Komuna anabaptystów w Münsterze

Komuna monasterska (również komuna münsterska)^[1] – teokratyczna komuna anabaptystów w mieście Münster w Niemczech istniejąca w okresie od wiosny 1534 do czerwca 1535.

Jan Matthijs

Mieszczanie przed Janem z Lejdy na tronie

Oblężenie Münsteru

Kaźń przywódców komuny, w tle wieża kościoła św. Lamberta z klatkami na ich zwłoki

Historia

Podłoże

Anabaptyzm był jednym z najbardziej radykalnych odłamów ruchu reformacyjnego, rozpoczętego wystąpieniem Marcina Lutra w 1517 r. Jego źródłem były wystąpienia ideologów religijnych z lat 20. XVI w., uważających dotychczasowych przywódców reformacji (w tym Lutra) za zbyt umiarkowanych. Głosili oni m.in. hasło całkowitego odrzucenia władzy świeckiej^[2]. W północnych Niemczech i Niderlandach działalność na przełomie lat 20. i 30. XVI w. rozwinął Melchior Hofmann, który m.in. zapowiedział, że w 1533 dojdzie do powrotu Chrystusa na ziemię. Miało to nastąpić w Strasburgu, który miał się stać Nowym Jeruzalem. Do zapowiedzianego zdarzenia jednak nie doszło, a Hofmann został w Strasburgu uwięziony^[2][3]. Jeden z jego zwolenników, przywódca anabaptystów w Niderlandach, dawny piekarz Jan Matthijs (Mathys), dokonał ponownych obliczeń daty powrotu Chrystusa na ziemię i ogłosił, że stanie się to w Wielkanoc (5 kwietnia) 1534 w westfalskim mieście Münster. Bliskim współpracownikiem Matthijsa został dawny krawiec, Jan Bockelson zwany Janem z Lejdy^[2]. Matthijs uważał, że konieczność usunięcia niegodziwości ze świata usprawiedliwia użycie siły^[3].

Przejęcie władzy w Münsterze

W około piętnastotysięcznym Münsterze już w czasie wojny chłopskiej w 1525 pojawiły się żądania zmian ekonomicznych, społecznych i religijnych^[4]. W sporze między katolikami i protestantami miasto opowiedziało się w 1532 po stronie tych ostatnich, przede wszystkim dzięki agitacji luterańskiego pastora Bernarda Rothmanna. Ten stopniowo zbliżał się jednak w poglądach do ruchu anabaptystów^[2][3][4][5]. W styczniu 1534 do Münsteru przybyło dwóch „apostołów” Matthijsa (wśród nich Jan z Lejdy)^[6] i wówczas Rothmann przyjął ponowny chrzest i otwarcie przyłączył się do anabaptystów^[2][3][4][5]. W lutym 1534 sam Matthijs przybył do Münsteru i pod jego wpływem anabaptyści zaczęli przejmować władzę w mieście; pod koniec lutego zdobyli przewagę w radzie miejskiej, a jeden z nich został burmistrzem miasta. W miarę rozpowszechniania się wiedzy o tym sukcesie coraz liczniej napływali do „świętego miasta” wyznawcy anabaptyzmu z innych regionów, podczas gdy münsterscy mieszczanie innych wyznań, którzy nie chcieli się przyłączyć do anabaptystów (około 2 tysięcy osób^[3]) zostali zmuszeni do opuszczenia miasta do 2 marca 1534^[2][4][6]. W mieście wprowadzono obowiązkowy powtórny chrzest (zgodnie z ideami anabaptyzmu). Ponadto wszelką własność ogłoszono jako wspólną, co jednak nie znalazło odzwierciedlenia w praktyce (elity nowej władzy zebrały wielkie majątki)^[2][6]. Palono książki inne niż Biblia, niszczono wieże kościołów^[3][6].

Rządy anabaptystów w mieście

Te działania spowodowały reakcję katolickiego biskupa-księcia Münsteru, Franciszka z Waldeck, który przybył ze swymi wojskami pod miasto i rozpoczął oblężenie. Matthijs wykorzystał to propagandowo, mobilizując mieszkańców do obrony miasta przed bezbożnym napastnikiem i zapowiadając, że w Wielkanoc Bóg da obrońcom zwycięstwo nad oblegającymi i osądzi niegodziwych. Gdy jednak wierząc w swoje proroctwa dokonał tego dnia z niewielką grupą zwolenników wypadu za mury, został zabity^[2][3][4][6]. Miejsce Matthijsa w Münsterze przejął Jan z Lejdy, który wprowadził jeszcze bardziej radykalne rozwiązania i ustanowił w mieście rządy teokratyczne. Rozwiązał radę miejską, natomiast w jej miejsce powołał wybranych przez siebie 12 „starszych Izraela”, a samego siebie ogłosił nowym królem Dawidem i używał insygniów królewskich^[2][3][7]. Zarządził surowe kary za grzechy, m.in. za bluźnierstwo, cudzołóstwo, a nawet plotkowanie groziła śmierć^[3]. W czerwcu 1534 wprowadził też w mieście (w którym przebywało znacznie więcej kobiet niż mężczyzn) poligamię – sam wziął 16 żon, a w jego ślady poszli inni przywódcy miasta. Wydawał wystawne uczty dla swego otoczenia, choć wskutek oblężenia warunki życia w mieście były złe. Mimo postępującego głodu zdołał utrzymać kontrolę nad miastem przez kolejnych 14 miesięcy^[2][3][7].

Stłumienie komuny i jej konsekwencje

Opór miasta został przełamany przez siły Franciszka z Waldeck, wspieranego przez okolicznych książąt, zarówno katolickich, jak i protestanckich, dopiero 24^[3] lub 25 czerwca 1535^[2][7][8]. Jan z Lejdy wraz z innymi liderami komuny münsterskiej został schwytany i uwięziony (nie odnaleziono natomiast Rothmanna, który mógł zginąć lub uciec). 22 stycznia 1536 doszło do kaźni uwięzionych: Jana z Lejdy i jego dwóch współpracowników szarpano szczypcami, wyrwano im języki, a następnie spalono; ich kości umieszczono w klatkach powieszonych na wieży miejscowego kościoła św. Lamberta (klatki te znajdują się w tym miejscu do dziś)^[2][7]. Miasto pozostawało okupowane aż do 1541, a ograniczony samorząd odzyskało dopiero w 1553^[8].

Marcin Luter dostrzegł w wydarzeniach komuny naturalną konsekwencję poglądów wyrażanych przez anabaptystów, a wszelkie działania rewolucyjne uznał za karę zsyłaną przez Boga na Rzeszę za popełniane tu grzechy i diabelską próbę zniszczenia reformacji^[4]. Władcy europejscy byli zaszokowani wypadkami, do których doszło w Münsterze, a anabaptyści spotkali się z surowymi prześladowaniami^[3]. Późniejsi liderzy anabaptystów odżegnywali się od użycia siły i od wizji bliskiej apokalipsy^[8].

Komuna w kulturze

Wydarzenia z Münsteru z lat 1534–1535 budziły zainteresowanie licznych twórców. Zainspirowały powieści (m.in. The Unfortunate Traveller Thomasa Nashe’a^[9], Bockelson. Geschichte eines Massenwahns Friedricha Reck-Malleczewena^[10], Der Schlüssel zum Abgrund Franza Theodora Csokora^[11]), dramaty (m.in. Anabaptyści Friedricha Dürrenmatta^[12], In nomine Dei José Saramago^[13]), a także opery (m.in. Prorok Giacoma Meyerbeera^[14]) czy poematy (Der König von Sion Roberta Hamerlinga^[15]).

Zobacz multimedia związane z tematem: Komuna anabaptystów w Münsterze