Normalnie kariotyp komórki somatycznej kobiety ma dwa chromosomy X. Z reguły kobiety są zdolne do ciąży i rodzenia dzieci od okresu dojrzewania do menopauzy. Układ rozrodczy kobiety składa się z jajników, jajowodów, macicy, pochwy i sromu. W pełni dojrzała kobieta ma na ogół szerszą miednicę, szersze biodra i większe piersi niż dorosły mężczyzna. Kobiety mają znacznie mniej włosów na twarzy i innych częściach ciała, mają wyższy skład tkanki tłuszczowej, a także są średnio niższe i mniej umięśnione niż mężczyźni.
Słowo kobieta pojawiło się w XVI wieku. Etymolodzy proponują co najmniej 20 różnych wyjaśnień jego pochodzenia. Polski etymolog Aleksander Brückner wywodzi je od słowa kob, czyli chlew, koryto[3]. Kobieta w pierwotnym znaczeniu, to ta, która służy przy korycie, zajmuje się chlewem. Wyraz miał pejoratywne znaczenie i uchodził za obelgę. W neutralnym znaczeniu słowa zaczęto używać dopiero pod koniec XVIII wieku[4].
Najczęściej kobiety mają dwa chromosomy X, a mężczyźni jeden chromosom X i jeden Y[5][6]. Około jedna na tysiąc kobiet rodzi się z trzema chromosomami X, co określa się jako trisomia chromosomu X[7]. W rzadkich przypadkach na skutek translokacji lub rekombinacji w obrębie chromosomów X i Y, skutkującej chromosomem X niosącym kopię genu SRY u osób z dwoma chromosamami X, wykształcają się typowo męskie drugorzędowe cechy płciowe takie jak nasieniowody, penis i jądra, które są jednak często małe[8].
Dojrzewanie płciowe u kobiet prowadzi do powstania zmian w organizmie, które umożliwiają rozmnażanie płciowe za sprawą zapłodnienia. W odpowiedzi na sygnały chemiczne z przysadki mózgowej jajniki wydzielają hormony, które stymulują proces dojrzewania ciała, w tym zwiększenie wzrostu i masy ciała, wzrost owłosienia, rozwój piersi i menarche (pojawienie się pierwszej miesiączki)[9].
Większość dziewcząt dostaje pierwszej miesiączki w wieku 12–13 lat[10][11] – są wtedy zdolne do zajścia w ciążę i rodzenia dzieci. Ciąża wymaga zazwyczaj wewnętrznego zapłodnienia jaja za pomocą plemnika, poprzez stosunek płciowy lub sztuczne zapłodnienie. Jednak dzięki zapłodnieniu in vitro do zapłodnienia może dojść poza organizmem człowieka[12].
Cykl miesiączkowy trwa przeciętnie 28 dni i składa się z czterech faz: fazy folikularnej, owulacji, fazy lutealnej i menstruacji. W trakcie trwania cyklu występują naturalne wahania hormonów takich jak estradiol, progesteron, folikulotropina i lutropina[13][14].
Zazwyczaj w wieku 49–52 lat kobieta przechodzi menopauzę, czyli czas, kiedy miesiączki ustają całkowicie, a one same nie są już w stanie spłodzić dziecka[15][16]. W przeciwieństwie do większości innych ssaków życie człowieka trwa zwykle jeszcze wiele lat po menopauzie[17]. Wiele kobiet zostaje babciami i ma swój wkład w opiekę nad wnukami i innymi członkami rodziny[18]. Wielu biologów uważa, że wydłużona długość życia człowieka jest ewolucyjnie napędzana przez dobór krewniaczy, jednak inne teorie również zostały zaproponowane[19][20][21][22][23].
Z punktu widzenia biologii żeńskie narządy płciowe biorą udział w rozmnażaniu, natomiast drugorzędne cechy płciowe związane są z karmieniem piersią dzieci i pozyskiwaniem partnera[24]. Ludzi zalicza się do ssaków łożyskowych, co oznacza, że matka nosi płód w macicy, a łożysko ułatwia wymianę składników odżywczych i odpadów między matką a płodem[25].
Jajniki, oprócz swojej funkcji regulacyjnej, jaką jest produkcja hormonów, wytwarzają gamety żeńskie zwane komórkami jajowymi, które mogą być następnie zapłodnione przez gamety męskie (plemniki). Macica jest narządem, którego funkcją jest ochrona i odżywianie rozwijającego się płodu. Pochwa wykorzystywana jest do kopulacji i rodzenia dzieci. Srom, czyli zewnętrzne żeńskie narządy płciowe, składa się z ujścia pochwy, warg sromowych, łechtaczki i cewki moczowej[26]. Przypuszcza się, że gruczoły mlekowe wyewoluowały z gruczołów zbliżonych do apokrynowych, w celu produkcji mleka, czyli odżywczej wydzieliny, która jest najbardziej charakterystyczną cechą ssaków, obok żyworodności[27]. U dojrzałych kobiet piersi są na ogół większe niż u większości innych ssaków; uważa się, że to uwydatnienie piersi, które nie jest konieczne do produkcji mleka, jest przynajmniej częściowo wynikiem doboru naturalnego[24].
Estrogeny, czyli nadrzędne żeńskie hormony płciowe, mają znaczący wpływ na kształtowanie się kobiecej sylwetki. Produkowane są zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, ale ich poziom jest znacznie wyższy u kobiet, zwłaszcza w wieku rozrodczym. Estrogeny, oprócz innych funkcji, sprzyjają rozwojowi żeńskich drugorzędowych cech płciowych, takich jak piersi i biodra[28][29][30]. W wyniku działania estrogenów, w okresie dojrzewania, u dziewcząt rozwijają się piersi i poszerzają się biodra. Działając przeciwko estrogenom, obecność testosteronu u dojrzewającej kobiety hamuje rozwój piersi oraz sprzyja rozwojowi mięśni i włosów na twarzy[31][32].
Transkobiety mają przypisaną płeć męską przy urodzeniu, która nie jest zgodna z ich tożsamością płciową[38][39][40].
Istnieją choroby, które dotykają głównie kobiety, takie jak toczeń i inne choroby autoimmunologiczne oraz choroby związane z płcią, które występują znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn, u których mogą występować różne objawy, a także mogą oni różnie reagować na leczenie[41] jak np. rak sutka[42]. Dziedzina medycyny zajmująca się budową, czynnościami i schorzeniami narządu rodnego kobiety to ginekologia[43].
Śmiertelność matek jest definiowana przez WHO jako „roczna liczba zgonów kobiet z jakiejkolwiek przyczyny związanej z ciążą lub pogłębionej przez ciążę (z wyłączeniem przyczyn przypadkowych lub incydentalnych) podczas ciąży i porodu lub w ciągu 42 dni od zakończenia ciąży, niezależnie od czasu trwania i umiejscowienia ciąży”[44]. Każdego roku ponad 500 000 kobiet umiera z powodu powikłań związanych z ciążą i porodem, głównie w tzw. krajach rozwijających się. W 2008 roku Światowa Organizacja Zdrowia wezwała do podnoszenia kwalifikacji położnych w celu poprawy usług zdrowotnych dla matek i noworodków. Aby wspierać poprawę umiejętności położnych, WHO ustanowiła program szkoleniowy dla położnych – Action for Safe Motherhood[45].
W 2013 roku z powodu komplikacji przed, w trakcie lub krótko po porodzie zmarło ok. 289 tys. kobiet, co stanowi poprawę w porównaniu z 1990 rokiem, gdy zmarło ok. 523 tys.[46] Około 295 000 kobiet zmarło w 2017 roku, przy czym 94% zgonów matek miało miejsce w krajach rozwijających się. Około 86% zgonów matek występuje w Afryce Subsaharyjskiej i Azji Południowej, przy czym Afryka Subsaharyjska odpowiada za około 66%, a Azja Południowa za około 20%. Główne przyczyny śmiertelności matek to stan przedrzucawkowy i rzucawka, aborcje przeprowadzane w ryzykownych warunkach, powikłania ciąży spowodowane malarią i HIV/AIDS oraz intensywne krwawienia i infekcje występujące po porodzie[47].
Powszechna edukacja, czyli zapewniona przez państwo edukacja na poziomie podstawowym i średnim, bez względu na płeć, nie jest jeszcze normą obowiązującą na całym świecie, chociaż występuje ona w większości krajów rozwiniętych. Tradycyjnie dominowała edukacja zróżnicowana ze względu na płeć i nadal występuje ona w niektórych krajach.
Edukacja kobiet dawniej ograniczała się do przyswojenia umiejętności praktycznych, takich jak szycie, haftowanie, gotowanie oraz innych umiejętności niezbędnych do prowadzenia gospodarstwa domowego[48]. Kobiety z bogatych domów mogły ponadto, w ramach nauczania domowego, nauczyć się rysowania, śpiewu, gry na instrumencie, znajomości języków obcych, poezji i historii oraz umiejętności miłych konwersacji[49].
Zaczęło się to zmieniać na przełomie XVIII i XIX wieku. Przede wszystkim na skutek rodzącego się wtedy ruchu na rzecz emancypacji kobiet. Powstały pierwsze zorganizowane związki kobiet[50]. Kobiety coraz częściej dopuszczano do nauki na uniwersytetach[51].
Aktualnie zgodnie z danymi UNESCO około 130 milionów dziewcząt w wieku od 6 do 17 lat nie uczęszcza do szkoły[52]. Problem dostępu do edukacji dla dziewczyn w szczególności dotyczy takich krajów jak Sudan Południowy, Republika Środkowoafrykańska, Niger, Afganistan, Czad, Mali, Gwinea, Burkina Faso, Liberia i Etiopia[53].
W Polsce w okresie zaborów na drodze kształceniu kobiet stały braki miejsc w szkołach, przeszkody ekonomiczne, ale też – stawiane na pierwszym miejscu obowiązki domowe. Znaczące zmiany zaszły dopiero po upadku powstania styczniowego. Zaczęto krytykować dominującą do tej pory tzw. „edukację salonową”[54][55], która nie zapewniała umiejętności niezbędnych do podjęcia zawodu i samodzielnego utrzymywania się[54].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, chociaż dostęp do edukacji stawał się bardziej powszechny dla obu płci, nierówności między kobietami i mężczyznami się pogłębiały. Podczas pierwszego spisu powszechnego w 1921 roku analfabetyzm wśród kobiet wynosił 35,7%, z kolei wśród mężczyzn 30%. Tymczasem po dziesięciu latach, w 1931 roku, wynosił 27,9% u kobiet i 17,8% u mężczyzn.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
